نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.
2 دانش آموخته دکتری، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.
3 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.
چکیده
تازه های تحقیق
فرش دستباف ایرانی از جایگاه ویژهای در اقتصاد برخوردار است حال با توجه به نقش اساسی تعاونیها در ایجاد تقویت فرش دستباف ایرانی این پژوهش عوامل مهم اثرگذار بر اثربخشی آموزشی این تعاونیها را مورد بررسی قرار داده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Context and purpose. The aim of this study was to find factors affecting the training courses' effectiveness on handmade-carpet cooperatives in Zanjan Province of Iran, the research's type was an applied study in terms of aim and surveying study in terms of data collection.
Methodology/approach. Data collection tool was a researcher made questionnaire. The study population included all members of Handmade-Carpet cooperative of Zanjan province. The number of all Handmade-Carpet cooperatives was 38 including 366 members. Of those members 181 people were selected as the samples through Morgans' sampling table. A proportionate selection method was used to select the fit samples from each cooperative. The validity of the questions was done by experts' views and recommendations. The reliability of the questions was tested through Alpha's test (alpha =0.874 to 0.909).
Findings and conclusions. After gathering data, SPSS software was used to analyze and describe the data. In descriptive part, both frequency tables and central statistics such as mean, median and mode as well as discrepancy statistics such as standard deviation and coefficient of variation were used. In analytical part, correlation and regression analysis methods and Mann-Whitenny and Kruskal- Wallis tests were used. The correlation's results showed that there was a significant relationship between variables attendance into training courses, income's amount from the cooperatives, the level of content relevancy, the level of objectives relevancy, the level of educators' knowledge, the level of training methods relevancy and the the effectiveness of the training courses. In addition, the results of regression analysis by a stepwise method revealed that the variables the level of objectives relevancy, income's amount from the cooperatives, and the level of educators' knowledge were determined 81.6 percent of dependent variable (the training courses' effectiveness).
Originality. Iranian hand-woven carpets have a special place in the economy, now considering the essential role of cooperatives in strengthening Iranian hand-woven carpets, this research examines the important factors affecting the educational effectiveness of these cooperatives.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
هنر صنعت فرش دستباف ایرانی، از نشانه‌های شکوفایی و اعتلای علمی و فناوری انسان، به‌عنوان نماد شکوفایی فرهنگی و هویتی در سبک زندگی ایرانی است. فرش دستباف در سبک زندگی ایرانی از جنبه‌های اقتصادی، فرهنگی، هنری، زیباشناسی و هویتی، دارای قابلیت‌ها و کارکردهای مختلف، نظیر اشتغال‌زایی، جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه، غنی‌سازی اوقات فراغت و بیکاری، سالم‌سازی اجتماعی و کمک‌هزینه زندگی، افزایش تولید ناخالص داخلی، توسعه صادرات غیرنفتی به‌عنوان یک عامل ارزآور در اقتصاد مقاومتی و قابلیت علمی و عملی جهت توسعه و جاودانگی صنایع و هنرهای دستی - سنتی، به‌عنوان صنعت و هنر اصیل و میراثی گرانقدر، واجد اهمیت و اولویت است (Edalati, 2016).
جایگاه فرش دستباف ایران در عرصه‌‌های داخلی و بین‌المللی قدمتی دیرینه دارد و همواره یکی از ارزآورترین و اشتغال‌زاترین فعالیتهای اقتصادی به‌ویژه در جامعه روستایی و عشایری و حتی برخی نواحی شهری محسوب میشود (Askarifar et al., 2022).
تعاونیهای فرش دستباف با توجه به اثرات مثبتی که دارند، میتوانند در راستای بهبود وضعیت صنعت فرش دستباف و همچنین بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه قالیباف کشور مثمر ثمر باشند. این تعاونیها را میتوان ابزاری در جهت بهبود وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی افراد کم‌درآمد، افزایش منابع سرمایههای فردی و محلی، تأمین نظارت دموکراتیک، توزیع عادلانه سود در اقتصاد و افزایش سطح درآمد ملی، بهبود شرایط و تکمیل خدمات اجتماعی، کمک به ارتقای سطح دانش عمومی و فنی اعضاء دانست (Sabouri-khosroshahi, 2001). همچنین آنها در ارتقاء سطح دانش قالیبافان و بهبود بهرهوری از منابع بسیار مؤثرند. این تعاونیها فعالیتها و اقدامات متعددی شامل تهیه و توزیع مواد اولیه، تأمین تجهیزات موردنیاز بافندگان، نظارت و کنترل کیفی تولیدات، استاندارد نمودن مواد اولیه و ابزار کار و نیز بازاریابی و فروش فرشهای تولیدشده را انجام میدهند (Khoshfar, 2000). با توجه به هزینه بالای روند تولید فرش، بخش تعاونی کمتر توان استقلال و تولید بدون حمایت دولت را دارا است. وجود تصمیمات غیر کارشناسی در سیاست‌گذاری‌ها و مراحل تولید از عوامل بازدارنده و فرسایندهای به شمار میآیند که در این چرخه بارها میتوان آن را مشاهده کرد (Ghazaani-ghamsari et al., 2010). برای تشویق بخش فرش دستباف جهت افزایش تولید و ایفای نقش فعالتر در اقتصاد ایران لازم است که دولت به حمایت از صنعت فرش، به دلیل سهم قابل توجه آن در ایجاد اشتغال و همچنین ارزش فرهنگی و میراثی فرش دستباف تأکید ورزد.
مهم‌ترین عامل در تشکیل، هدایت و موفقیت هر نوع تعاونی وجود نیروی انسانی است که از یکسو به انگاره‌های تعاون باور دارند و از سوی دیگر کارآزموده و توانا به ایفای نقش‌های اجتماعی و اقتصادی خویش باشد. آموزش به‌عنوان یک زیرساخت اصلی در نظام تعاون مطرح است. در حقیقت، یک شرکت تعاونی بدون توجه به خدمات آموزشی به‌زودی ویژگی‌هایی را که معرف تعاون است، از دست می‌دهد. درواقع، از طریق ارائه‌ی انواع خدمات آموزشی میتوان ارتباط‌های درون بخشی تعاون ازجمله ارتباط‌های ستادی و اجرایی آن را بهبود داد و بازدارنده‌های ارتباطی را برداشت و درک اشتباه پیام‌ها در مسیرهای ارتباطی را کاهش داد. این کار، افزون بر کاهش هزینه‌ها، سبب ارتقای بهرهوری در این بخش و گردش سریع‌تر اطلاعات و تشویق بخش خصوصی به فعالیتهای تعاونی میشود (Hashemi et al., 2015).
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
فرشبافی در زنجان نیز از صنایع با قدمت زیاد است که نقش قابل‌توجهی در صادرات فرش ایران ایفا میکند. فرشهای صادراتی زنجان از بهترین جلوههای فرهنگی این استان هستند. به‌طوری‌که فرش‌بافان این خطه هنر و مهارت خود را در راستای تکامل سرزمینشان قرار دادهاند. در سال بیش از 60000 تخته فرش در سراسر استان بافته میشود که عمده آنها مربوط به اتحادیه بافندگان فرش دستی و شرکت‌های مختلف است. طرحهایی که در فرش زنجان استفاده میشود عبارت‌اند از: ریز ماهی و ماهی درهم و نقشه قلتون و بیجار و فشار. اولین تعاونی فرش در استان زنجان در سال 1370 در شهرستان زنجان تشکیل شد. در حال حاضر نیز در استان زنجان 51 تعاونی فرش دستباف ثبت‌شده است که از این تعداد 38 تعاونی فعال و 14 تعاونی در شرف تشکیل و 3 تعاونی غیرفعال میباشند (Comprehensive system of registration statistics of Zanjan province, 2015). با توجه به اهمیت صنعت فرش، آموزشهای قالیبافی مدت‌هاست که از سوی مسئولین کشور و استان زنجان موردتوجه جدی قرارگرفته است.
