شناسایی و اولویت بندی عوامل مؤثر بر توانمندسازی تعاونی‌ها

مقدمه

جنبش تعاونی معاصر در اواسط قرن نوزدهم به‌عنوان ابزاری برای رویارویی با فقر شدید در اروپا متولد شد. به‌طور رسمی، اولین تعاونی در سال 1761 (انجمن بافندگان فنویک) در فنویک (اسکاتلند) ثبت گردید و اولین تعاونی مدرن (شامل صنعتگران) در سال 1844 در شمال انگلستان تأسیس شد. هدف از تأسیس این تعاونی‌ها مقابله با سختی کار (درآمد کم) و شرایط بد زندگی (قیمت بالای غذا و هزینه‌های زندگی) (Sylvia et al., 2014) تولید کالا و ارائه خدمات و ارضای نیازهای قانونی اعضا و همچنین ارتقای همکاری، مشارکت و درنتیجه تقویت ارتباطات بین فردی شکل گرفتند.

در حال حاضر، به‌ندرت می‌توان کشوری را در دنیا یافت که دارای نوعی سازمان تعاونی نباشد. کلیه کشورها اعم از سوسیالیست یا کاپیتالیسم، توسعه‌یافته یا توسعه‌نیافته، مدعی دارا بودن این‌گونه سازمان‌ها هستند و اغلب به توسعه و گسترش این سازمان‌ها مبادرت ورزیده‌اند. در کشورهای درحال‌توسعه، دولت‌ها تعاونی­ها را به‌عنوان ابزاری مطمئن جهت پیشبرد برنامه‌های ملی می‌دانند که با تأسیس آن‌ها می‌توانند زمینه مشارکت فعال را در عرصه‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی فراهم ساخته و زمینه توسعه پایدار را فراهم نمایند(Al-Hamouli et al., 2021)؛ زیرا شرکت‌های تعاونی خدماتی را ارائه می‌دهند که هم به نفع عضو و هم به نفع جامعه محلی است. همچنین این تعاونی­ها یک ابزار ضروری برای توسعه جوامع توسعه‌یافته اقتصادی می‌باشند. لذا قدرت تعاونی‌ها را می‌توان از طریق این واقعیت دید که شکل سازمانی رایج در چندین بخش اقتصادی، تجاری و خدماتی جهانی درکشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه هستند که به بقای بیش از نیمی از جمعیت جهان کمک کرده‌اند(Gomes & Wojahn, 2021).

برخی از برآوردها نشان می‌دهد که در حال حاضر حدود 800 میلیون‌تا بیش از یک میلیارد عضو تعاونی در بیش از 750 هزار تعاونی ‌در سطح جهان وجود دارد. علاوه بر این، بزرگ‌ترین شرکت‌های فعال ایالات‌متحده آمریکا در بریتانیا تعاونی‌ها هستند؛ در تعاونی‌های موجود در فرانسه بیش از یک‌میلیون شغل وجود دارد که حدود 5/3 درصد از جمعیت فعال اقتصادی را استخدام می‌کنند. تعاونی‌های کشاورزی در برزیل سالانه حدود 1 میلیارد دلار صادرات را ثبت کرده‌اند. در دانمارک نیز بیش از 36 درصد از بازار خرده‌فروشی‌ها را تعاونی‌ها پوشش می‌دهند. تعاونی‌های اعتباری در کانادا حدود 5 میلیون نفر عضو جمع‌آوری کرده­اند (Fang, 2020).

 با توجه به نقش بهینه و مؤثر تعاونی‌ها در توسعه پایدار جوامع، اما در ایران و استان سیستان و بلوچستان به دلیل فقدان نظارت کافی و مناسب بر فعالیت واحدهای تعاونی، خلأهای قانونی، فقدان قوانین جامع‌ومانع، نبود بستر اجرایی مطلوب جهت پایداری تعاونی‌ها، عدم ثبت دقیق رخدادهای مالی، عدم رعایت الزامات احتیاطی توسط واحدهای تعاونی فعال به‌عنوان نهادهای پولی غیرمجاز و اتخاذ سیاست‌های غیر شفاف، نامناسب و مخاطره‌آمیز توسط واحدهای تعاونی؛ خطر کمبود نقدینگی و ورشکستگی واحدهای تعاونی مشاهده‌شده است. به عبارتی افزایش سرمایه شرکت‌ها متناسب با حجم سپرده جمع‌آوری‌شده نبوده و با تنزل نسبت مالکانه و افزایش بدهی‌ها با نرخ‌های سود غیرمتعارف و بالا، ورشکستگی بسیاری از واحدهای تعاونی رقم خورده است (lorestani & moradnezhadi, 2019).

