ارزیابی عوامل مؤثر بر عملکرد تعاونی‌های تولید در حوزه آبریز استان خوزستان با تأکید بر مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان

2 هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی ومنابع طبیعی خوزستان

چکیده

تعاونیها از انواع سیستم‏های مدیریت مشارکتی، محسوب می‌گردند که با فراهم آوردن سازوکارهایی موجب نقش‌آفرینی کشاورزان در تصمیم‌گیری‌ها و مدیریت کشاورزی، می‌شوند. در این راستا، تشکل‌های بهره‌برداران آب، باهدف کاهش نقش دولت و افزایش نقش مصرف‌کنندگان آب و سایر نهاد های محلی در مدیریت شبکه‏های آبیاری تشکیل‌شده و نقش کلیدی را در مصرف بهینه آب بر عهده‌دارند. این تحقیق باهدف کلی ارزیابی عوامل مؤثر بر عملکرد تعاونی‌های تولید در حوزه آبریز استان خوزستان، انجام شد. جامعه آماری این تحقیق را تمامی اعضای تعاونی‌های تولید در محدوده شبکه‌های آبیاری و زهکشی استان خوزستان تشکیل دادند(5831=N) که 361 نفر از آنان با استفاده از جدول نمونه‌گیری بارتلت و همکاران(2001) و به روش تصادفی طبقه‌ای با انتساب متناسب، انتخاب شد. نتایج حاصل از تحلیل عاملی حاکی از آن است که عوامل مؤثر بر عملکرد تعاونی‌های تولید در حوزه آبریز استان خوزستان شامل عوامل اقتصادی و مالی، اجتماعی- فرهنگی، حقوقی- سیاسی، مدیریتی و فنی می‌باشند. نتایج حاصل از تحلیل چند معیاره با استفاده از تکنیک AHPو نرم افزار Expert Choice نیز نشان داد که معیار مدیریتی در راستای موفقیت تعاونی‌های تولید استان خوزستان نسبت به سایر معیارها بالاترین اولویت را به خود اختصاص داده است و معیارهای فنی، اقتصادی و مالی، اجتماعی- فرهنگی و معیار حقوقی- سیاسی به ترتیب در اولویت‌های بعد قرار می‌گیرند. با توجه به سابقه طولانی تشکیل این نظام‌های بهره ‏برداری جمعی از منابع آب در خوزستان، شناسایی عوامل مؤثر بر عملکرد آن‌ها می‌تواند ضمن ارائه‌ی سازوکارهای مدیریتی به متولیان امر در ارتقای موفقیت تعاونی‌های مزبور مؤثر واقع گردد.

تازه های تحقیق

نتایج حاصل از تحلیل چند معیاره با استفاده از تکنیک AHP نیز نشان داد که معیار مدیریتی در راستای موفقیت تعاونی‌های تولید نسبت به سایر معیارها بالاترین اولویت را به خود اختصاص می‌دهد. درواقع، این یافته نشان می‌دهد که پیش‌نیاز موفقیت تعاونی‌های تولید در استان خوزستان، بهبود و توانمندسازی ساختارهای مدیریتی در بخش‌های برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، هماهنگی، کنترل، اجرا و ارزیابی در تعاونی‌های مذکور هست. لذا، ضرورت دارد که در گام اول فرهنگ ایجاد رفتار مشارکتی در بین اعضاء هر تعاونی نهادینه گردد و سپس توانمندسازی آن‌ها در ابعاد فنی و تخصصی موردتوجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of effective factors on the performance of production cooperatives in the catchment area of Khuzestan province with emphasis on the management of irrigation and drainage networks

نویسندگان [English]

  • marjan adhammaleki 1
  • Bahman KHosravipour 2
  • Mansour Ghanian 2
1 Master of Agricultural Extension and Education, Khuzestan University of Agricultural Sciences and Natural Resources
2 Faculty of Khuzestan University of Agricultural Sciences and Natural Resources
چکیده [English]

Cooperatives are one of the types of participatory management systems, which provide farmers with a role in decision-making and agricultural management by providing mechanisms. In this regard, water users' organizations are formed with the aim of reducing the role of government and increasing the role of water consumers and other local institutions in the management of irrigation networks and play a key role in optimal water consumption. Therefore, this study was conducted to evaluate the factors affecting the performance of production cooperatives in the catchment area of Khuzestan with emphasis on the management of irrigation and drainage networks. The statistical population of the study consisted of all members of production cooperatives within the irrigation and drainage networks of Khuzestan (N = 5831). The sample size was determined using the sampling table of Bartlett et al. (2001) and by stratified random sampling method with proportional assignment (according to member production cooperatives), 361 people. The results of factor analysis indicate that the factors affecting the performance of production cooperatives in the catchment area of Khuzestan province include economic and financial, socio-cultural, legal-political, managerial and technical factors. The results of multi-criteria analysis using AHP technique also showed that the management criterion is the highest priority for the success of production cooperatives compared to other criteria. In fact, this finding shows that the prerequisite for the success of production cooperatives in Khuzestan is the improvement and empowerment of management structures in the areas of planning, organizing, coordinating, controlling, implementing and evaluating production cooperatives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Performance
  • Water Users Associations
  • AHP Technique
  • Expert Choice Software