با توجه به اهمیت آموزش در تعاونیها و اینکه به‌طورکلی هزینه اجرای برنامههای آموزشی از بودجه عمومی تأمین میشود، ارزشیابی این برنامهها و تعیین میزان موفقیت آن در تحقق اهداف اهمیت ویژهای دارد چراکه برنامهریزان و تصمیم‌گیریان نیازمند درک درستی از میزان مطلوبیت و موفقیت این برنامهها هستند تا با توجه به نتایج برنامههای اجراشده و تأثیرات آن در زندگی مردم در رابطه با برنامههای آتی تصمیم‌گیری کنند. دورههای آموزش فرش دستباف نیز از این قاعده مستثنا نیست و بررسی میزان اثربخشی این دورهها داری اهمیت زیادی است. لذا با توجه به این موضوع، در تحقیق حاضر به بررسی میزان اثربخشی دورههای آموزش فرش دستباف در تعاونیهای استان زنجان پرداخته‌شده است.
در تعیین اثربخشی باید دانست که بهترین شاخص یا معیار وجود ندارد بر همین اساس، برخی از زاویه دید مدیریت شاخص‌های سنجش اثربخشی را تعریف کرده و ازاین‌جهت به دنبال درجه و میزان دستیابی سازمان به اهداف از پیش تعیین‌شده سازمان هستند (Aagheband, 2012; Etzioni, 1964). برخی دیگر از بعد رفتاری، میزان رضایت و دانش و مهارت اعضای سازمان یا افراد شرکتکننده در دورهها را به‌عنوان مرجع تعیین معیارها در نظر میگیرند (Krikpatrick, 1998; Hammerschmidt and Meyer, 2005).
بنابراین، در اثربخشی آموزشی تعاونیهای فرش دستباف استان زنجان نظرخواهی از فراگیران (اعضای تعاونی) درباره مطالبی که فکر میکنند از برنامه آموزشی دریافت نموده‌اند، میزان رضایت آنها از ویژگیهای دوره آموزشی و هم از زاویه مدیریتی یعنی ارزیابی میزان دستیابی به اهداف این دورهها از سوی فراگیران، موردتوجه قرارگرفته است. هدف کلی تحقیق حاضر شناسایی اثربخشی دورههای آموزشی تعاونیهای فرش دستباف استان زنجان میباشد. هدفهای اختصاصی این تحقیق شامل موارد زیر میباشد:
- شناسایی میزان اثربخشی دورههای آموزشی تعاونیهای فرش دستباف استان زنجان ازنظر اهداف ترسیم‌شده.
- شناسایی تأثیر دورههای آموزشی ازنظر محتوای ارائه‌شده.
- شناسایی تأثیر دورههای آموزشی ازنظر روشها و امکانات آموزشی
- شناسایی تأثیر دورههای آموزشی ازنظر ویژگیهای آموزشگران
- شناسایی تأثیر برخی ویژگیهای فردی فراگیران (اعضای تعاونی فرش) در اثربخشی دورهها
عابیلی در تحقیقی با عنوان بررسی عوامل مؤثر در اثربخشی دورههای آموزشی نتایج نشان داد که دورههای آموزشی زمانی اثربخش خواهد بود که محتوای آنها در راستای نیازها، تبدیل نیازها به محتوای آموزشی، اجرای مؤثر برنامههای آموزشی، بسترسازی لازم برای استفاده از آموختهها و به‌کارگیری ابزار مناسب برای ارزیابی اثربخشی صورت گرفته باشد (Abili, et al., 2009). در تحقیقی که توسط اسلو و پاپ انجام شد، عوامل مؤثر بر یادگیری بزرگ‌سالان در رومانی موردبررسی قرارگرفته است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد که مهم‌ترین عامل موفقیت برنامهها، مربیان کارآمد و باتجربه، همچنین محیطهای یادگیری است که بزرگ‌سالان در آن قرار دارند (Slev and Pop, 2012).
در پژوهشی در خصوص عملکرد تعاونیهای فرش دستباف در سه استان کشور صبوری خسروشاهی به این نتیجه رسید که مواد اولیه تهیه‌شده توسط تعاونیها نسبت به مواد اولیهای که از بازار خریداری میشود از کیفیت بهتری برخوردار است و تعاونیها در تهیه مواد اولیه برای اعضای خود تا حدودی موفق بودهاند. این در حالی است که تعاونیهای فرش دستباف موفقیت چندانی در زمینه ارائه خدمات آموزشی به اعضای خود نداشتهاند. در خصوص نظارت و کنترل کیفی بر تولیدات اعضاء خود نیز تعاونیهای فرش دستباف چندان موفق نبودهاند. درکل بخش اعظم بافندگان عضو تعاونیهای فرش دستباف از تسهیلات مالی بیبهره هستند و عملکرد تعاونیهای فرش دستباف چه به لحاظ ارائه خدمات به بافندگان عضو و چه به لحاظ ارتقاء وضعیت اقتصادی آنان چندان مناسب نبوده است (Sabouri-khosroshahi, 2001).
در تحقیقی با عنوان عوامل مؤثر در اثربخشی دورههای آموزشی فنی- حرفهای (قالیبافی) به این نتیجه رسیدند که با افزایش رضایت شغلی و علاقه قالیبافان به قالیبافی، مقدار اثربخشی کلاسهای آموزشی نیز افزایش‌یافته است. برعکس، با افزایش طول مدت برگزاری کلاسها (برحسب روز) از مقدار اثربخشی آنها کاسته شده است (Talebianpour et al., 2003).
قزاآنی قمصری و همکاران در تحقیقی با عنوان عوامل مؤثر بر صادرات فرش دستباف در قالب ماتریس سوات (swot) به این نتیجه رسیدند که تبلیغات، سفارش پذیری، توجه به نیاز بازار و مدیریت هزینه توسط تعاونیهای فرش در افزایش صادرات مؤثرند. دراین‌باره سفارش پذیری فرش کمترین و مدیریت هزینه در فرش دستی بیشترین تأثیرپذیری را از خصوصیات اجتماعی پاسخگویان دارند (Ghazaani-ghamsari et al., 2010).
در پژوهشی با عنوان آسیبشناسی تعاونیهای فرش دستباف روستایی لطیفی و سعدی به این نتیجه رسیدند که رضایت اعضا در زمینه تهیه طرحها و نقشههای جدید فرش دستباف مهم‌ترین نقطه قوت، کمبود امکانات تعاونی برای ایفای نقش مناسب مهم‌ترین نقطه‌ضعف، مناسب بودن جایگاه فرش ایران در دنیا مهم‌ترین فرصت و بیثباتی بازار فرش دستباف مهم‌ترین تهدید برای تعاونیهای فرش دستباف روستایی هستند (Latifi and Saadi, 2011).