با توجه به آمارهای موجود در اداره تعاون استان سیستان و بلوچستان در سال 1401، بخـش خدمات با 472 تعاونی و 1250 نفر شاغل بیشترین و بخش فرش دستباف با 15 تعـاونی و 23 نفر شاغل حقوق‌بگیر کمتـرین آمـار را در میـان تعـاونی­هـای اسـتان داشـته­انـد. همچنین، بخش مسکن با 1978850575 هزار ریال و بخش فرش دستباف با 231250 هزار ریال به ترتیب بیشترین و کمترین سرمایه لازم در تشکیل شرکت‌های تعاونی را دارا بوده‌اند. مطابق همین آمار، تعداد کل اعضای شرکت‌های تعـاونی در اسـتان سیستان و بلوچستان 7306 نفـر بــا سرمایه 2814727029 هــزار ریــال اســت (Cooperative General Administration Sistan and Baluchistan province, 2022).

بااین‌حال در استان سیستان و بلوچستان باگذشت چند سال از فعالیت تعاونی‌ها، بسیاری از مقاصد تأسیس تعاونی‌ها محقق نشده است و به‌طور مستمر با مشکلات متعددی روبرو بوده­اند که در صورت ادامه آن، تعطیلی تعاونی‌ها را در پی خواهد داشت. تعاونی­های استان با توجه به پشتیبانی و سرمایه‌گذاری مختلف دولت، موفقیت چندانی را کسب نکرده‌اند. بااین‌حال، تاکنون پژوهشی در رابطه با چالش‌های توسعه تعاونی‌ها به‌ویژه در استان سیستان و بلوچستان انجام‌نشده است، درحالی‌که این شهرستان در زمینه‌های مختلف دارای منابع و استعدادهای فراوان (مانند صنایع‌دستی، امکانات گردشگری، قالی‌بافی و غیره) است. متأسفانه به علت ناآگاهی بیشتر مردم و عدم اطلاع‌رسانی مسئولان و متولیان این امر، مردم تمایل کمتری به تشکیل تعاونی‌ها دارند؛ بنابراین ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی استان سیستان و بلوچستان ایجاب می‌کند که استراتژی کلان توسعه این مناطق بر اساس حداکثر استفاده از امکانات موجود تنظیم شود، به‌گونه‌ای که آثار مثبت آن بتواند آثار سوء ناشی از مهاجرت و تخلیه نقاط مرزی و رواج معاملات غیرمرزی را تحت تأثیر قرار دهد. شکوفایی این توانمندی‌ها و استعدادهای بالقوه‌ی مناطق مرزی و افزایش عمران و آبادانی این مناطق از حداقل‌هایی است که می‌تواند بسیاری از معضلات و مشکلات نقاط مختلف استان سیستان و بلوچستان را حل نماید. ازاین‌رو ایجاد و توسعه واحدهای تعاونی را باید گام مهمی در نهادینه نمودن این‌گونه تجارت‌ها تلقی کرد و مشکلات سرمایه‌گذاری در این بازارها را برطرف نمود و فرایندهای سرمایه‌گذاری را تسهیل نمود. لذا هدف اصلی پژوهش حاضر ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و اوﻟﻮﯾﺖ‌ﺑﻨﺪی ﻋﻮاﻣﻞ مؤثر ﺑﺮ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزی تعاونی‌ها در اﺳﺘﺎن ﺳﯿﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن هست.

مبانی نظری و پیشینه تحقیق

برنامه­های توانمندسازی بر نقاط قوت افراد تمرکز می‌کنند و فرصت‌ها و منابعی را برای افراد فراهم می­نمایند تا تجربیات و مهارت‌های لازم و ضروری را به دست آورند و درعین‌حال بر زندگی خود نیز کنترل داشته باشند (Kapurubandara & Lawson, 2016). توانمندسازی فرایند افزایش احساس خودکارآمدی در افراد از طریق شناسایی و حذف شرایطی است که موجب ناتوانی کارکنان شده است(Conger& Kanugo, 1988). همچنین توانمند بودن به ایجاد شرایطی برای افزایش انگیزش انجام وظایف محوله از طریق تقویت احساس خودکارآمدی شخص اشاره دارد؛ زیرا برای ایجاد توانمندسازی افراد باید به‌صورت فردی تغییر کنند تا بتوانند در حل مسائل پیچیده­ای که با آن روبرو هستند، توان اقدام مقتضی داشته باشند. همچنین در پی توانمندسازی بتوانند در برنامه‌های مشارکت جمعی و همکاری‌های مبتنی بر احترام متقابل، دیدگاه‌های متنوع و چشم‌اندازهای درحال‌توسعه، به سمت راه‌حل‌های خلاقانه و واقع‌بینانه کار می‌کنند. لذا این ترکیب تغییر فردی و جمعی درک ما از فرآیند توانمندسازی است؛ و این درک فراگیر فردی و جمعی از توانمندسازی در برنامه­هایی باهدف توانمندسازی ضروری هست؛ زیرا در گذار حیاتی، یا پیوند متقابل بین فرد و جامعه است که برنامه‌های توانمندسازی، می‌تواند برای مردم و جوامع ارزشمند باشد(Eid et al., 2018).

