تحلیل و اولویت بندی شاخص‌های همکاری مبتنی بر اعتماد در بخش تعاون

مقدمه

در جهان کنونی پیچیدگی رو به رشد به‌گونه‌ای است که سازمان­های منفرد قادر نخواهند بود در مورد مسائل موجود به‌تنهایی تصمیم­گیری و اقدام کنند. ضرورت وجودی و توجه به موضوع همکاری­های درون و بین سازمانی، در اثر محدودیت منابع، کارکنان، امکانات و برخی ویژگی­های خاص نظیر چندبعدی بودن آن‌ها ایجاب می­کند تا سازمان­ها و اعضای آن‌ها به یکدیگر اعتماد داشته و با یکدیگر همکاری کنند؛ بنابراین، به‌منظور حفظ بقاء و تأمین منابع، رقابت صرف با شرکت­ها و سازمان­ها به رویکرد رقابت در قالب همکاری تغییریافته است. در یک همکاری بین سازمانی، گروهی از سازمان­­های مستقل وجود دارند که ضمن حفظ استقلال خود، در راستای دسترسی به هدف یا اهدافی مشترک باهم متعهد شده و فعالیت می­کنند. همکاری مبتنی بر اعتماد بین تمامی اعضای رده پایین و بالای یک سازمان موجب تأمین منافع حداکثری آن‌ها شده و به‌عبارت‌دیگر با سازوکار بسیج کردن منابع (Putman, Leonardi, & Nanetti, 2015) به­صورت فرایندی نتایج مطلوبی برای سازمان به همراه داشته و درنهایت عامل کلیدی برای ایجاد زیرساخت‌های اجتماعی است (Richard, 2013). در این راستا شناسایی عوامل مؤثر بر همکاری مبتنی بر اعتماد و تقویت آن‌ها نقش حیاتی دارد.

در شرکت­های تعاونی مصرف، مشارکت و همکاری اعضاء در چندین حوزه تبلور می­یابد و عوامل متعددی بر آن تأثیر دارند؛ خرید از شرکت تعاونی، شرکت در مجامع عمومی و فوق­العاده از مصادیق عینی مشارکت اعضاء است. از سوی دیگر آگاهی و اعتماد بنیان­های اصلی مشارکت هستند. باور اعضاء و اعتماد و اطمینان به عملکرد هیئت‌مدیره از مهم‌ترین عواملی هستند که بر شرکت اعضاء در مجامع تأثیر دارند (Maqsoodi, 2011). از سوی دیگر نظارت تمام اعضاء به دلیل افزایش ضریب اطمینان و اعتماد باعث موفقیت و پایداری تعاونی می‌گردد (Dellan & Kros, 2014). کنش مشارکتی از طریق سه شاخص محوری داوطلبانه بودن، آگاهانه بودن و مسئولیت­­پذیری از کنش غیر مشارکتی تفکیک‌شده است. میان مبناهای مستقیم و احتمالی اعتماد می­توان تفاوت قائل شد؛ شواهد مستقیم از تعامل و اطلاعات دست‌اول (عملکرد، رفتار و شخصیت گذشته­شان) بر مبنای مستقیم اعتماد دلالت دارند. بالعکس، مبنای احتمالی اعتماد افراد را قادر می­سازد باورشان درباره دیگران را بدون دسترسی به اطلاعات مستقیم اولیه درباره آن‌ها و صرفاً با تکیه‌بر منابع دیگر شواهد شکل کنند (Dietz & Dan Hartog, 2016). مبناهای احتمالی اعتماد عبارت‌اند از: 1(اطلاعاتی درباره عضویت طرف مقابل درمجموعه­های سازمانی یا اجتماعی، فرهنگ خاصی مانند ملیت، حرفه یا وابستگی یا شبکه اجتماعی (Myerson et al., 2016)؛ 2) اطلاعاتی از طرف سوم (شایعات یا شهادت مستمعان)، 3) انتظارات از نقش یعنی انتظار این‌که افراد طبق الزامات، مسئولیت­ها و سیستم تخصصی رفتار خواهند کرد که آن‌ها را به موقعیتشان ربط می­دهد (سوگند بقراط که توسط پزشکان ادا می­شود) و 4) قانون و مقررات یعنی اصول، هنجارها، برنامه­های آشکار و پنهان و تبادل رویه­هایی که تعریف می­کنند چه رفتاری مقبول است یا نیست مانند قانون­گذاری و آیین­نامه رفتار حرفه­ای.به اعتقاد دایتز و دان هارتونگ (Dietz & Dan Hartog, 2016)، طرفین مدارک حاصل از این منابع متعدد را درمجموع ارزیابی می­کنند که به‌عنوان «ارزیابی‌کننده‌های مستقیم» قابلیت اعتماد دیگران عمل می­کنند (Cramer, 2010)؛ بنابراین، اعتماد، به­طور هم­زمان هم محاسبه­ای (ازنظر ارزیابی مدارک) و هم پیش‌گویانه (از جهت پیش­بینی کردن رفتارهای بعدی فرد) است. به‌علاوه، اعتماد می­تواند به‌شدت مبتنی بر تعلقات ارتباطی و حتی هم‌زمان حمایت نهادی باشد. در طول زمان، اطلاعات حاصل از این روابط معمولاً مبنای معتبرتر و برجسته­تری از اعتماد را در مقایسه با منابع احتمالی و بیرونی شواهد نشان می‌دهند. با تکرار چرخه­های تبادل موفق و تحقق انتظارات، اعتماد قوی­تر شده و طرفین، منابع و سطح اعتمادشان به یکدیگر و میزان بی‌پرده گویی‌شان برای یکدیگر را وسعت می­بخشند. در پایین­ترین سطوح، طرفین ممکن است تنها بر مبنای قدرت تجزیه‌وتحلیل سود/هزینه (اعتماد محاسباتی) به یکدیگر اعتماد کنند، اما در سمت دیگر که مبتنی بر میزان بالای شفافیت است، آن‌ها کاملاً علایق و امیال یکدیگر را شناسایی می­کنند و با سطح بالایی از درک متقابل که می­توانند برای هم رفتار کنند فعالیت می­نمایند (Luiki & Bunker, 2016). بااین‌وجود، دورنمای بیمناک خیانت هم همواره دور از ذهن نیست که باعث می­شود اعتماد در فضایی بین بیم و امید قرار بگیرد (Dietz & Dan Hartog, 2016).