خصالی لنگرودی و همکاران در تحقیقی با عنوان "ارزیابی اثربخشی دورههای آموزشی برگزارشده در شرکت‌های تعاونی کشاورزی استان زنجان" عوامل مؤثر در اثربخشی این دورهها را مواردی چون: روشن و صریح بیان شدن مطالب و جدید بودنشان، مشخص بودن اهداف دورهها، اجرایی و کاربردی بودن مطالب، تناسب روشها با محتوا و تلفیق مطالب نظری با عملی و همچنین نحوه برخورد و تطبیق آموزشگران با فراگیران و آشنایی فراگیران با تأثیر دورهها در رشد و ارتقای شغلی عنوان نمودند (Khesali-langroudi et al., 2012).
در پژوهشی با عنوان اثربخشی دورههای آموزشی شرکت‌های تعاونی مرغداران استان سمنان موحدی و همکاران به این نتیجه دست یافتند که هشت متغیر شرایط مناسب برگزاری دوره، تواناییها و دانش مدرس، نور و فضای فیزیکی محل برگزاری، امکانات آموزشی، تعداد کادر آموزشی دوره، تطابق سرفصل‌ها با نیازهای شرکتکنندگان، طول مدت دوره و محتوا و مطالب آموزشی به ترتیب بیشترین تأثیر را در اثربخشی دورههای آموزش مرغداری در استان سمنان داشتهاند (Movahedi et al., 2014).
رنچی و جونز، در مقالهای تحت عنوان «اثربخشی برنامههای آموزشی کشاورزان» به این نتیجه دست یافتند که مهارت آنان پس از اتمام برنامه به‌طور معنیداری افزایش‌یافته بود. بین سن، سابقه کشاورزی و سطح تحصیلات با تحقق اهداف، رابطه معنیداری پیدا نشد. ازنظر شرکتکنندگان بهترین نحوه آموزش استفاده از اسلاید، سخنرانی و بحث بود (Renchie and Jones, 2004). بارت و همکارانش در مقالهای تحت عنوان «اثربخشی عملکرد مشاوران ترویجی» به این نتیجه دست یافتند که دانش، مهارت، علایق و اعتمادبه‌نفس شرکتکنندگان در برنامه آموزشی، بعد از اتمام دوره افزایش معنیداری یافته بود (Barret et al., 2005).
ادریسا و همکاران، در بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر مشارکت زنان در تعاونیهای کشاورزی به این نتیجه دست یافتند که انگیزه اصلی شرکت در فعالیتهای کشاورزی را کسب درامد عنوان کردهاند. همچنین بین سن، تحصیلات و شغل اصلی زنان و میزان مشارکت آنها تفاوت معناداری دیده‌شده است (Idrisa et al. 2007). دی دی، اعتقاد دارد همگنی اعضا و پایداری گروههای کوچک در موفقیت تعاونیها تأثیر بسزایی دارد. همچنین وی بر نقش مشارکت در بهرهگیری از منابع و موفقیت شرکت‌ها تأکید دارد (Didi, 2004).
|
اثربخشی آموزشی تعاونی های فرش |
|
ویژگیهای فردی پاسخگویان (سن، تحصیلات، جنسیت، ....)
|
|
ویژگی های دوره آموزشی: مکان، زمان، مدت دوره، تعداد شرکتکنندگان)
|
|
محتوای آموزش |
|
اهداف آموزش |
|
مواد و امکانات آموزشی |
|
روشهای آموزش |
|
ویژگی های آموزشگر |
|
رضایت فراگیران |
شکل 1. مدل مفهومی پژوهش: عوامل تأثیرگذار بر اثربخشی آموزشی تعاونیهای فرش دستباف
روش‌شناسی پژوهش
با توجه به اینکه هدف تحقیق حاضر ارزیابی اثربخشی دورههای آموزشی در تعاونیهای فرش دستباف استان زنجان میباشد، لذا این تحقیق ازلحاظ هدف، کاربردی، ازلحاظ روش توصیفی-تحلیلی و ازلحاظ گردآوری دادهها، از نوع پیمایشی است. از بین روشهای مختلف تحقیق نیز این تحقیق از روش تحلیل همبستگی و تحلیل رگرسیون بهره برده است.
متغیرهای تحقیق به دودسته تقسیم می‌شوند: متغیرهای مستقل این تحقیق شامل ویژگیهای فردی اعضا شرکت‌های تعاونی فرش دستباف محتوای دورههای آموزشی، اهداف دورههای آموزشی، ویژگیهای آموزشگران و روشها و امکانات آموزشی. متغیر وابسته این تحقیق میزان اثربخشی دورههای آموزشی در تعاونیهای فرش دستباف استان زنجان میباشد.
جامعه آماری تحقیق حاضر همه تعاونیهای فعال فرش دستباف استان زنجان را به تعداد 38 تعاونی و تعداد اعضای 366 نفر شامل میشود. در تحقیق حاضر با توجه به تعداد اعضای جامعه (336 نفر اعضای تعاونیهای فعال فرش دستباف استان زنجان) ابتدا با استفاده از جدول مورگان تعداد 181 نفر با روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب گردیده سپس برحسب تعداد کل حجم جامعه آماری (366) و تعداد اعضای هر تعاونی، با استفاده از روش انتساب متناسب، نمونه‌های انتخاب‌شده از هر تعاونی مشخص گردیدند. سپس پرسشنامهها بین افراد نمونه توزیع گردید که درنهایت تعداد 167 پرسشنامه تکمیل‌شده و مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت (جدول 1).
جدول 1. جامعه آماری تعاونیهای فعال فرش دستباف
|
نام شهر یا شهرستان |
تعداد تعاونی فعال فرش |
تعداد اعضای هر تعاونی |
تعداد نمونه |
|
ابهر |
3 |
24 |
14 |
|
ایجرود |
2 |
14 |
8 |
|
خدابنده |
17 |
108 |
52 |
|
زنجان |
13 |
193 |
92 |
|
ماهنشان |
2 |
19 |
19 |
|
خرمدره |
1 |
8 |
5 |
|
جمع |
38 |
366 |
181 |
ابزار جمعآوری دادهها در مرحله میدانی پرسشنامه بوده است. سؤالات پرسشنامه در هفت بخش طراحی شدند؛ بخش اول ویژگیهای فردی پاسخگویان، بخش دوم شامل وضعیت محتوای دورهها، بخش سوم وضعیت آموزشگران، بخش چهارم شامل روشها و امکانات آموزشی، بخش پنجم اهداف آموزشی دورهها، بخش ششم شامل گویه هایی برای ارزیابی کلی دورهها (بر اساس اهداف سازمانی) و بخش هفتم شامل سؤالاتی در زمینه تعیین میزان رضایت شرکتکنندگان از دورهها بوده است. به‌جز سؤالات بخش اول همگی سؤالات به‌صورت سؤالات پنج گزینه‌ای (طیف لیکرت) مطرح‌شده است.
