اولویت بندی نظام‌های بهره‌برداری کشاورزی شهرستان بهبهان براساس الگوی معیشت پایدار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان

2 استادیار دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان

چکیده

    مطالعة‌ حاضر با هدف اولویت‌بندی نظام‌های بهره‌برداری رایج در سطح شهرستان بهبهان براساس الگوی معیشت پایدار انجام شد. براساس الزامات فرایند سلسله مراتبی، الگوی معیشت پایدار در کل در برگیرندة سرمایه‌های انسانی، اجتماعی، فیزیکی، مالی و طبیعی است که به عنوان معیارهای مقایسه و اولویتبندی در نظر گرفته شدند. زیرمعیارها در سطوح مختلف با استفاده از بررسی منابع و مبانی نظری انتخاب شدند. جهت جمع‌آوری اطلاعات از هر یک از نظام‌های بهره‌برداری خانوادگی، اجاره‌ای و تعاونی، 60 بهره‌بردار به صورت تصادفی انتخاب و داده‌های مورد نیاز گردآوری شدند. به منظور تعیین وزن هر یک از معیارها و زیرمعیارها در سطوح مختلف و انجام مقایسه‌های زوجی مربوط به فرایند سلسله مراتبی، از 5 نفر از صاحب نظران موضوع پژوهش کمک گرفته شد. داده‌های مورد نیاز با استفاده از نرم‌افزارهای Excel، SPSS(V20) و Expert Choice تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که از بین معیارهای پنجگانه، معیار سرمایة انسانی، مالی، اجتماعی، فیزیکی و طبیعی به ترتیب با وزن‌های 360/0، 354/0، 106/0، 099/0و 081/0 بیشترین سهم را در تعیین پایداری یک نظام بهرهبرداری ایفا کردند. همچنین از سه نظام مورد مطالعه در این پژوهش نظام تعاونی پایدارترین نظام معرفی شد و نظام‌‌های اجاره‌ای و خانوادگی به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Prioritization of Agricultural Exploitation Systems for Behbahan Township Based on the Model of Sustainable Livelihoods

چکیده [English]

The purpose of this study was to prioritize common exploitation systems in Behbahan Township based on sustainable livelihoods model. Capital of sustainable livelihoods model such as: physical, social, human, financial and natural resources were considered as comparison criteria based on analytical hierarchy process requirements. Sub-criteria were chosen at different levels using the knowledge and theoretical foundations. Sixty farmers were selected randomly to collect information from any of the exploitation systems (family, rental and cooperative). In order to determine the weight of each criteria and sub criteria on different levels, 5 questionnaires were completed by experts who were specialists and knowledgeable on the subject of research. A paired comparisons based on the Analytic Hierarchy Process was implemented. Data were analyzed using Excel, SPSS (V20) and Expert Choice software. Results showed that the criteria of human, financial, social, and physical and natural resource capital with the weight of 0.360, 0.354, 0.106, 0.099 and 0.081 played a significant role in determining the sustainability of a farming system. Also, among  the three systems studied in this research, cooperative system introduced as the most stable and family and rental systems were in the next rank.

کلیدواژه‌ها [English]