بررسی مطالعات پیشین حاکی از اهمیتی است که در باب اعتمادسازی و فواید آن اعلام‌شده است. شاید بهترین تفسیر اقتصادی یا اجتماعی مزایای اعتماد این است که اعتماد، کاهنده هزینه­های معاملات (جستجو، مذاکره و تضمین) است و به‌این‌ترتیب، نقش مهمی در روان­سازی و افزایش تعاملات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی داشته و بنابراین می­تواند در توسعۀ همه‌جانبۀ کشور در سطح خرد و کلان اثرگذار باشد (Khodaparast Mashhadi, 2021). در این راستا، شناسایی و اولویت­بندی عوامل مؤثر بر همکاری مبتنی بر اعتماد نقش حیاتی در موفقیت سازمان­ها ازجمله شرکت­های تعاونی دارد. ازآنجاکه از دیدگاه صاحب­­نظران مسئله اعتماد به شکل مستقیم هم در حل مشکلات بعد اجتماعی نظیر ضعف در مشارکت و همکاری (Maqsoodi, 2011) و هم در رفع مشکلات بعد اقتصادی نظیر رشد در میزان سود، رشد در سهم بازار، رهبری قوی، حفظ بالای استعدادها و وجدان اجتماعی فزاینده (Atoon, 2016) نقش دارد. همچنین، شواهد نشان می­دهد که در ایران پژوهش­های اندکی با رویکرد میان سازمانی به مسئله همکاری مبتنی بر اعتماد پرداخته­اند (Outarkhani, 2008)؛ بنابراین، با توجه به خلأ پژوهشی همکاری مبتنی بر اعتماد در روابط میان فردی در سازمان نظیر روابط سهامداران و هیئت‌مدیره، پرسش اساسی این پژوهش آن است که اولویت شاخص­های همکاری مبتنی بر اعتماد در بخش تعاون و به­طور خاص ازنظر اعضای شرکت‌های تعاونی مصرف فرهنگیان استان لرستان چگونه است؟

مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش

همکاری مبتنی بر اعتماد در ساختار سازمانی در مطالعات پیشین موردتوجه قرارگرفته است. شرکت تعاونی مصرف شرکتی است که برای مقاصدی از قبیل فروش محصولات موردنیاز برای مصارف زندگی اعم از اینکه محصولات مزبور را شرکا تولید کرده یا خریده باشند و از سوی دیگر تقسیم نفع و ضرر بین شرکا به نسبت خرید هر یک از آن‌ها، تشکیل می­شود (Mohammadi, 2017). هدف اصلی این تعاونی­ها ایجاد یک جریان دائمی، مطمئن، باکیفیت و ارزان شامل انواع کالاها، نهاده­ها و ابزار کار برای اعضاء می­باشد (Ebrahimi, 1993). در ایجاد، اداره و رشد این تعاونی­ها عوامل متعددی نقش دارند؛ این عوامل را می­توان در دسته­هایی نظیر اعضاء و نیروی انسانی، سرمایه و امکانات، دولت و کالاهای عرضه‌شده از جوانب مختلف در نظر گرفت. در دسته اعضاء و نیروی انسانی می­توان به مؤلفه‌هایی نظیر تعداد اعضا و میزان مشارکت آنان، سازمان‌دهی، مدیریت و تقسیم‌کار نیروی انسانی کارآمد، دانش اعضاء و مدیران تعاونی و به‌روزرسانی آن، رفتار و ارتباطات کارکنان اشاره کرد؛ در دسته سرمایه و امکانات می­توان مؤلفه­هایی نظیر تنوع منابع مالی، میزان سرمایه و سایر امکانات تعاونی، مشارکت اعضاء در افزایش سرمایه، سرمایه­ی در گردش، مکان و محل جغرافیایی شرکت و استفاده از تسهیلات بانکی را در نظر گرفت؛ در دسته دولت نیز مؤلفه‌هایی مانند سیاست­ها و حمایت­های دولتی، تخصیص یارانه، ارائه طرح­های نظارتی در راستای ضمانت اجرایی موارد مصوب و ایجاد وحدت رویه و غیره نقش چشمگیری دارند.

واضح است که هر یک از عوامل و مؤلفه­های فوق در میزان اثربخشی این شرکت­ها به‌نوبه خود نقش دارند؛ به­طور مثال برخی پژوهش­ها بار اصلی ناکارآمدی تعاونی­های مصرف را از بعد اجتماعی و ارتباطات اعضاء موردبررسی قرار داده­اند (Verdecho et al., 2012)؛ در پژوهش­های انجام‌شده به عوامل متعددی نظیر عدم آشنایی بافرهنگ تعاونی، نبود انسجام درونی تعاونی، ضعف مشارکت اجتماعی اعضای تعاونی، عدم همکاری سازمان­های ذی‌ربط و ضعف نگرش­های اعضا، فقدان همبستگی میان اعضاء، نداشتن اعتماد به توانایی‌های خود، نداشتن آگاهی و مهارت‌های لازم، فقدان انگیزه، روحیه فردگرایی، عدم همکاری اعضاء، نبود مسئولیت­پذیری در اعضاء، ناآگاهی اعضاء، غفلت از اصول تعاون، عدم پایبندی اعضاء به تعاونی، ناتوانی در ایجاد توازن در علایق متفاوت اعضاء، انتظارات زیاد اعضاء از تعاونی، پایگاه نابرابر اعضاء، ایجاد اختلاف در تصمیم‌گیری‌های جمعی، عدم علاقه اعضاء به عضویت در هیئت‌مدیره، عضویت برخی از اعضاء در چند تعاونی، وجود روابط سنتی در تعاونی، از جوانب گوناگون اشاره‌شده است؛ بنا به دیدگاه این صاحب­نظران و پژوهشگران مهم‌ترین عوامل مؤثر بر موارد بحرانی فوق، توسعه نیافتن مردم­سالاری، معنی­دار نبودن عضویت اعضاء و بالطبع وضعیت نامطلوب مشارکت در این بنگاه­های اجتماعی ـ اقتصادی است (Maqsoodi, 2011).

بدون شک یکی از مهم‌ترین نیازهای کارکنان در سازمان، برقراری اعتماد میان آن‌ها و مـدیر است. وجود سطوح بالای اعتماد در سازمان باعث ایجاد هزینه­های پایین ارزیابی و دیگر مکانیزه‌های کنترل خواهد شد و کارکنان خود را کنترل کرده و دارای انگیزه­های درونی می­شوند. با توجـه بـه اینکه ایجاد اعتماد، افزایش اثربخشی سازمان و کاهش هزینـه­هـای ارزیـابی و کنتـرل را در پی دارد؛ بنابراین، شناسایی عوامل ایجادکننده اعتماد ضروری اسـت. اعتماد را می‌توان در زمینه‌های مختلف فلسفی، جامعه‌شناسی، مدیریت، بازاریابی و تجارت الکترونیک بررسی کرد. هر چند مفهوم مشترکی درباره اعتماد در این زمینه‌ها وجود ندارند.