برای بررسی روایی سؤالات پرسشنامه، این سؤالات چند بار توسط اساتید فن، همچنین با استفاده ازنظرت کارشناسان و کارمندان اداره تعاون مورد بازبینی و سپس مورد تائید نهایی قرار گرفت. به‌منظور تعیین اعتبار پرسشنامهها در این تحقیق مرحله پیش‌آزمون پرسشنامه توسط محقق انجام شد و نواقص احتمالی آن در حین تکمیل پرسشنامه توسط اعضا تعاونیهای فرش دستباف شناسایی و برطرف شد، برخی از سؤال‌های پرسشنامهها حذف و برخی اصلاح و تعدادی هم اضافه شد. پس از جمعآوری اطلاعات، پایایی ابزار تحقیق به‌وسیله آلفای کرونباخ برای قسمتهای مختلف پرسشنامه طبق جدول (2) به دست آمد که بیانگر اعتبار مناسب ابزار تحقیق میباشد.
جدول 2. اعتبار ابزار تحقیق
|
آلفا کرونباخ |
تعداد گویه ها |
بخش |
|
895/0 |
12 |
محتوا |
|
909/0 |
13 |
آموزشگران |
|
876/0 |
11 |
روش و امکانات |
|
874/0 |
10 |
اهداف دوره |
|
881/0 |
11 |
اثربخشی کلی دورهها |
|
889/0 |
19 |
میزان رضایت از دوره |
|
887/0 |
76 |
کل |
به‌منظور سنجش اثربخشی دورههای آموزشی برگزارشده برای تعاونیهای فرش دستباف استان زنجان، ابتدا اهداف دورههای آموزشی مذکور که در اداره کل تعاون استان ترسیم‌شده بود مشخص و جداسازی گردید. سپس میزان رضایت اعضا ازنظر مولفه‌های آموزشی شامل محتوا، اهداف، آموزشگر، روش و امکانات و ویژگی دوره بررسی گردید تا مشخص شود میزان تحقق اهداف چقدر بوده است. سپس میزان تأثیر هر عامل به‌صورت جمعی در اثربخشی دورهها موردمحاسبه قرار گرفت.
جمعآوری اطلاعات در دو مرحله صورت پذیرفت. در مرحله نخست از طریق مرور منابع کتابخانهای، جستجوی اینترنتی به بررسی و مرور پیش نگاشته‌ها پرداخته‌شده و بر مبنای آن چارچوب نظری تحقیق تدوین گردید. سپس ابزار گردآوری اطلاعات که شامل پرسشنامه بود طراحی گردید.
روشها و تکنیکهای آماری مورداستفاده در تجزیه‌وتحلیل دادهها با توجه به نوع و روش تحقیق و همچنین هدف محقق متفاوت است. در تحقیق حاضر به‌منظور تجزیه‌وتحلیل دادههای جمع‌آوری‌شده از آمارههای توصیفی و استنباطی استفاده شد. به این صورت که در بخش توصیفی از جدول فراوانی، آمارههای مرکزی شامل میانه، نما، میانگین و آمارههای پراکندگی شامل انحراف معیار و ضریب تغییرات استفاده گردید. در بخش استنباطی نیز از تحلیل همبستگی، تحلیل رگرسیون و تحلیل مقایسه‌ای استفاده‌شده است.
یافته‌ها
نتایج بخش توصیفی نشان داد از اعضای تعاونیهای فرش موردمطالعه 1/40 درصد پاسخگویان را مردان تشکیل دادهاند. همچنین 4/11 درصد پاسخگویان بین 26-17 سال، 7/ 58 درصد در گروه سنی 36-27 سال و 3/26 درصد در گروه سنی 46-37 سال و همچنین 6/3 درصد بیشتر از 47 سال قرار دارند. اطلاعات جمع‌آوری‌شده در این راستا حاکی از آن است که در بین اعضای شرکت‌های تعاونی موردمطالعه، 3/62 درصد آنها متأهل بودهاند. 4/2 درصد پاسخگویان بیسواد، 8/7 درصد ابتدائی، 6/12 درصد راهنمایی، 9/59 درصد دبیرستان و دیپلم و 4/8 درصد بالاتر از دیپلم بودهاند. 9 درصد کمتر از 4 سال، 6/58 درصد بین 8-4 سال، 9/26 بین 12-9 سال و 3/5 سال بیشتر از 12 سال سابقه عضویت در تعاونی داشتهاند. 1/46 درصد 1 بار و 3/35 درصد 2، 2/16 درصد 3 و 4/2 درصد 4 بار در دورههای آموزشی شرکت کردهاند. دراین‌بین 9/26 درصد شغل اصلیشان کشاورزی، 5/42 درصد خانهداری، 2/4 درصد فرشبافی، 4/8 درصد دامداری، 2/7 درصد باغداری، 8/1 درصد زنبورداری، 8/4 درصد فروشندگی و 2/4 درصد خیاطی بود. 6/21 درصد سمت هیئتمدیره و 4/78 درصد سمت عضو را داشتند. 7/28 درصد میزان درآمدشان کم و 9/62 درصد درآمدشان متوسط بوده است.
ارزیابی محتوای آموزشی فرش دستباف
جدول (3) اولویت‌بندی اثربخش بودن هر یک ازگویه‌ها را نشان می‌دهد، به همین منظور میزان اثربخش بودن گویهها با توجه به ضریب تغییرات به دست آمد. همان‌طور که مشاهده میشود، تناسب محتوا با سطح دانش و اطلاعات افراد، تأثیر محتوا در افزایش دانش و اطلاعات شرکتکنندگان و تناسب محتوای دورهها با نیازهای افراد، سه اولویت اول را تشکیل دادهاند، همچنین تناسب با محتوای دورههای آموزشی قبلی، تأثیر محتوا در نگرش شرکتکنندگان و قابلیت کاربردی بودن محتوای دورهها سه اولویت آخر را تشکیل دادهاند.
جدول 3. رتبه‌بندی گویههای مربوط به ارزیابی محتوای آموزشی دورهها ازنظر پاسخگویان (167n=)
|
گویهها |
میانگین |
انحراف معیار |
ضریب تغییرات |
رتبه |
|
تناسب محتوا با سطح دانش و اطلاعات افراد |
77/3 |
548/0 |
142/0 |
1 |
|
تأثیر محتوا در افزایش دانش و اطلاعات شرکتکنندگان |
32/4 |
659/0 |
153/0 |
2 |
|
تناسب محتوای دورهها ازنظر حجم مطالب ارائه‌شده |
80/3 |
681/0 |
179/0 |
3 |
|
تناسب محتوای دورهها با نیازهای افراد |
77/3 |
750/0 |
199/0 |
4 |
|
میزان جدید بودن و به‌روز بودن مطالب و محتوای دورهها |
55/3 |
725/0 |
204/0 |
5 |
|
تناسب محتوا باهدف‌های دوره |
59/3 |
738/0 |
206/0 |
6 |
|
تناسب محتوا با نیازهای جامعه امروز |
87/3 |
825/0 |
21317/0 |
7 |
|
میزان قابل‌درک و فهم بودن محتوای دورهها |
17/4 |
889/0 |
21318/0 |
8 |
|
تناسب با محتوای دورههای آموزشی قبلی |
38/3 |
733/0 |
217/0 |
9 |
|
تأثیر محتوا در نگرش شرکتکنندگان |
05/4 |
917/0 |
266/0 |
10 |
|
قابلیت کاربردی بودن محتوای دورهها |
49/3 |
943/0 |
270/0 |
11 |
|
کل |
98/3 |
783/0 |
|
|
ارزیابی دانش و توان آموزشگران
برای ارزیابی میزان توان و دانش آموزشگر در دورههای آموزشی برگزارشده در تعاونیهای فرش دستباف، 13 گویه مطرح شد، جدول (4) اولویت‌بندی این گویهها را نشان می‌دهد، برای این منظور گویههای مطرح‌شده با توجه به ضریب تغییرات (CV)، اولویت‌بندی شدهاند. مطابق جدول، میزان آگاهی آموزشگران نسبت به اهداف دورهها، میزان دانش و اطلاعات عمومی آموزشگران، توانایی ایجاد انگیزه در فراگیران سه اولویت اول و آشنایی آموزشگران با شرایط اقتصادی جامعه، توانایی آموزشگران در ارتباط مناسب با فراگیران و آشنایی آموزشگران بافرهنگ جامعه سه اولویت آخر را تشکیل دادهاند.