از سوی دیگر تعاونی را می‌توان به‌عنوان انجمن خودمختار افراد ملحق شده معرفی نمود که افراد به‌صورت داوطلبانه برای ارضای نیازها و خواسته‌های مشترک اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود از طریق شرکت مشترک و تحت کنترل دموکراتیک دورهم جمع می‌شوند و به فعالیت می‌پردازند(Eid et al, 2018). تعاونی­ها به‌طور مستقیم در کاهش فقر از طریق پیشرفت اقتصادی و اجتماعی اعضا و به‌طور غیرمستقیم، از طریق تحرک اقتصادی و توسعه پایه‌های اجتماعی جوامعی که در آن به فعالیت می­پردازند، تأثیرگذار می­باشند(Fairbairn et al., 2016).

شرکت­های تعاونی از سازمان و مدیریت نوین و نسبتاً علمی و تخصصی برخوردارند و در قالب چنین سازمانی است که انرژی­ها و نیروهای پراکنده روستایی از وحدت و انسجام جمعی عام برخوردار می­شوند و فرصتی مناسب پدید می‌آید تا با حفظ هویت­ها و انگیزه‌های فردی و خانوادگی خود با یکدیگر به مشارکت، همکاری و همیاری متقابل بپردازند. توسعه تعاونی­ها در حقیقت تضمین‌کننده یک اقتصاد ملی سالم در کشورها هست(Eid et al., 2018). شرکت‌های تعاونی به‌منظور رفع نیازمندی‌های اعضا و با اهداف ایجاد اشتغال، قرار دادن وسایل کار در اختیار کسانی که قادر به کارند ولی وسایل کار ندارند، پیشگیری از تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروه‌های خاص جهت تحقق عدالت اجتماعی، جلوگیری از کارفرمای مطلق شدن دولت، قرار گرفتن مدیریت و سرمایه و منابع حاصله در اختیار نیروی کار و تشویق بهره‌برداری مستقیم از حاصل کار خود، پیشگیری از انحصار، احتکار، تورم و اضرار به غیر، توسعه و تحکیم مشارکت و تعاون عمومی بین همه مردم به وجود می‌آید(Fairbairn et al., 2016).

در خصوص پیشینه پژوهش، گلچین فر (Golchin Far, 2021) در پژوهشی به‌ضرورت ایجاد و فرهنگ‌سازی کارآفرینی و توسعه کسب‌وکارهای تعاونی‌ها پرداخت و مشاهده کرد، عوامل سازمانی مانند توجه، ایجاد مهارت و توانمندسازی بر توسعه تعاونی‌ها تأثیر دارد، فرضی و همکاران(Farzi et al., 2019) در پژوهشی به بررسی روند توسعه کارآفرینی در بخش تعاون استان آذربایجان شرقی پرداختند و گزارش نمودند که آموزش مناسب به اعضای تعاونی‌ها در تسهیل فرایند دستیابی به منابع، اعطای تسهیلات ایجاد شهرک‌ها و مجتمع‌های تعاونی و استقرار تعاونی‌های نوپای کارآفرینان در این مجتمع‌ها می‌تواند گامی مثبت جهت شتاب‌بخشی توسعه تعاونی‌ها باشد. لرستانی و مرادنژادی(Lorestani& moradnezhadi, 2019) پژوهشی را با عنوان عوامل مؤثر بر موفقیت کسب‌وکارهای تعاونی کشاورزی در شهرستان اسلام آباد غرب انجام دادند. نتایج نشان داد که عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، روان‌شناختی، سیاستی-اداری و مدیریتی رابطة مثبت و معنی­داری با میزان موفقیت کسب‌وکارهای تعاونی داشته‌اند. تحلیل رگرسیون چندگانه نیز نشان داد که متغیرهای سیاستی-اداری و مدیریتی 3/42 درصد از تغییرات متغیر وابستة موفقیت کسب‌وکارهای تعاونی را تبیین کرده‌اند. ایزدی و همکاران (Izadi et al., 2018) در پژوهشی با عنوان تبیین جامعه‌شناختی مشکلات تعاونی‌های زنان نتیجه می‌گیرند که عوامل اقتصادی و نهادی -مدیریتی در توانمندسازی تعاونی‌ها تأثیر دارند. مرادنژادی (moradnezhadi, 2016) پژوهشی را با عنوان شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر رکود کسب‌وکارهای تعاونی مستقر در شهرک صنعتی شهرستان ایلام انجام داد و نتیجه می‌گیرد که مهم‌ترین عوامل مؤثر بر رکود کسب‌وکارهای تعاونی مستقر در شهرک صنعتی شهرستان ایلام مسائل فرهنگی، شخصیتی، اقتصادی، مدیریتی و سیاستی - قانونی هستند. گومز و اوجهان (Gomes& Wojahn,2021) در پژوهشی با عنوان تأثیر قابلیت یادگیری سازمانی و نوآوری بر توانمندسازی تعاونی­های کوچک و متوسط، نتیجه گرفتند که یادگیری سازمانی و نوآوری بر عملکرد واحدهای تعاونی تأثیر دارد. فانگ (Fang,2020) در پژوهشی با عنوان بررسی عوامل مؤثر بر افزایش کارآفرینی و نوآوری در تعاونی‌ها نشـان دادند کـه عوامل مدیریتی و ابعاد محیطی آن با توانمندسازی عملکرد واحدهای تعاونی رابطه­ی مستقیم داشته است. نتایج تحقیق شیپرز و همکاران (Scheepers et al., 2019) با عنوان بررسی پرورش قابلیت کارآفرینی در شرکت‌های تعاونی کسب‌وکار در آفریقای جنوبی حاکی از آن بود که رابطـه­ی مسـتقیمی میان محیط سازمانی با عملکرد واحدهای تعاونی وجـود داشـته اسـت. همچنـین میـان شـاخص‌هـای حمایـت مـدیریتی و پـاداش و اسـتقلال در کـار بـا عملکرد واحدهای تعاونی رابطـه وجـود دارد. رونکو و ناتالیا (Ronco& Natalia, 2018) پژوهشی را با عنوان بررسی ساختار سرمایه و تصمیمات مالی تعاونی‌های کشاورزی اسپانیا انجام دادند و بیان نمودند که بین متغیرهای کلان اقتصادی و تصمیم­گیری­های مالی ارتباط معنی­دار وجود دارد و بودجه‌بندی با توجه به شرایط اقتصادی و نوع شرکت متفاوت است. درنهایت دولتر و همکاران (Develtere et al., 2014) پژوهشی را با عنوان بررسی تعاونی‌های کشاورزی در کشورهای آفریقایی انجام دادند و نشان دادند که عوامل مختلفی مانند دولتی شدن تعاونی‌ها، ضعف مدیریت و نبود منابع مالی، مهم‌ترین عوامل عدم موفقیت و شکست تعاونی‌ها بوده‌اند.