مطالعات مختلفی به بررسی همکاری با رویکرد مبتنی بر اعتماد پرداخته­اند. برای مثال، اوتارخانی (Outarkhani, 2009) در پژوهش خود با عنوان «عدالت و انصاف در همکاری مبتنی بر اعتماد» به این نتیجه رسید که پایداری شبکه­های همکاری نیازمند تأمین مقدمات و توجه به نوع تعاملات است. مقدماتی مانند دقت در انتخاب همکارانی با زمینه کاری مناسب، اهداف مشترک، داشتن فرهنگ مشارکت و داشتن رویکرد برد ـ برد که دارای اهمیت بسیاری هستند؛ اما در این بین عدالت به‌عنوان یک زمینه مناسب می­تواند نقش بسیار مهمی در موفقیت شبکه همکاری داشته باشد. خانباشی، زاهدی و الوانی (Khanbashi, Zahedi, & Alwani, 2017) در پژوهش «پاسخگویی، بستری برای تقویت اعتماد عمومی» نشان دادند که پاسخگویی بر ارتقای سطح اعتماد عمومی در کشور دارای تأثیر مثبت است. در پژوهش پریان، رستمی و گلچین (Parian, Rostami, & Golchin, 2014) با عنوان رقابت و همکاری عناصر کلیدی در منطقه‌گرایی، مشخص شد که ترکیب مناسب عناصر رقابت و همکاری (با سایر عناصر مؤثر) می­تواند به ارتقاء عملکرد و کارکرد مناطق کلان‌شهری منجر شود. در خصوص اعتماد سازمانی، نیز نتایج مبین آن بود که پاسخگویی به مخاطبان جهت اعتمادسازی نیازمند توجه به مجموعه­ای درهم‌تنیده از سیاست­ها و برنامه­هاست که برخی از مهم‌ترین شاخص­های آن برخورداری از سعه‌صدر، احترام به افکار عمومی، تعامل صادقانه با نهادهای مدنی و تشکل­های صنفی و اجتماعی، شفاف­سازی امور از طریق رسانه­های جمعی و شهامت در پذیرش خطاها و ضعف‌هاست. دونی، کنون و مولن (Doney, Cannon, & Mullen, 1998) در پژوهش خود نشان دادند که اعتماد در سازمان­ها باعث کاهش هزینه­ها، بهبود روابط درون‌سازمانی و ارتقاء روابط بین مدیر و کارکنان می­گردد.

روش­­شناسی پژوهش

این پژوهش از رویکرد کمّی تبعیت می­کند و با استفاده از روش پیمایشی انجام‌شده است. شاخص­های موردنظر برای سنجش هر یک از مؤلفه­های مؤثر بر همکاری در فاز اول از یک پژوهش وسیع­تر و از طریق مصاحبه با خبرگان و مدیران تعاونی مصرف و همچنین منابع معتبر علمی شناسایی شدند و در مرحله بعد گواه‌های پرسشنامه محقق ساخته پژوهش شکل گرفتند. گواه‌های پرسشنامه در قالب طیف لیکرت پنج­سطحی (1 = خیلی کم تا 5 = خیلی زیاد).

جامعه آماری پژوهش حاضر اعضای شرکت تعاونی مصرف فرهنگیان استان لرستان در شهرها و مراکز مختلف شامل خرم­آباد (9000 عضو)، بروجرد (7000 عضو)، کوهدشت (3000 عضو)، الیگودرز (3000 عضو)، دورود (2500 عضو)، الشتر (2000 عضو)، نورآباد (1500 عضو)، پلدختر (1200 عضو)، رومشگان (800 عضو)، نهضت (700 عضو) و معمولان (500 عضو) است. درمجموع، اعضای شرکت تعاونی مصرف فرهنگیان استان لرستان حدود 31200 نفر می‌باشد. به‌منظور برآورد حجم نمونه شامل اعضای هیئت‌مدیره، بازرسان، مدیر عامل ها، اعضاء و سهامداران 11 شرکت تعاونی­ مصرف فوق از جدول کرجسی ـ مورگان استفاده شد و تعداد 385 نفر به‌عنوان اعضای نمونه مشخص شدند که با استفاده از روش نمونه­گیری طبقه­ای با انتساب متناسب (به سبب آنکه هر یک از 11 تعاونی­های مصرف شهرهای استان را می­توان یک طبقه در نظر گرفت که باید حجم آن‌ها به نسبت جمعیت هر یک در نمونه اصلی منعکس شود) انتخاب شدند. در بخش آمار استنباطی به‌منظور آزمون فرضیات تحقیق از آزمون­های نرمالیته (کولموگروف ـ اسمیرنوف)، تحلیل عاملی تأییدی (CFA)، مدل­سازی معادلات ساختاری (SEM) استفاده شد.