جدول 4. رتبه‌بندی گویههای مربوط به ارزیابی عامل آموزشگر ازنظر پاسخگویان (167n=)
|
گویهها |
میانگین |
انحراف معیار |
ضریب تغییرات |
رتبه |
|
میزان آگاهی آموزشگران نسبت به اهداف دورهها |
07/4 |
632/0 |
155/0 |
1 |
|
میزان دانش و اطلاعات عمومی آموزشگران |
24/4 |
678/0 |
160/0 |
2 |
|
توانایی ایجاد انگیزه در فراگیران |
90/3 |
688/0 |
176/0 |
3 |
|
داشتن تجربه کاری توسط آموزشگران |
78/3 |
671/0 |
178/0 |
4 |
|
میزان دانش و اطلاعات تخصصی آموزشگران |
97/3 |
817/0 |
206/0 |
5 |
|
مناسب بودن رفتار آموزشگران با فراگیران |
81/3 |
804/0 |
211/0 |
6 |
|
میزان دانش فنی و عملی آموزشگران |
98/3 |
854/0 |
214/0 |
7 |
|
توانایی آموزشگران در کنترل و هدایت کلاس |
70/3 |
840/0 |
215/0 |
8 |
|
آشنایی آموزشگران با ویژگیهای فردی شرکتکنندگان |
43/3 |
772/0 |
225/0 |
9 |
|
مناسب بودن شیوه تدریس آموزشگران |
81/3 |
804/0 |
227/0 |
10 |
|
آشنایی آموزشگران با شرایط اقتصادی جامعه |
04/4 |
937/0 |
232/0 |
11 |
|
توانایی آموزشگران در ارتباط مناسب با فراگیران |
57/3 |
795/0 |
233/0 |
12 |
|
آشنایی آموزشگران بافرهنگ جامعه |
86/3 |
194/1 |
309/0 |
13 |
|
کل |
99/3 |
897/0 |
|
|
ارزیابی روشها و امکانات دورههای آموزشی فرش دستباف
جدول (5)، اولویت‌بندی روش و امکانات آموزشی را بر اساس ضریب تغییرات نشان می‌دهد، طبق جدول گویههای استفاده از روشهای آموزشی متنوع، به‌کارگیری روشهای آموزش مشارکتی و استفاده از پروژهها و تکالیف سه اولویت اول و استفاده از وسایل و ابزارهای کمک‌آموزشی، استفاده از روشهای آموزش مباحثهای و در دسترس بودن وسایل و امکانات آموزشی سه اولویت آخر را تشکیل دادهاند.
جدول 5. رتبه‌بندی گویههای مربوط به نظرات پاسخگویان در رابطه با روشها و امکانات آموزشی (167n=)
|
گویهها |
میانگین |
انحراف معیار |
ضریب تغییرات |
رتبه |
|
استفاده از روشهای آموزشی متنوع |
65/3 |
631/0 |
142/0 |
1 |
|
به‌کارگیری روشهای آموزش مشارکتی |
68/3 |
650/0 |
153/0 |
2 |
|
استفاده از پروژهها و تکالیف |
2/3 |
625/0 |
179/0 |
3 |
|
استفاده از روشهای متناسب با محتوا و مطالب آموزشی |
80/3 |
803/0 |
199/0 |
4 |
|
استفاده از روشهای نظری و عملی به‌صورت تلفیقی |
41/3 |
808/0 |
204/0 |
5 |
|
استفاده از روشهای آموزشی متناسب با اهداف دوره |
65/3 |
871/0 |
206/0 |
6 |
|
معرفی جزوه و کتاب متناسب با دوره |
16/3 |
816/0 |
211/0 |
7 |
|
به‌کارگیری روشهای ارزشیابی متنوع |
27/3 |
874/0 |
21317/0 |
8 |
|
استفاده از وسایل و ابزارهای کمک‌آموزشی |
59/3 |
971/0 |
21318/0 |
9 |
|
استفاده از روشهای آموزش مباحثهای |
68/3 |
650/0 |
217/0 |
10 |
|
در دسترس بودن وسایل و امکانات آموزشی |
71/3 |
065/1 |
266/0 |
11 |
|
کل |
42/3 |
743/0 |
|
|
ارزیابی اهداف دورههای آموزشی
همان‌طور که در جدول مشاهده می‌گردد، ارتباط مناسب اهداف با محتوا، تناسب اهداف دوره با روشها و امکانات موجود و تهیه مناسب برنامههای تخصصی مربوط به کار سه اولویت اول و تطابق اهداف با انتظارات فراگیران، طراحی اهداف دوره به‌صورت کاربردی و وضوح و مشخص بودن کامل اهداف دوره سه اولویت آخر را تشکیل دادهاند.
جدول 6. رتبه‌بندی گویههای مربوط به نظرات پاسخگویان در رابطه با اهداف دوره (167n=)
|
گویهها |
میانگین |
انحراف معیار |
ضریب تغییرات |
رتبه |
|
ارتباط مناسب اهداف با محتوا |
71/3 |
643/0 |
173/0 |
1 |
|
تناسب اهداف دوره با روشها و امکانات موجود |
64/3 |
801/0 |
220/0 |
2 |
|
تهیه مناسب برنامههای تخصصی مربوط به کار |
30/3 |
732/0 |
222/0 |
3 |
|
طراحی اهداف به‌صورت ساده و اثربخش |
54/3 |
805/0 |
227/0 |
4 |
|
بیان روشن و صریح اهداف |
87/3 |
909/0 |
235/0 |
5 |
|
بیان اهداف دوره به‌طور کامل و جامع |
64/3 |
855/0 |
236/0 |
6 |
|
توجه به نیازهای فراگیران در طراحی اهداف دوره |
51/3 |
835/0 |
238/0 |
7 |
|
تطابق اهداف با انتظارات فراگیران |
63/3 |
901/0 |
248/0 |
8 |
|
طراحی اهداف دوره به‌صورت کاربردی |
57/3 |
921/0 |
258/0 |
9 |
|
وضوح و مشخص بودن کامل اهداف دوره |
73/3 |
81/3 |
273/0 |
10 |
|
کل |
68/3 |
121/1 |
|
|
ارزیابی میزان اثربخشی دورهها از دیدگاه مشارکت‌کنندگان
همان‌طور که در جدول مشاهده می‌گردد، ارتقای سطح اطلاعات، در رابطه با بهداشت فردی و کارگاهی؛ تأمین نیازهای مالی اعضا از طریق تأسیس تعاونی اعتبار و پرداخت موردی وامهای ضروری؛ و افزایش توانمندی و بهرهوری در تولید، بازاریابی و فروش فرش دستباف سه اولویت اول و تشویق قالیبافان به تولید فرش صادراتی مورد سلیقه بازار، کمک به ترویج و توسعه قالیبافی بین اعضای تعاونی کمک به کسب درآمد و سرمایه بیشتر از طریق قالیبافی سه اولویت آخر را تشکیل دادهاند. با توجه به جدول و میانگین کل 63/3 نتیجه می‌گیریم که ازنظر اهداف طراحی‌شده برای دورههای آموزشی تعاونیهای فرش دستباف استان زنجان، اثربخشی این دورههای آموزشی بیش‌ازحد متوسط و تقریباً در حد خوب بوده است.