روش تحقیق

روش تحقیق پژوهش حاضر، ترکیبی (کیفی– کمی) با رویکرد اکتشافی است. در بخش کمی جامعه آماری پژوهش عبارت از 655 شرکت تعاونی با 19901 هزار نفر عضو در شهر زاهدان بودند که از این میان، به‌طور تصادفی 8 شرکت تعاونی با 300 عضو به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. سپس بر اساس جدول مورگان 169 پرسشنامه به‌طور تصادفی ساده و با انتساب متناسب در هر هشت شرکت تکمیل گردید. جهت تحلیل داده‌ها در بخش کیفی از روش فراترکیب هفت مرحله‌ای سندلوسکی و باروسو استفاده شد. بر این اساس از طریق روش فراترکیب تعداد 47 مقاله در زمینه توانمندسازی تعاونی‌ها موردبررسی و تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت و شاخص‌های پژوهش شناسایی شد. در مرحله دوم پژوهش به‌منظور اعتبارسنجی مدل پژوهش از تکنیک مدل‌سازی معادلات ساختاری با نرم‌افزار Smart PLS نسخه دو استفاده شد و جهت اولویت‌بندی شاخص­های شناسایی‌شده از روش AHP با استفاده از نرم‌افزار اکسپرت چویس نسخه 11 (Expert Choice) استفاده گردید. در این پژوهش ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه محقق ساخته برگرفته از بخش کیفی پژوهش هست که روایی پرسشنامه‌ها از طریق تحلیل عاملی تأیید گردید و پایایی پرسشنامه‌ها با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ برابر با 91/0 محاسبه شد که حاکی از پایایی مناسب ابزار پژوهش است. جهت تحلیل داده‌های بخش کیفی پژوهش از روش تحلیل محتوا و جهت تحلیل داده‌های بخش کمی پژوهش نیز از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری و تحلیل سلسله مراتبی با استفاده از نرم‌افزارهای Smart PLS و Expert Choice استفاده گردید.

یافته‌های پژوهش

 به‌منظور شناسایی عوامل مؤثر بر توانمندسازی تعاونی‌ها از روش فراترکیب استفاده شد. این روش دارای هفت مرحله به شرح زیر هست.

مرحله اول: تنظیم سؤالات پژوهش؛ که در پژوهش حاضر سه سؤال انتخاب گردید؛ 1-عوامل مؤثر بر توانمندسازی تعاونی‌ها کدم‌اند؟ 2- آیا مدل توانمندسازی تعاونی‌ها از برازش مناسب برخوردار است؟ 3-اولویت‌بندی شاخص‌های شناسایی‌شده ازنظر شما چگونه است؟ که در بخش اول و کیفی محقق به دنبال پاسخ به سؤال اول پژوهش هست.

مرحله دوم: بررسی نظام‌مند متون. جمع‌آوری اطلاعات از طریق جستجو و انتخاب مقالات از پایگاه داده‌های الکترونیکی مربوطه انجام شد. از یک کارشناس خبره رشته مدیریت نیز جهت نظارت بر فرایند جستجوی اصطلاحات کمک گرفته شد و پایگاه‌های داده‌های الکترونیکی امرالد، ساینس دایرکت، اسکوپوس، جهاد دانشگاهی، پایگاه مجلات تخصصی نور، مگ ایران، پرتال جامع علوم انسانی جهت دستیابی به مقالات مرتبط سال‌های (2015 - 2022) با کلید واژه‌های توانمندسازی، تعاونی‌ها و توسعه تعاونی­ها و توانمندسازی تعاونی­ها موردبررسی قرار گرفتند.