یافته­ها

در بخش حاضر ابتدا به توصیف متغیرهای جمعیت شناختی و متغیرهای اصلی پژوهش (جداول 1 و 2) با استفاده از فنون آمار توصیفی پرداخته‌شده است.

جدول 1. آمار توصیفی متغیرهای جمعیت شناختی

با توجه به جدول (1)، 280 نفر (7/72 درصد) از افراد موردمطالعه، مرد و 105 نفر (3/27 درصد) زن بودند. همچنین، 160 نفر (6/41 درصد) از آن‌ها دارای تحصیلات لیسانس بودند. 82 نفر (3/21 درصد) در بازه سنی 20 تا 30 سال قرار دارند. جزئیات مربوط به ویژگی­های جمعیت شناختی پاسخ­دهندگان در جدول (1) فراوان است.

جدول (2) نتایج مربوط به شاخص­های گرایش مرکزی و پراکندگی را برای متغیرهای تحقیق نشان می­دهد. با توجه به مقیاس رتبه­ای متغیرهای تحقیق (طیف لیکرت)، آمار توصیفی شامل شاخص­های مرکزی و پراکندگی برای متغیرهای تحقیق محاسبه‌شده است. آمار توصیفی، توصیف­کننده وضعیت هر یک از متغیرها (شاخص­های مؤثر بر همکاری مبتنی بر اعتماد) تحقیق بوده و تصویر مناسبی در خصوص محدوده مقداری متغیرهای تحقیق ارائه می­کند. بر اساس اطلاعات جدول (2) نتایج زیر حاصل می­شود:

الف) میانگین نمرات تمامی متغیرهای موجود در پژوهش، بیشتر از مقدار عددی 3 (حد وسط طیف لیکرت 1 تا 5) محاسبه‌شده و این بدین معناست که متغیرهای موجود در تحقیق دارای میانگین نمرات بالای حد متوسط (3) بوده و در وضعیت مناسبی قرار دارند.

ب) بر اساس مقادیر چولگی و کشیدگی، توزیع تمامی متغیرهای تحقیق مایل به نرمال است

جدول 2. آمار توصیفی متغیرهای موردمطالعه

برای بررسی نرمال بودن داده­ها از آزمون کلموگروف اسمیرنف استفاده شد (جدول 3). چنانچه سطح معناداری این آزمون از مقدار خطای 05/0 کمتر باشد، نشان از غیر نرمال بودن و اگر سطح معناداری آزمون از 05/0 بیشتر باشد، نشان از نرمال بودن داده­­های آن متغیر می­باشد. همان­طور که ملاحظه می­شود ازآنجایی‌که مقدار سطح معناداری دوطرفه برای داده­های مربوط به همه متغیرها بیشتر از مقدار 05/0 است، می­توان دریافت که با اطمینان 95/0 شواهد کافی برای رد فرض صفر مبنی بر نرمال بودن توزیع داده­ها وجود ندارد؛ بنابراین، با توجه به اثبات توزیع نرمال داده­ها در نمونه­های آماری، جهت آزمون فرضیات تحقیق می­توان از آزمون­های پارامتریک استفاده نمود.

جدول 3. نتایج آزمون کولموگروف ـ اسمیرنوف توزیع نرمال بودن متغیرها

پیش از اظهارنظر در مورد فرضیه­های پژوهش لازم است به‌منظور بررسی روایی سازه به تحلیل عاملی تأییدی پرداخته شود. یکی از روش­های معتبر علمی برای مطالعه ساختار داخلی یک مجموعه از شاخص­ها و اندازه­گیری روایی سازه، روش تحلیل عاملی تأییدی است که به برآورد بار عاملی و روابط بین مجموعه­ای از شاخص­ها و عوامل می­پردازد. بار عاملی، معرف همبستگی شاخص با عامل مربوطه است و مانند هرگونه همبستگی دیگر تفسیر می­شود. بر این اساس، هرچه باریک شاخص در یک عامل بزرگ­تر باشد، در تفسیر آن عامل باید وزن بیشتری به آن شاخص داده شود. در روایی سازه ابعاد مختلف الگوی عملیاتی پژوهش و پرسشنامه منتج از آن با استفاده از آزمون تحلیل عاملی تأییدی موردبررسی قرار می­گیرد.