جدول 7. رتبه‌بندی گویههای مربوط به نظرات پاسخگویان در رابطه با اثربخشی دورههای آموزشی (167n=)
|
گویهها |
میانگین |
انحراف معیار |
ضریب تغییرات |
رتبه |
|
ارتقای سطح اطلاعات، در رابطه با بهداشت فردی و کارگاهی |
72/3 |
725/0 |
195/0 |
1 |
|
تأمین نیازهای مالی اعضا از طریق تأسیس تعاونی اعتبار |
81/3 |
760/0 |
199/0 |
2 |
|
افزایش توانمندی و بهرهوری در تولید، بازاریابی و فروش فرش دستباف |
20/3 |
705/0 |
220/0 |
3 |
|
افزایش سطح کیفیت و کمیت فرش دستباف |
71/3 |
852/0 |
230/0 |
4 |
|
رشد و توسعه علمی و عملی قالیبافی |
57/3 |
832/0 |
233/0 |
5 |
|
افزایش مهارت‌های عمومی و تخصصی در زمینه قالیبافی |
43/3 |
803/0 |
234/0 |
6 |
|
ایجاد اشتغال دائم از طریق کارگاه‌های قالیبافی و فرشبافی |
32/3 |
815/0 |
245/0 |
7 |
|
کمک به ترویج و توسعه قالیبافی بین دیگر افراد جامعه |
69/3 |
936/0 |
254/0 |
8 |
|
تشویق قالیبافان به تولید فرش صادراتی مورد سلیقه بازار |
48/3 |
924/0 |
266/0 |
9 |
|
کمک به ترویج و توسعه قالیبافی بین اعضای تعاونی |
73/3 |
997/0 |
267/0 |
10 |
|
کمک به کسب درآمد و سرمایه بیشتر از طریق قالیبافی |
71/3 |
018/1 |
283/0 |
11 |
|
کل |
63/3 |
912/0 |
|
|
ارزیابی میزان رضایت مشارکت‌کنندگان از ویژگیهای دورههای برگزارشده
همان‌طور که در جدول مشاهده می‌گردد، شرایط ورود به دوره، تطابق سرفصل‌ها با ساعات نظری و عملی، تطابق سرفصل‌ها با نیازهای شرکتکنندگان، شیوه اعطاء گواهینامه مهارت و امکانات آموزشی به ترتیب اولویتهای نخست و گویههای مدیریت آموزش، تطابق دوره با اهداف از پیش تعیین‌شده، نحوه تشویق متقاضیان به شرکت در دورههای آموزشی، استفاده از روشهای آموزشی مناسب به‌عنوان اولویتهای آخر تعیین‌شدهاند. طبق جدول میانگین کل مربوط به رضایت از دورههای آموزشی معادل 51/3 بوده است که اگرچه مقدار زیادی نیست ولی بیش‌ازحد متوسط میباشد.
آزمون همبستگی
به‌منظور بررسی رابطه بین متغیرهای تحقیق به‌تناسب از آزمون‌های همبستگی پیرسون و اسپیرمن و کندال استفاده شد. طبق نتایج جدول (9) بین متغیرهای سن، سابقه عضویت در تعاونی، سطح تحصیلات و میزان درآمد از طریق تعاونی با اثربخشی دورههای آموزشی رابطه معنیداری وجود ندارد، ولی بین متغیر تعداد دورههای آموزشی با متغیر اثربخشی دورهها رابطه معنادار و مثبت در سطح معناداری 99 درصد وجود دارد.
جدول 8. رتبه‌بندی گویههای مربوط به نظرات پاسخگویان در رابطه با رضایت از ویژگیهای دورههای آموزشی
|
گویهها |
میانگین |
انحراف معیار |
ضریب تغییرات |
رتبه |
|
شرایط ورود به دوره |
30/3 |
639/0 |
183/0 |
1 |
|
تطابق سرفصل‌ها با ساعات نظری و عملی |
40/3 |
641/0 |
189/0 |
2 |
|
تطابق سرفصل‌ها با نیازهای شرکتکنندگان |
40/3 |
649/0 |
191/0 |
3 |
|
شیوه اعطاء گواهینامه مهارت |
22/3 |
641/0 |
199/0 |
4 |
|
امکانات آموزشی |
30/3 |
663/0 |
201/0 |
5 |
|
تعداد دورههای آموزشی برگزارشده |
42/3 |
697/0 |
204/0 |
6 |
|
استفاده از ابزار و تجهیزات آموزشی مناسب |
17/3 |
658/0 |
208/0 |
7 |
|
طول مدت دوره |
44/3 |
725/0 |
211/0 |
8 |
|
تعداد کادر آموزشی دوره |
63/3 |
787/0 |
217/0 |
9 |
|
نور و فضای فیزیکی محل برگزاری |
63/3 |
801/0 |
218/0 |
10 |
|
نحوه آزمون در دوره |
34/3 |
733/0 |
219/0 |
11 |
|
مکان برگزاری دوره |
35/3 |
737/0 |
220/0 |
12 |
|
زمان برگزاری دوره |
29/3 |
739/0 |
225/0 |
13 |
|
مهارت و توانایی آموزشگران |
57/3 |
810/0 |
227/0 |
14 |
|
تطابق سرفصل‌ها با مواد و وسایل استفاده‌شده |
40/3 |
776/0 |
228/0 |
15 |
|
مدیریت آموزش |
54/3 |
790/0 |
233/0 |
16 |
|
تطابق دوره با اهداف از پیش تعیین‌شده |
58/3 |
841/0 |
238/0 |
17 |
|
نحوه تشویق متقاضیان به شرکت در دورهها |
53/3 |
930/0 |
263/0 |
18 |
|
استفاده از روشهای آموزشی مناسب |
31/3 |
980/0 |
296/0 |
19 |
|
کل |
51/3 |
784/0 |
|
|
جدول 9. همبستگی بین متغیرهای ویژگیهای فردی و اثربخشی دورههای آموزشی (167n=)
|
متغیر |
ضریب همبستگی |
معنیداری |
نوع آزمون |
|
سن |
003/0 |
972/0 |
پیرسون |
|
تعداد دورههای آموزشی |
266/0 |
01/0õ |
پیرسون |
|
سابقه عضویت در تعاونی |
220/0 |
780/0 |
پیرسون |
|
سطح تحصیلات |
063/0 |
417/0 |
کندال |
|
میزان درآمد از طریق تعاونی |
241/0 |
045/0 |
اسپیرمن |
|
میزان تناسب محتوا |
341/0 |
000/0õ |
کندال |
|
میزان دانش آموزشگران |
491/0 |
000/0õ |
کندال |
|
میزان تناسب روشهای آموزشی |
154/0 |
005/0õ |
کندال |
|
میزان تناسب اهداف |
605/0 |
000/0õ |
کندال |
õسطح معنیداری 99 درصد اطمینان
طبق جدول (10) نتایج همچنین نشان داد بین متغیرهای سن، سابقه عضویت در تعاونی، سطح تحصیلات و میزان درآمد از طریق تعاونی با رضایت از دورههای آموزشی رابطه معنیداری وجود ندارد، ولی متغیر تعداد دورههای آموزشی با متغیر رضایت از دورهها رابطه معنادار و مثبت در سطح اطمینان 95 درصد و خطای 5 درصد وجود دارد.