گام سوم: جستجو و انتخاب مقالات مناسب. غربال کردن مقالات با استفاده از پارامترهای مختلفی انجام شد. در این پژوهش بر اساس وضوح اهداف و اهمیت پژوهش، تناسب و تطابق روش پژوهش، چکیده پژوهش، محتوا و عنوان مقالات مورد ارزیابی قرار گرفت. درنهایت 43 مقاله که از سطح کیفی مناسبی برخوردار بودند، باقی ماندند که به‌منظور استخراج عوامل مؤثر بر توانمندسازی تعاونی‌ها به‌تفصیل بررسی شدند.

گام چهارم: استخراج نتایج. اطلاعات مقاله‌ها بر اساس مرجع مربوط به هر مقاله، طبقه‌بندی شد. در این مرحله با توجه به هدف تحقیق، کدهایی که از مقالات دیگر و یا به‌صورت خاص در تعداد معدودی از مقالات احصا شده بودند، در فرایند تحقیق استفاده نگردیدند و همچنین بنا به قرابت محتوایی بالا و صرف تفاوت لفظی بین برخی از کدها، کدها ادغام و با عنوان مشترک در یک دسته‌بندی مفهومی قرار گرفتند. کدها و منابع مربوط به آن‌ها در جدول 1 گزارش‌شده است.

گام پنجم: تجزیه تحلیل و ترکیب یافته‌ها. در پژوهش حاضر، ابتدا تمام عوامل استخراج‌شده از مقالات به‌عنوان شناسه در نظر گرفته شد و سپس با در نظر گرفتن معنای هر یک از آن‌ها، شناسه‌ها در مفهومی مشابه تعریف گردید. جدول 1 مقوله‌بندی یافته‌های پژوهش را نشان می‌دهد.

جدول (1). عوامل مؤثر بر توانمندسازی تعاونی‌ها

منبع: یافته‌های پژوهش

نمودار (1). ضرایب استاندارد مدل

گام ششم: ارائه یافته‌ها. در این مرحله 43 مقاله انتخاب‌شده از سوی پژوهشگران موردبررسی قرار گرفت و عوامل مؤثر بر توانمندسازی تعاونی­ها شناسایی گردید.

گام هفتم: ترکیب یافته‌ها. درنهایت پس از اعمال‌نظر کارشناس کدهای شناسایی‌شده در 2 مقوله اصلی (عوامل فردی و سازمانی) و 12 بعد فرعی (نوآوری و خلاقیت؛ ریسک‌پذیری؛ گرایش به کارآفرینی؛ ایجاد مهارت در افراد؛ توجه به کار تیمی؛ سازگاری پویا؛ فعالیت‌های بازاریابی؛ توانمندی اجتماعی؛ ارائه وام‌های کم‌بهره بانکی؛ تسهیل ارائه وام‌های بانکی؛ ارائه مشوق‌های دولتی به روستائیان؛ اصلاح قوانین مالیاتی روستایی) احصا گردید. در بخش کمی پژوهش و به‌منظور پاسخ به سؤال دوم پژوهش مبنی بر اینکه آیا مدل شناسایی‌شده از برازش مناسبی برخوردار است و به‌منظور اعتبار یابی مدل پژوهش از تحلیل عاملی تأییدی و مدل‌سازی معادلات ساختاری در محیط نرم‌افزار Smart PLS استفاده گردید. نتایج تحلیل عاملی تأییدی و مدل‌سازی معادلات ساختاری در نمودار 1 و 2 ارائه‌شده است. در نمودار 1 ضرایب استاندارد ارائه گردیده است و حاکی از آن است که هر چه این ضرایب به یک نزدیک‌تر باشد، یعنی شاخص موردنظر بهتر می­تواند متغیر پنهان را تبیین نماید و ضرایب کمتر از 3/0 نمایانگر رابطه ضعیف بین متغیرها است. بر اساس ضرایب استاندارد به‌دست‌آمده شاخص­های پژوهش تأثیر زیادی بر متغیر وابسته دارند.

جدول (2). شاخص‌های ارزیابی مدل توانمندسازی تعاونی‌ها

یافته‌های پژوهش

نتایج جدول (2) در خصوص شاخص‌های ارزیابی مدل ساختاری عوامل مؤثر بر توانمندسازی تعاونی حاکی از آن است که کلیه سنجه‌های موردنظر دارای بارهای عاملی و همچنین پایایی مناسب و قابل‌قبول می‌باشند. همچنین نمودار (2) نشان‌دهنده ضرایب معناداری مدل در حالت ضرایب بحرانی هست.

نمودار (2). ضرایب بحرانی مدل

جدول (3). ماتریس مقایسات زوجی اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر توانمندسازی تعاونی‌ها

منبع: یافته‌های پژوهش

با توجه به نمودار 2 که نشان‌دهنده ضرایب بحرانی شاخص‌ها است و باید از 96/1 بزرگ‌تر باشد، می‌توان نتیجه گرفت که در کلیه شاخص‌های شناسایی‌شده، ضرایب محاسبه‌شده از مقدار بحرانی جدول در سطح 95 درصد بزرگ‌تر است و مدل از برازش مناسبی برخوردار هست.