در این قسمت، روابط بین ابعاد و شاخص‌های هر یک از متغیرهای یازده­گانه تحقیق خدمات متنوع، توجه به مشتری مداری، تعامل و همکاری، آسیب‌شناسی تعاونی­ها، توجه به رضایت­مندی، ایجاد ملزومات جلب اعتماد، اثربخشی و کارایی، منابع و وضعیت مالی، داشتن ملزومات، رعایت قوانین و مقررات و داشتن چشم­انداز به‌صورت جمعی (یکجا) و منفرد ارزیابی می‌شود. برای ارزیابی مدل تحلیل عاملی تائیدی از شاخص‌های کای دو (c²)، شاخص برازندگی (GFI)، شاخص نرم شده برازندگی (NFI)، شاخص نرم نشده برازندگی (NNFI)، شاخص برازندگی فزاینده (IFI)، شاخص برازندگی تطبیقی (CFI) و شاخص بسیار مهم ریشه دوم برآورد خطای تقریب (RMSEA) استفاده‌شده است. در صورت تأیید مدل توسط شاخص­های برازندگی، از آن می­توان برای آزمون فرضیات روابط علی بین متغیرهای موجود استفاده کرد؛ بنابراین، تعیین برازندگی (تناسب) مدل از الزامات تحلیل مسیر به شمار می‌رود. شکل (1) و جدول (4) نتایج تحلیل عاملی تأییدی مرتبط اول و دوم کلیه متغیرها و مؤلفه‌های اصلی پژوهش را نشان می­دهند.

شکل (1) نشان می­دهد که اغلب نشانگرها برسازه‌های متناظرشان دارای بار عاملی بالاتر از 7/0 هستند. همچنین، این نشانگرها در سطح خطای 5 درصد معنی­دار هستند.

جدول 4. نتایج تحلیل عاملی تأییدی (مرتبه دوم) سازه­های تحقیق

شکل 1. بارهای عاملی نشانگرها و سازه­ها (تحلیل عاملی تأییدی)

همان‌گونه که ملاحظه می­شود، تمامی مؤلفه‌ها، در رابطه با متغیرهای مکنون تحقیق از بار عاملی قابل‌قبولی برخوردارند. مدل برازش یافته تحقیق میزان تأثیر مستقیم ( بار عاملی ـ ضرایب مسیر) متغیرهای اصلی تحقیق را در جدول (5) نشان می­دهد.

جدول 5. شاخص‌های نیکویی برازش مدل تحلیل عاملی تأییدی

با توجه به شاخص­های کمی برازش می­توان نتیجه گرفت که مدل تحقیق بر داده­ها برازش دارد. در ادامه به آزمون سؤال و فرضیه اصلی پژوهش یعنی اولویت­بندی تأثیر هر یک از سازه­های تحقیق در الگوی همکاری مبتنی بر اعتماد شرکت‌های تعاونی مصرف فرهنگیان ایران پرداخته شد. بر اساس فرضیه پژوهش یعنی «اولویت تأثیر هر یک از سازه­های تحقیق در الگوی همکاری مبتنی بر اعتماد شرکت‌های تعاونی مصرف فرهنگیان ایران متفاوت است» فرضیه­های صفر و یک این پژوهش به شرح زیر می­باشد:

فرضیه صفر (H0): اولویت تأثیر هر یک از سازه­های تحقیق در الگوی همکاری مبتنی بر اعتماد شرکت‌های تعاونی مصرف فرهنگیان ایران متفاوت نیست (یکسان است).

فرضیه یک (H1): اولویت تأثیر هر یک از سازه­های تحقیق در الگوی همکاری مبتنی بر اعتماد شرکت‌های تعاونی مصرف فرهنگیان ایران متفاوت است.

جدول 6. نتایج آزمون رتبه­بندی فریدمن

برای بررسی فرضیه فوق از آزمون فریدمن استفاده شد که نتایج آن در جدول (6) آمده است. همان­گونه که جدول (7) نشان می­دهد، شاخص­ها، به ترتیب میزان تأثیر از زیاد به کم (اثربخشی و کارایی، مشتری مداری و رضایت­مندی، منابع و وضعیت مالی، ملزومات جلب اعتماد، چشم‌انداز، آسیب­شناسی تعاونی، قوانین و مقررات، تعامل و همکاری، خدمات متنوع و ملزومات تشکیل تعاونی) اولویت­بندی شده­اند. همچنین، کوچک­تر بودن مقدار سطح معناداری 000/0 از مقدار (05/0=a) نشان‌دهنده رد فرض صفر می­باشد؛ بنابراین، می­توان گفت اولویت تأثیر هر یک از سازه­های تحقیق در الگوی همکاری مبتنی بر اعتماد شرکت‌های تعاونی مصرف فرهنگیان ایران متفاوت است.