جدول 10. همبستگی بین متغیرهای ویژگیهای فردی و میزان رضایت پاسخگویان از مشارکت در دورهها (167n=)
|
متغیر |
ضریب همبستگی |
معنیداری |
نوع آزمون |
|
سن |
081/0- |
301/0 |
پیرسون |
|
تعداد دورههای آموزشی |
152/0 |
049/0õ |
پیرسون |
|
سابقه عضویت در تعاونی |
084/0- |
283/0 |
پیرسون |
|
سطح تحصیلات |
072/0 ـ |
356/0 |
کندال |
|
میزان درآمد از طریق تعاونی |
151/0 |
051/0 |
اسپیرمن |
õ: سطح معنیداری 95 درصد اطمینان
تحلیل رگرسیون گام‌به‌گام: تعیین تأثیر متغیرهای تحقیق بر اثربخشی دورهها
به‌منظور شناسایی متغیرهای تأثیرگذار بر اثربخشی دورههای آموزشی از رگرسیون گام‌به‌گام استفاده‌شده است. در این روش قوی‌ترین متغیرها به ترتیب وارد معادله رگرسیون می‌شوند و این کار تا زمانی ادامه می‌باید که خطای آزمون معنیداری به پنج درصد برسد. در این تحقیق پس از واردکردن متغیرهایی که همبستگی معنیداری با متغیر وابسته تحقیق داشتند، معادله تا سه‌گام پیش رفت. نتایج آن در جدول شماره (11) و (12) نشان داده‌شده است. همان‌طور که مشاهده میشود از بین متغیرهایی که همراه با اثربخشی دورههای آموزشی وارد معادله رگرسیون شدهاند شامل (تعداد دورههای آموزشی مشارکت کرده، سابقه عضویت در تعاونی، میزان درآمد از طریق تعاونی، میزان تناسب اهداف دورهها، میزان دانش آموزشگران دورهها، میزان تناسب محتوای دورهها، میزان تناسب روشهای آموزشی در دورهها)، متغیر میزان تناسب اهداف دورههای آموزشی بیشترین سهم را در اثربخشی داشته است که با توجه به میزان ضریب تعیین (789/0) میتوان نتیجه گرفت که 9/78 درصد از تغییرات مربوط به عوامل اثربخشی توسط این متغیر تبیین میشود. در گام دوم متغیر میزان درآمد از طریق تعاونی وارد معادله شده است. این متغیر ضریب همبستگی چندگانه را به 896/0 و ضریب تعیین را به 802/0 افزایش داده است؛ به‌عبارت‌دیگر 4/1 درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط این متغیر تبیین میشود. در گام سوم متغیر میزان دانش آموزشگران وارد معادله شده است. این متغیر ضریب همبستگی چندگانه را به 904/0 و ضریب تعیین را به 816/0 افزایش داده است؛ به‌عبارت‌دیگر 3/1 درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط این متغیر تبیین میشود. بر اساس اطلاعات جدول (13) میتوان نتیجه گرفت که درمجموع این سه متغیر قادرند 6/81 درصد از تغییرات متغیر وابسته تحقیق یعنی اثربخش دورههای آموزشی را تبیین کنند و 4/18 درصد باقیمانده مربوط به عوامل دیگری است که توسط این تحقیق شناسایی نشده است.
جدول 11. رگرسیون چندگانه ارزیابی اثر متغیرهای مستقل بر اثربخشی دورههای آموزشی
|
متغیرهای مستقل |
ضریب همبستگی (R) |
ضریب تعیین (R2) |
ضریب تعیین تعدیل‌شده (R¯2) |
معنیداری |
|
|
1 |
میزان تناسب اهداف |
888/0 |
789/0 |
787/0 |
000/0 |
|
2 |
میزان درآمد از طریق تعاونی |
896/0 |
802/0 |
800/0 |
000/0 |
|
3 |
میزان دانش آموزشگران |
904/0 |
816/0 |
813/0 |
000/0 |
معادله رگرسیون خطی اثر متغیرهای مستقل بر عوامل اثربخشی دورهها به‌صورت زیر است:
Y= 6/423+ 0/888 x1-0/263 x2+ 0/166 x3
جدول 12. مقدار سهم متغیرهای تأثیرگذار بر اثربخشی دورههای آموزشی برحسب ضریب استاندارد نشده
|
متغیرهای مستقل |
ضریب استاندارد نشده (B) |
ضریب استانداردشده (Beta) |
T |
F |
Sig |
|
عدد ثابت |
423/6 |
|
|
|
000/1 |
|
میزان تناسب اهداف x1 |
888/0 |
888/0 |
82/24 |
02/616 |
000/0 |
|
میزان درآمد از طریق تعاونی x2 |
263/0- |
120/0 |
34/3- |
61/332 |
001/0 |
|
میزان دانش آموزشگران x3 |
166/0 |
166/0 |
54/3 |
60/241 |
001/0 |
بحث و نتیجه‌گیری
فرش دستباف ایران عمری به درازای تاریخ هنر و فرهنگ ایرانی دارد شناخت جهانیان از قالی ایران و ستودن آن ناشی از تلاش و شوریدگی مردمانی است که ذوق هنری را با جاذبه‌های پررمزوراز فرهنگ و هنر ملی درآمیخته‌اند فرش به‌عنوان یکی از ارزشمندترین دستاوردهای مردم، خود یک فرهنگ میباشد. فرهنگی مرکب از هنرهای دستی مانند طراحی، برجسته‌کاری، نقاشی و صورتگری، مینیاتور، تشعیر و تذهیب، کاشی‌کاری، رنگ و رنگ رزی بوده و باعث تکامل و غذای این هنر اصیل گردیده است. این هنر سنت آفرین نیز بوده و بیان‌کننده حالات، باورها، اعتقادات دینی ما میباشد و مکنونات قلبی مردم پاک‌سرشت را در خود جای‌داده است. لازم به ذکر است قدیمی‌ترین فرش جهان فرش پازیریک میباشد. این فرش نشانه هنر و ذوق اقوام ماد یا پارت بوده که در نقطه‌ای بنام پازیرک در سیبری جنوبی توسط پروفسور رودنکوروسی کشف گردیده است و قدمتی حدوداً سه‌هزارساله دارد. با توجه به اینکه فرش دستباف ایران در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و معیشتی، فرهنگی، فنی و هنری جایگاه ویژه و ارزنده‌ای داراست و نقش مهمی را در اشتغال‌زایی و ارزآوری و صادرات بر عهده دارد، با چالش‌ها و معضلات بسیاری روبرو است. ازجمله این عوامل کلیدی ناهماهنگی تولید با نیاز بازار، عدم تبلیغات و بازاریابی صحیح و کشف بازارهای جدید، افزایش تعداد رقبا، سرقت طرح‌های ایرانی، تحریم، استفاده از مواد اولیه نامرغوب و فقدان حمایت کافی از تولیدکنندگان، عدم آموزش صحیح و مناسب قالیبافان و غیره میباشد.