درنهایت در بخش سوم تحلیل داده‌های پژوهش و به‌منظور اولویت‌بندی شاخص‌های احصا شده از نرم‌افزار اکسپرت چویس و روش ای اچ پی به‌منظور محاسبه وزن و انتخاب ارجح‌ترین شاخص استفاده گردید. با توجه به امتیازدهی به مقایسه بین دو عامل اصلی که عددی از 1 تا 9 اختیار می‌کند، با توجه به خروجی نرم‌افزار اکسپرت چویس، ماتریس مقایسات زوجی معیار‌های اصلی به شرح زیر به‌دست‌آمده است. نمودار زیر نیز رتبه‌بندی و ارزش وزنی تعیین‌شده عوامل را نشان می‌دهد(نمودار3):

نمودار (۳). رتبه‌بندی و ارزش وزنی تعیین‌شده عوامل مؤثر بر توانمندسازی تعاونی‌ها

منبع: یافته‌های پژوهش

بنابراین، ارزش وزنی و رتبه هر یک از شاخص‌های شناسایی‌شده در خصوص توانمندسازی تعاونی‌ها به ترتیب اولویت (اهمیت) به شرح زیر می‌باشد:

جدول (4). اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر توانمندسازی تعاونی‌ها

منبع: یافته‌های پژوهش

نتایج تحلیل سلسله مراتبی در این بخش نشان داد که نرخ ناسازگاری این آزمون مقدار 09/0 است و چون کمتر از معیار 01/0 است، بنابراین پایایی ابزار تحقیق تأیید می­شود. همچنین نتایج تحلیل سلسله مراتبی نشان داد شاخص بازاریابی با وزن 88/0 بیشترین اولویت را به خود اختصاص داده است و شاخص‌های توانمندسازی اجتماعی، وام کم‌بهره، تسهیل وام، ارائه مشوق، اصلاح قوانین مالیاتی، نوآوری و خلاقیت، ریسک‌پذیری، کارآفرینی، ایجاد مهارت، کار تیمی و سازگاری پویا به ترتیب از اولویت‌های عوامل مؤثر بر توانمندسازی تعاونی‌ها می‌باشند.

بحث و نتیجه‌گیری

در تحقیق حاضر با استفاده از روش ترکیبی (کیفی– کمی) با رویکرد آمیخته اکتشافی دو عامل فردی و سازمانی و 12 مؤلفه به ترتیب اولویت؛ بازاریابی، توانمندسازی اجتماعی، وام کم‌بهره، تسهیل وام، ارائه مشوق، اصلاح قوانین مالیاتی، نوآوری و خلاقیت، ریسک‌پذیری، کارآفرینی، ایجاد مهارت، کار تیمی و سازگاری پویا شناسایی شد. این نتایج با یافته‌های رجبی دارزینی و رباطی(Rajabi Darzini & Robati, 2021)، جاوید و همکاران(Javid et al., 2017)،

 لرستانی و مرادنژادی(lorestani& moradnezhadi, 2019)، ایزدی و همکاران(Izadi et al., 2018)، مرادنژادی(moradnezhadi, 2016)، گومز و وجهان (Gomes& Wojahn, 2021)، فانگ(Fang, 2020)، شیپرز و همکاران(Scheepers et al., 2019)، رونکو و ناتالیا(Ronco& Natalia, 2018)، دولتر و همکاران(Develtere et al., 2014 هم‌راستا هست. در تبیین این یافته می­توان بیان نمود که تعاونی­ها در شهر زاهدان به‌عنوان یکی از بخش‌های بسیار مهم اقتصاد، نقش ویژه‌ای در اقتصاد استان بازی می­نمایند. بررسی وضعیت تعاونی­های موجود حکایت از آن دارد که آن‌ها با ساختارهای سنتی موجود نمی­توانند کارایی و اثر‌بخشی لازم و درنهایت کارکرد پویا و مطلوب برای بقا و دوام در بلندمدت را داشته باشند. درواقع تعاونی­های موجود با مسائل و مشکلات بسیاری در حوزه‌های مختلف قبل از ایجاد و پس از ایجاد مواجه هستند که اغلب به دلیل عدم توانایی در رفع آن‌ها به‌صورت مستقل و بر اساس دانش و تجربه خود، قادر به ادامه فعالیت نیستند.

 ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎ و اﻗﺪاﻣﺎت توانمندسازی تعاونی‌ها در شهر زاهدان تحت تأثیر عوامل مختلفی است که به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم بر این امر تأثیر می­گذارند و با توجه به اینکه عوامل فردی مانند خلاقیت و نوآوری، سازگاری و ریسک‌پذیری و کارآفرینی اگر ظهور پیدا کنند و به مرحله عمل درآیند، می­توانند فرآیند اخذ ایده و تبدیل آن به محصول، خدمت و روش‌های جدید عملیات و خلق دانش جدید و ایده‌های کسب‌وکار و توسعه محصولات جدید، باهدف بهبود فرایندهای کسب‌وکار تعاونی­ها، متناسب با ساختار بازار با رویکرد کسب سود محصولات و خدمات را همراه داشته باشد که خود یکی از عوامل مؤثر بر بهبود توانمندسازی مستمر تعاونی‌ها هست. از سوی دیگر عوامل سازمانی ازجمله استراتژی­های بازاریابی، ارائه وام‌های کم‌بهره، تسهیل شرایط اعطای وام، ارائه مشوق‌ها، اصلاح قوانین مالیاتی و ایجاد مهارت کار تیمی از بعد سازمانی در توانمندسازی تعاونی‌ها تأثیرگذار می­باشند.