بحث و نتیجه­گیری

پژوهش حاضر باهدف تحلیل و اولویت­بندی شاخص­های همکاری مبتنی بر اعتماد در بخش تعاون مدیریت بهره‌وری ازنظر اعضای شرکت­های تعاونی مصرف استان لرستان بر اساس یک رویکرد کمی و به‌کارگیری روش پیمایشی انجام گرفت. در ایران رشد و توسعه این نهادهای مردمی چشمگیر بوده و به‌منزله یکی از کانون­های رفع کننده نیازهای روزمره، جای واقعی خود را در بین توده­های مردم در مدیریت بهره‌وری بازکرده‌اند. بهره­مندی عموم مردم به‌ویژه اقشار آسیب­پذیر اعم از روستاییان، کارگران، کارمندان، مهاجران و حاشیه­نشینان از کارکردهای تعاون (که یک اصل پذیرفته‌شده در فرایند توسعه اقتصادی کشور است) این مهم را به‌خوبی هویدا می‌سازد. لذا باید طبق برخی از اصول و روش­ها، نگرش این افراد را تغییر و رغبت و انگیزه آن‌ها را افزود و با برطرف کردن برخی از نیازهای آنان از طریق تعاونی، جذب و کشش آنان را به تعاونی افزایش داد و گرایش آنان را به عضویت در تعاونی تولید بیشتر کرد. بی­شک، در چارچوب تعاملات میان فردی افراد و درون سازمان­ها، اعتماد عامل بسیار مهمی است که همیاری و همکاری را بنا می­کند و ایجاد اعتماد مرحله نخست رسیدن به همکاری مؤثر است. همکاری مبتنی بر اعتماد فرایندی است که نتایج مطلوب برای سازمان به همراه داشته و درنهایت عامل کلیدی برای ایجاد زیرساخت­­های اجتماعی است.

پژوهش حاضر در راستای اولویت بندی عوامل رفتاری، سازمانی و ساختاری شناسایی‌شده که بر همکاری مبتنی بر اعتماد در بخش تعاون تأثیر گذاشته انجام گرفت و در این راستا تلاش می­کند، توجه سیاست‌گذاران و برنامه­ریزان اقتصاد تعاون کشور را به شاخص­های شناسایی‌شده و اولویت آن‌ها معطوف کند. بررسی­ها و مصاحبه با خبرگان نشان داد، متغیرهایی نظیر منابع و وضعیت مالی، ملزومات جلب اعتماد، چشم­انداز، آسیب­شناسی تعاونی، قوانین و مقررات، تعامل و همکاری، خدمات متنوع و ملزومات تشکیل تعاونی، میزان مشارکت اعضاء، میزان رضایت از عملکرد اداره تعاون، همکاری بانک­های تأمین اعتبار، رضایت از عملکرد هیئت‌مدیره، میزان مسئولیت­پذیری اعضاء، سهولت بازاریابی، میزان اعتماد اعضاء به یکدیگر، نگرش به نحوه مدیریت، تحصیلات و میزان دانش حرفه­ای در الگوی مبتنی بر اعتماد شرکت­های تعاونی مصرف فرهنگیان ایران نقش ایفا می­نمایند. شاخص­های شناسایی‌شده ازنظر اعضای شرکت­های تعاونی مصرف دارای میانگین بالای 3 (حد متوسط) بوده و در وضعیت مناسبی قرار دارند. همچنین، شناخت وظایف و هدف‌های تعاونی، همدلی بین اعضاء و ارکان مدیریتی تعاونی روستایی، حمایت‌ها و مساعدت‌های اداره تعاون استان، ارتباط تعاونی روستایی با سازمان‌های مرتبط، اتحادیه‌های قوی تعاونی روستایی در منطقه، مشارکت‌پذیری بین اعضاء و حمایت‌های قانونی دولت، اثر مثبتی بر عملکرد تعاونی‌های روستایی دارند (Taghdisi, Jamshidi, & Najafi, 2016). جوامع برندی که در رسانه‌های اجتماعی بنانهاده می­شوند، تأثیر مثبتی بر روابط مشتری/محصول، مشتری/برند، مشتری/شرکت و مشتری/مشتریان دیگر دارد که به ترتیب بر روی اعتماد به برند اثر مثبت و معناداری دارد. اعتماد به برند نیز اثر مثبت و معناداری بر وفاداری به برند و احساس به برند دارد و احساس به برند نیز اثر مثبت و معناداری بر وفاداری به برند دارد.