امروزه نقش بی‌بدیل تعاونیها در توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع بر کسی پوشیده نیست. درواقع تعاونیها به دلیل تنوع فعالیت و سهم قابل‌توجهی که در بهبود کیفیت زندگی افراد و گروه‌ها دارند، به یک محور مهم در سیاست‌های توسعه‌ای تبدیل‌شده‌اند.
این موضوع در شرکت‌های تعاونی ازجمله تعاونیهای فرش دستباف روستایی، اهمیتی دوچندان پیدا میکند. یکی از دیرپاترین فعالیتهای مؤثر بر معیشت پایدار خانوارها روستایی و تنوع‌بخش به فعالیتهای اقتصادی آنها، تولید فرش دستباف است.
نتایج نشان داد که دورههای آموزشی برگزارشده در تعاونیهای فرش دستباف ازنظر تناسب محتوا با سطح دانش و اطلاعات افراد، تأثیر محتوا در افزایش دانش و اطلاعات شرکتکنندگان و تناسب محتوای دورهها با نیازهای افراد به نسبت مناسب‌تر از سایر موارد ارزیابی‌شده‌اند. همچنین این دورهها ازنظر میزان آگاهی آموزشگران نسبت به اهداف دورهها، میزان دانش و اطلاعات عمومی آموزشگران، توانایی ایجاد انگیزه در فراگیران مناسب‌تر بودهاند. درنتیجه پیشنهاد میشود تا این آموزش‌ها به‌صورت تخصصی‌تر و به تعداد بیشتر برای تعاونیهای فرش دستباف استان مورداجرا قرار گیرد.
نتایج نشان داد که دورههای آموزشی برگزارشده در تعاونیهای فرش دستباف ازنظر روشهای آموزشی متنوع، به‌کارگیری روشهای آموزش مشارکتی و استفاده از پروژهها و تکالیف ارتباط مناسب اهداف با محتوا، تناسب اهداف دوره با روشها و امکانات موجود و تهیه مناسب برنامههای تخصصی مربوط به کار مناسب‌تر ارزیابی‌شده‌اند.
نتایج نشان داد که اثربخشی دورههای آموزشی برگزارشده برای تعاونیهای فرش استان زنجان ازنظر اعضای این تعاونیها با توجه به اهداف طراحی‌شده برای این دورهها در استان بیش‌ازحد متوسط و تقریباً در حد خوب بوده است. اثربخشی این دورهها به‌ویژه ازنظر ارتقای سطح اطلاعات در رابطه با بهداشت فردی و کارگاهی؛ تأمین نیازهای مالی اعضا از طریق تأسیس تعاونی اعتبار؛ و افزایش توانمندی و بهرهوری در تولید، بازاریابی و فروش فرش دستباف و کمک به کسب درآمد و سرمایه بیشتر از طریق قالیبافی مناسب‌تر بودهاند.
نتایج درباره میزان رضایت پاسخگویان از دورههای آموزشی برگزارشده بیانگر رضایت بیش‌ازحد متوسط بوده است که نشان می‌دهد اعضای تعاونیها به نسبت ازنظر عوامل مختلف آموزشی از این دورهها رضایت داشتهاند.
نتایج آزمون همبستگی بین متغیرهای مستقل و اثربخشی دورههای آموزشی نشان داد که بین متغیر سن، سطح تحصیلات، سابقه عضویت و اثربخشی دورههای آموزشی رابطه معنیداری وجود ندارد که این نتیجه در راستای نتیجه تحقیقات (Talebianpour et al., 2003) و (Khesali-langroudi et al., 2012) میباشد. پس پیشنهاد میشود دورههای آموزشی را بدون محدودیت سنی و به‌طور یکسان برای همه گروه‌هایی که مشغول تولید فرش دستباف هستند در تمام مقاطع تحصیلی برنامه‌ریزی شود.
بین متغیر تعداد دورههای آموزشی و میزان درآمد از طریق تعاونی با متغیر وابسته تحقیق (اثربخشی دورهها) رابطه معنادار و مثبت وجود دارد که وجود این رابطه معنادار با نتیجه تحقیق (Movahedi et al., 2014) و (Khesali-langroudi et al., 2012) و (Talebianpour et al., 2003) مطابقت دارد. درنتیجه پیشنهاد میشود تعداد دورههای آموزشی بیشتری برای مشارکت و حضور اعضای تعاونیها برگزارشده از طرف دیگر با استفاده از روشهای تبلیغی و ترویجی زمینه را برای مشارکت بیشتر اعضا در دورههای آموزشی برنامه‌ریزی‌شده از سوی اداره تعاون فراهم نمود. همچنین پیشنهاد میشود مسئولین فرش استان، حمایت‌ها و تسهیلات لازم برای فرش‌بافان موجود استان را فراهم کرده و از طرف دیگر از این مسئله مهم جهت عضو شدن سایر فرش‌بافان در تعاونیهای فرش استفاده نمایند. همین‌طور نسبت به افزایش تعداد تعاونیهای فرش استان با توجه به ظرفیت استان برنامه‌ریزی‌های لازم صورت پذیرد.
تفاوت معنیداری بین نظرات دو گروه زنان و مردان درباره میزان اثربخشی دورههای آموزشی برگزارشده در تعاونیهای فرش دستباف استان زنجان وجود ندارد پس پیشنهاد میشود در برگزاری دورههای آموزشی ازلحاظ جنسیتی تفاوتی میان این افراد قائل نشوند. در مورد متغیر وضعیت تأهل تفاوت معناداری بین دو گروه افراد مجرد و افراد متأهل مشاهده شد که پیشنهاد میشود در برگزاری این دورهها نسبت به افراد متأهل توجه بیشتری معطوف شود تا اثربخشی دورهها افزایش یابد. در مورد متغیر شغل اصلی، میانگین گروههای شغلی مختلف هیچ تفاوت معناداری به لحاظ متغیر وابسته وجود ندارد پس پیشنهاد میشود این دورهها را بدون توجه به شغل افراد و به‌طور یکسان برای همه افراد شاغل و غیر شاغل برگزار کنند.
نتایج نشان داد بین نظرات اعضای تعاونی موردمطالعه درباره میزان رضایت از دورههای برگزارشده تفاوت معناداری بین دو گروه زنان و مردان، دو گروه متأهلین و مجردها و دو گروه هیئتمدیره و عضو در رابطه وجود ندارد ولی بین نظرات آنها ازنظر شغل اصلی و میزان رضایت از دورهها تفاوت معناداری بین گروههای شغلی موردمطالعه وجود دارد و افرادی که شغل اصلیشان فرشبافی است بیش از سایر مشاغل بر رضایت از دورهها تأکید داشتهاند.
مشارکت نویسندگان
محمد جریره: (مفهومپردازی، روش‌شناسی، بررسی اطلاعات و پایش، بازبینی و ویرایش و نظارت و سرپرستی).
فاطمه استکی اورگانی: (مفهومپردازی، روش‌شناسی، بررسی اطلاعات و پایش و بازبینی و ویرایش)
محمد محمدی: (مفهومپردازی، روش‌شناسی، بررسی اطلاعات و پایش و بازبینی و ویرایش)
قدردانی و تشکر
این پژوهش تحت حمایت هیچ ارگان و سازمانی نبوده است.
)