در این راستا و بر مبنای نتایج پژوهش حاضر پیشنهاد می‌شود مسئولان بخش تعاون به‌طور فعال پیشرفت‌ها و رویکردهای نوآورانه در حوزه تعاونی‌ها و همچنین توانمندهای آن‌ها را معرفی نمایند و با برگزاری نشسته‌ای هم‌اندیشی و دعوت از تعاونی‌های موفق در سطح استان و کشور نسبت به ارائه الگوهای مناسب جهت ایجاد انگیزه و ترغیب به فعالیت‌های مؤثر اقدام نمایند؛ همچنین آموزش مستمر کارآفرینان و کارفرمایان روستایی برای به‌روز نمودن سطح دانش عمومی و تخصصی آنان جهت توانمندسازی تعاونی‌ها از اهمیت بسزایی برخوردار هست.

مشارکت نویسندگان

مرتضی عارفی: (مفهوم‌پردازی، جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات، نگارش، بررسی و پایش، تأمین مالی)

عالمه کیخا: (مفهوم‌پردازی، روش‌شناسی و نرم‌افزار، تحلیل اطلاعات و داده‌ها، بازبینی و ویرایش، نظارت و سرپرستی)

محمدقاسمی: (مفهوم‌پردازی، جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات، بررسی و پایش، نظارت و سرپرستی).

قدردانی و تشکر

 این پژوهش تحت حمایت هیچ ارگان یا سازمانی قرار نگرفته است.

e

 Al-Hamouli, M., Heba, S., Yassen, F& Mohamed, A. (2021). Factor analysis of factors affecting the success of the performance of board members of rural, manufacturing, and agricultural cooperatives (Idmo city (Agricultural Marketing and Commercialization Journal, 5(1), 138-152.

 Bradbury, S. L. (2017). An assessment of the free and secure trade (FAST) program along the Canada- US border. Journal of Transport Policy ,17(1), 367- 380.

Develtere, P., Pollett, I & Wanyama. F. (2014). Renaissance of African Cooperatives in the21th Century Lessons from the Field", Chapter 2 in Cooperating out of Poverty: The Renaissance of the African Cooperative Movement, Governance and Social Development Resource Centre.

Eid, M., & Martinez, o& carrasco Pleite, F. (2018). The international year of cooperatives and the 2020 vision. Earices Working Papers,14(71), 1 - 20.

Fairbairn, B., June, B& Muttay, F. (2016). Cooperatives and Community Development: Economics in Social Perspective. Centre for the Study of Cooperative. Saskatoon, Saskatchewan, pp: 254-255.

Fang, Zh. (2020). “Exploring the synergy between entrepreneurship and innovation”, International Journal of Entrepreneurial BehaviourResearch, 11(1), 25 – 41.

Farzi, P., Nikkho, M& Rashidi, P. (2019). Entrepreneurship Development Process in the Cooperative Sector of East Azarbaijan Province, Work and Society, 245(3), 4-10. (In Persian)

Gallagher, D& Gilmore, A. (2018). The Stages Theory of SME Internationalization: A Northern Ireland Case Study, International Journal of Management Cases, 7(1),13-23.

GolchinFar, S. (2021). The necessity of creating and cultivating the culture of entrepreneurship and developing new businesses in the country, the fourth international conference on knowledge and technology of the third millennium of Iran's economy, management and accounting. (In Persian)

Gomes, G& Wojahn, R. M. (2021). Organizational learning capability, innovation and performance: study in small and medium-sized enterprises (SMES), Revista de Administração, 52 (17),163–175.

goodarzi, Z., khosravi pour, B., baradaran, M., ghanian, M., & monfared, N. (2016). Perceptions of Manager's Regarding the Role of Educational Factors in Creativity and Job Innovations of Entrepreneurship and Successiveness of Agricultural Cooperatives. Co-Operation and Agriculture, 5(17), 125-142. (In Persian)

Guo, H., Xu, H& Tang, C. (2018). Comparing the impact of different marketing capabilities: Empirical evidence from B2B firms in China. Journal of Business Research, 2 (21), 45-65.

Hoogendoorn, B., van, D. Z& Thurik, P. (2019). Sustainable Entrepreneurship: The Role of Perceived Barriers and Risk, J Bus Ethics, 157(1),1133–1154.