  • exploitation systems
  • Sustainable livelihoods model
  • Analytical Hierarchy Process
آلبا، ع. (1390). تحلیل تأثیر تعاونی­های مرزنشینان بر معیشت پایدار روستایی شهرستان سراوان. پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه زابل، 2.
ازکیا، م. و فیروزآبادی، ا. (1387). بررسی سرمایه اجتماعی در انواع نظام­های بهره­برداری از زمین و عوامل مؤثر بر تبدیل بهره­برداری­های دهقانی به تعاونی. نامه، علوم اجتماعی، شماره 33، 77-98.
انوشیروانی، ا.  و طه، م. (1373). شرکت­های تعاونی تولید روستایی مروری بر پیشینه و نگاهی به مسائل و مشکلات. فصلنامه اقتصاد و توسعه کشاورزی، 1(3)، 118-126. 
بدری، ع.، رکن­الدین­افتخاری، ع. ر. ، سلیمانی، م. و بهمند، د. (1390). نقش نظام­های بهره­برداری زراعی (خانوادگی) در توسعه پایدار روستایی (مطالعه­ی موردی: شهرستان قیر و کارزین - استان فارس). پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 76، 33- 48.
حسینی، غ. ح. (1388). آسیب­پذیری و توسعه نظام بهره­برداری کشاورزی در ایران. فصلنامه راهبرد، 15(52)، 129-147.
حیدری، ع. (1375). بررسی و تحلیل نقش شرکت­های تعاونی کشاورزی در پیشرفت و توسعه  زراعی ایران با تأکید ویژه به شرکت­ تعاونی تولید روستایی ملک­آباد. پایاننامه کارشناسی ارشد رشته اقتصاد نظری، دانشکده اقتصاد، دانشگاه تهران.  
دهانی، ق. (1390). بررسی نظام­های بهره­برداری و نقش آن­ها در توسعه کشاورزی (نمونه موردی دهستان سیب و سوران استان سیستان و بلوچستان). پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی علی شریعتی دانشگاه فردوسی مشهد.
دهقانی­زاده، م. (1390). تحلیل زیان­دهی تعاونی­های روستایی و اولویت­بندی راهکارهای سامان­دهی آن­ها (بررسی موردی: استان یزد). فصلنامه برنامه­ریزی و بودجه، 16(3)، 109-131.
رحیمی، س. ، احمدوند، م. و صابری، ص. (1393). مطالعهتطبیقینظام­هایبهره­برداریبلوکشرقوایران. پنجمین کنگره علوم ترویج و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی ایران و اولین کنفرانس بین­المللی خدمات مشاوره­ای روستایی در آسیا و اقیانوسه: تسهیل اطلاعات و نوآوری­ها برای توانمندسازی کشاورزان خانوادگی، 13- 11 شهریورماه 1393. دانشگاه زنجان.
سجاسی­ قیداری، ح. ، صادقلو، ط. و پالوچ، م. (1392). اولویت­ بندی راهبردهای توسعه معیشت پایدار روستایی با مدل ترکیبی سوات- تاپسیس- فازی ( مطالعه موردی: شهرستان خدابنده). فصلنامه روستا و توسعه، 16(2)، 85-110 .
سلمانی، م.، رضوانی. م.، پورطاهری، م. و ویسی، ف. (1390). نقشمهاجرتفصلینیرویکاردرمعیشتخانوارهایروستایی (مطالعه ی موردی: شهرستان سروآباد  استان کردستان)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 77، 111-127.
صادق­زاده، م.، اللهیاری، م. و انصاری، م.( 1393). تحلیلسطوحدارایی­هایپایدارینظامشالیکاریشهرستانرشت. فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، 1(2)، 85-97.
علی­بیگی، ا. ح. و موسوی­مطلوب، س. (1391). نقش توسعه بخش کشاورزی در کاهش فقر و معیشت پایدار روستاییان. ویژه­نامه همایش ملی مدیریت سرمایه و استعدادهای کشاورزی در پرتو صنعت و تجارت در استان زنجان، 645-666.
 کشاورز، م. و  کرمی، ع. ا. (1391). پایدارسازی معیشت روستایی: چالش نظام ترویج کشاورزی در شرایط خشکسالی. چهارمین کنگره علوم ترویج و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی ایران، دانشکده اقتصاد و توسعه کشاورزی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران. کرج.  اول شهریور 1391
Allison, E. H., & Ellis, F. (2001). The livelihood approach and management of small scale fisheries. Marine Policy, 25, 377- 388.
Barrera-Mosquera, V., De los Rios-Carmenado, I., Cruz-Collaguazo, E., & Coronel-Becerra, J.  (2010). Analysis of available capitals in agricultural systems in rural communities: the case of Saraguro, Ecuador. Spanish Journal of Agricultural Research, 8(4), 1191-1207.
Bond, R., Kapondamgaga, P.H., Mwenebanda, B., Yadav, R.P.S., & Rizvi, A. (2007). Monitoring the livelihood platform: reflections on the operation of livelihood assetstatus tracking method from India and Malawi. Impact Assessment and Project Appraisal, 25(4),301-315.
Chambers, R., & Conway, G. (1992). Sustainable rural livelihoods: Practical concepts for the 21st century. UK: Institute of Development Studies.
FAO & ILO (2009). The Live hood assessment tool-kit. Rome and Geneva: Food and Agriculture Organization of the United Nations, and International Labour Organization.
Farrington, J., Carney, D., Ashley, C., & Turton, C. (1999). Sustainable livelihhods in practice: early applications of concepts in rural areas. London: ODI.
Hassanshahi, H., Irvani, H., Kalantari, K., & Rezaei, A. (2008). Analysis of capital assets of natural resources management system in the agricultural production cooperatives (APCs) in Fars Province, Iran. American-Eurasian Journal of Sustainable Agriculture, 2(2), 150-157.
Saaty, T. L. (2008). Decision making with the analytic hierarchy process. International Journal of Services Sciences, 1(1), 83-98
Shen, F. (2009). Tourism and the sustainable livelihoods approach: Application within the Chinese context. New Zealand. Unpublished PhD, Lincoln University, Christchurch,
Su, F., & Shang, H. (2012). Relationship analysis between livelihood assets and liveli-hood strategies: A Heihe River Basin example. Sciences in Cold and Arid Regions, 4(3), 0265-0274.
Tang, Q., Bennett, S. J., Xu, Y., & Li, Y. (2013). Agricultural practices and sustainable livelihoods: Rural transformation within the Loess Plateau, China. Applied Geography, 41, 15-23.
Timalsina, K.P.( 2007). Rural urban migration and livelihood in the informal sector, a study of  Street Vendor of Kathmandu Metropolitan City Nepal. Masters of Philosophy Thesis in Development Studies. Department of Geography. NTNU University of Trondheim. Norway.               
Yazdanpanah, M., Monfared, N., & Hochrainer-Stigler, S. (2013). Inter-Related effects dueto droughts for rural populations: A qualitative field study for farmers in Iran. International Journal of Mass Emergencies & Disasters, 31(2), 106-129.