در پژوهش حاضر نتایج تحلیل عاملی تأییدی نشان داد، تمامی مخلفه‌ها، در رابطه با متغیرهای مکنون تحقیق از بار عاملی قابل‌قبولی برخوردارند. همچنین، نتایج حاصل از آزمون فریدون نشان داد، اولویت تأثیر هر یک از سازه­های تحقیق در الگوی همکاری مبتنی بر اعتماد شرکت‌های تعاونی مصرف فرهنگیان ایران متفاوت است. اثربخشی و کارایی و توجه به مشتری مداری و رضایت­مندی دارای مهم‌ترین اولویت تأثیر بر همکاری مبتنی بر اعتماد ازنظر اعضای شرکت­های تعاونی هستند، سایر شاخص­ها، به ترتیب میزان تأثیر از زیاد به کم شامل اثربخشی و کارایی، مشتری مداری و رضایت­مندی، منابع و وضعیت مالی، ملزومات جلب اعتماد، چشم‌انداز، آسیب‌شناسی تعاونی، قوانین و مقررات، تعامل و همکاری، خدمات متنوع و ملزومات تشکیل تعاونی شناسایی شد. با توجه به اهمیت بخش تعاون در مدیریت و بهره‌وری عصر حاضر، یافته­ها و نتایج حاصل از این تحلیل می­تواند سیاست‌گذاران، اعضای شرکت­های تعاونی مصرف و پژوهشگران فعال را هدایت نموده تا برنامه­ریزی مناسبی به‌منظور بسترسازی و تقویت اعتماد و همکاری باهدف رونق و کارایی بیشتر اقتصاد بخش تعاون انجام دهند. بر اساس یافته­های پژوهش، پیشنهادهای زیر ارائه می­شود:

• شرکت­های تعاونی می­بایست به رعایت مسئولیت­پذیری اجتماعی و برقرار سازی حکمرانی شرکتی که ناظر بر اعمال و رفتار شرکت­ها و شفاف­سازی اطلاعات مالی و معاملاتی از طرف اعضای هیئت‌مدیره است، اقدام نموده تا نسبت به تعهد خود در قبال جامعه جدیت بیشتری داشته باشند.
• شرکت­های تعاونی با توسعه سرمایه اجتماعی و جلب اعتماد مشتریان نقش غالبی در تقویت رفتارهای شهروند شرکتی ایفا کنند.
• شرکت­های تعاونی می­بایست از حرکت به سمت‌وسوی کوچک­سازی مفرط اجتناب نمایند؛ چراکه شرکت­هایی که ازنظر اندازه سازمانی در حد متوسطی قرار دارند ازنظر امکانات و بودجه در وضعیت بهتری قرار داشته و می­توانند قابلیت­های همکاری مبتنی بر اعتماد را توسعه دهند.
• شرکت­های تعاونی باید به­طور مستمر عملکرد مدیران و کارکنان را ارزیابی کنند که این امر باعث می­شود که نارسایی و ضعف­ها بر ملأ شود و شرکت­ها از طریق رفع این چالش­ها می­توانند عملکرد بهتری داشته و بر توسعه پاسخگویی و جلب اعتماد خود بیفزایند.

مشارکت­ نویسندگان

حجت‌الله پاک­نهاد: (مفهوم­پردازی، روش­شناسی و نرم­افزار، جمع­آوری داده­ها و اطلاعات، بررسی و پایش، نگارش، بازبینی و ویرایش، مدیریت پروژه و تأمین مالی)؛ میرعلی سید نقوی: (مفهوم­پردازی، روش­شناسی و نرم­افزار، بررسی و پایش، نگارش، بازبینی و ویرایش و مدیریت پروژه)؛ حامد دهقانان: (مفهوم­پردازی، روش­شناسی و نرم­افزار، تحلیل داده­ها و اطلاعات، نظارت و سرپرستی)؛ مقصود امیری (مفهوم­پردازی، روش­شناسی و نرم­افزار، جمع­آوری داده­ها و اطلاعات، بررسی و پایش، نگارش، بازبینی و ویرایش و مدیریت پروژه).

قدردانی و تشکر

این مقاله تحت حمایت هیچ ارگان یا سازمانی قرار نگرفته است.