Imani, A., Yaghoubi, N. M & mobaraki, M. (2017). Identification and Prioritization of the Cooperative Sector’s Policies of Entrepreneurship Development. Journal of Entrepreneurship Development, 10(1), 21-39. (In Persian)

Izadi, N., Ataei, P., & Yaghoubi Farani, A. (2018). Explaining The Sociological Problems of Women Cooperatives by Focusing On Managers’ Needed Capabilities. Woman and Culture, 10(37), 25-39. (In Persian)

Jamshidi, A. (2017). Strategies for the development of knowledge-based employment in the cooperative sector, journal of work and society, 225(1), 11-27. (In Persian)

Jamshidi, M. J., Nazari, A., Samati Moghadam, Sh. (2022). Investigating the mediating role of culture in organizational entrepreneurship, the third international conference on innovation in business management and economics. (In Persian)

Javid, M., Ghalawandi, H& Bakhtaazmai Bonab, M. (2017). Investigating the relationship between intellectual capital, innovation and organizational strategy with the performance of Shirin Asal employees, Afaq olom Ensani, 20(20), 109-128. (In Persian)

Karim, M. H. (2015). Challenges of Iran's Rural Cooperative Networks. Space Economy and Rural Development Quarterly, 4(13),173-196. (In Persian)

Lin.Z., Lin.C., Sali.L& Jiangyong.L. (2018). who rides the tide of regionalization: Examining the effect of the China-ASEAN Free Trade Area on the exports of Chinese firms". International Business Review.27 (3),501-513.

lorestani, S.& moradnezhadi, H. (2019). Factors Effecting on Success of Agricultural Cooperative Enterprise in Islamabad Township. Co-Operation and Agriculture, 8(31),73-93. (In Persian)

Mashhadi Bandani, F& Mashhadi Bandani, S. (2016). Culture of innovation in organization, entrepreneurship and business development, 4th international conference on innovation, development and business. (In Persian)

Mirlotfi, M. R& Kaman Baz, M. (2016). Analysis of the relationship between road markets and economic-social sustainability of villages in Sistan region, Applied Research in Geographical Sciences, 46(2), 1-21. (In Persian)

moradnezhadi, H. (2016). Identifying and Prioritizing Effective Factors on Cooperatives Businesses Failure in Industrial Estate of Ilam Township. Co-Operation and Agriculture, 5(19), 87-113. (In Persian)

Motaghi Talab, M& Bilalayi, F. (2013). SMEs clusters, the basic infrastructure in the realization of dynamic, sustainable and endogenous economic development, the second conference of Iran's Science and Technology Parks and Growth Centers. (In Persian)

Muñoz, P. & Cohen, B. (2018). Sustainable entrepreneurship research: taking stock and looking ahead, Business Strategy and the Environment,27(3),300-322.

Mupfasoni, B., Kessler, A & Lans, T. (2018). Sustainable agricultural entrepreneurship in Burundi: drivers and outcomes, Journal of Small Business and Enterprise Development,25(1),64-80.

Pak Nehal, B. (2021). Investigating the relationship between organizational culture and employees' entrepreneurial ability, the 6th International Conference on Innovation and Research in Educational Sciences, Management and Psychology. (In Persian)

Panel, A., Haenleinb, K& Kohlia, M. (2021). Factors affecting the study of important marketing issues: Implications and recommendations, International Journal of Research in Marketing, 38(1),1-11.

Rajabi Darzini, S& Robati, F. S. (2021). Investigating the relationship between organizational learning and entrepreneurship with the job performance of the employees of the General Directorate of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Kerman city, the 6th scientific research conference of educational sciences and psychology, social and cultural harms of Iran. (In Persian)

Ronco, M.A& Natalia.L.C.(2018). Capital structure and financing decisions of agricultural cooperatives: Spanish evidence", Agricultural Economics Society, 88th Annual Conference, April 9-11, AgroParisTech, Paris, France.

Scheepers, M.J., Hough, J & Bloom, J.Z. (2019). Nurturing the corporate entrepreneurship capability, Southern African Business Review, 12(3), 50-75.

Shams Natri, A. (2022). Identification of effective factors in promoting entrepreneurial culture in Shahid First Secondary Boys' School of Nowshahr city, international conference on entrepreneurship with the slogan of developing entrepreneurial talent: the way to transformation. (In Persian)

Shamsoddini, A, & Mousavi, S. R. (2016). Factors Affecting the Enterpreneurship Development in fars Province whit an emphasis on cooperatives sector. Journal of regional planning, 6(22), 43-60. (In Persian)

Soto-Acosta, P., Cismaru, D.M., Vatamanescu, E.M & Ciochin, R. S. (2016). Sustainable Entrepreneurship in SMEs: A Business Performance Perspective, Sustainability, 8(2), 342-358.

Sylvia, G., Cusack, C & Swanson, J. (2014). Fishery cooperatives and the pacific whiting conservation cooperative: lessons and application to nonindustrial fisheries in the Western Pacific. Marine Policy, 44(3), 65 - 71.

Tayebnia, S. H& manoochehri, S. (2016). The role of border markets in socio-economic development of rural areas Case: Khaw and Mirabad rural areas, Marivan County. Space Economy and Rural Development Quarterly, 5(15), 147-172. (In Persian)

Wilson, Ch. (2015). The U.S.-Mexico Border Economy in Transition, Woodrow Wilson International Center for Scholars, 19(3), 96-3.