مقدمه

در دهه 70 میلادی، توسعه سرمایه‌گذاری در ساخت تأسیسات بزرگ تسهیل آبیاری واحدهای کشاورزی آغاز گردید (غنیان و همکاران، 1392). در اکثر کشورها در ابتدا مدیریت این واحدها در اختیار بخش دولتی قرار گرفت. به دلیل ناتوانی و محدودیت‏های سازمان‌های مسئول (دولتی) در امور اداره و مدیریت ازجمله در امر جمع‏آوری آب‏بها و تأمین هزینه‏های نگهداری و بهره‏برداری سامانه‌های آبیاری، رویکرد دولتی در اداره واحدها، با تردیدهای جدی روبرو شد. این سیر در دهه 90 میلادی تحت تأثیر تعدیلات ساختاری و سیاست‏های نئولیبرال رایج در عرصه جهانی و مدیریت متمرکز منابع آب به سمت تغییر رویکرد از عرضه محوری آب به تقاضامحوری که بر مشارکت ذی‏نفعان و توسعه ظرفیت‏های سازمانی محلی همراه با یادگیری اجتماعی دلالت داشت، تغییر جهت داد و جلب مشارکت مردم محلی در برنامه‏های توسعه آبیاری، در دستور کار کارگزاری‏های بسیاری از دولت‏ها قرار گرفت و از اهمیت ویژه‏ای برخوردار شد (2003 Khanal,). به‏گونه‏ای که این سبک مدیریتی (مدیریت مشارکتی آبیاری و انتقال مدیریت آبیاری) در دهه ۶۰ در بنگلادش و آمریکا، در دهه ۷۰ در مالی و کلمبیا، در دهه ۸۰ در فیلیپین و تونس، در قرن اخیر در پاکستان، هند و چین و بیش از 60 کشور دنیا (که دربرگیرنده 75% جمعیت و 80% از اراضی آبی جهان است) توسعه یافت (2007 Munoz et al.,). در حقیقت در جریان اعمال رویکرد مدیریت مشارکتی آبیاری در جهان، می‏توان پیوستاری را در نظر گرفت که یکسر آن دولت با تمام اختیارات و برخورداری از حق نمایندگی بهره‏برداران قرار دارد و در سوی دیگر، تمامی اختیارات و مسئولیت‌ها در دست بهره‏برداران است و بین دو سر این پیوستار، حالات مختلفی از ترکیب همکاری بخش دولتی و کشاورزان در مدیریت آبیاری به چشم می‌خورد که سبک تعاملات همکاری بین دولت و مردم در کشورهای گوناگون به روش‌های مختلفی، نمود پیداکرده است (خسروی پور و مهراب قوچانی، 1395).

 تحولات گسترده و پرشتاب در تمامی بخش‏های زندگی انسان در طول قرن بیستم و خصوصاً دو دهه اخیر، به‏گونه‏ای الزام‏آور تغییر و تحولات در مسائل مدیریتی را در ابعاد مختلف فراهم ساخته است (زرگر پور و نورزاد، 1388). این در حالی است که امروزه مسائلی از قبیل رشد جمعیت (Hamdy, 2007)، کمیاب شدن منابع آبی مناسب به دلیل تحمیل هزینه‏های مالی و زیست‏محیطی سنگین جهت احداث تأسیسات زیربنایی جدید و رشد تقاضای دیگر بخش‌های اقتصادی برای تأمین منابع آب (Barker & Molle, 2004) ضرورت توجه به منابع آب را بیش‌ازپیش نمایان می‌سازد. بنا به عقیده بانک جهانی، از یک‌سو اصلی‏ترین دلیل کمبود آب در جهان، مدیریت ضعیف و ناکارآمد نظام‌های آبیاری و عدم تعادل میان درآمدها و هزینه‏های این بخش است (Qiao et al., 2009؛ Heyd & Neef, 2004). از سویی دیگر در نظام‌های آبیاری دولتی، کشاورزان به‌عنوان استفاده‏کنندگان واقعی، فاقد انگیزه لازم برای استفاده اقتصادی و بهینه از آب هستند، چراکه درک درست و برداشتی جامع از هزینه و ماهیت فرآیند تأمین و تدارک آن ندارند (Hamdy, 2007). به عبارتی مدیریت منابع آب، امروزه با چالش‏ها و محدودیت‏های جدیدی روبروست که قبل از آن به‌هیچ‌وجه در این ابعاد مطرح نبوده است (دحیماوی و همکاران، 1394).

از سوی دیگر می­دانیم که کشور ایران نیز دارای یک اقلیم خشک است و آب عامل محدودکننده توسعه کشاورزی در اغلب نقاط کشور محسوب می‌شود. مهم‌ترین مسئله در مدیریت منابع آب کشور عبارت است از برقراری تعادل بین عرضه و تقاضای آب. ازآنجاکه مقدار عرضه آب همیشه محدود بوده و مقدار تقاضا نیز با افزایش جمعیت و بهبود سطح زندگی دائماً در حال افزایش است، برنامه‌ریزی جهت استفاده‏ی بهینه از منابع آب دارای اهمیت ویژه‌ای است (افروزه و همکاران، 1390). بخش کشاورزی در ایران، مبتنی بر نظام‌های بهره‌برداری است (لهستانی زاده، 1389) بنابراین، توسعه کشاورزی در ایران به معنی ایجاد تحولی کیفی و بنیادی در ساختار کشاورزی است که لازمه آن، شناخت نظام‌های بهره‌برداری بهینه و مناسب در ایران است. اهمیت این موضوع در نیل به اهداف توسعه بدان حد است که در ایران موانع ساختاری مربوط به‌نظام بهره‌برداری به‌عنوان بزرگ‌ترین و بنیادی‌ترین مانع نرم‌افزاری موجود بر سر راه توسعه بخش کشاورزی و تحقق اهداف راهبردی آن تلقی می‌گردد (عبداللهی، 1379) در این رابطه، نظام‌های بهره‌برداری، همواره به‌عنوان یکی از ارکان اساسی توسعه کشاورزی پایدار در ایران مطرح بوده و از زوایای مختلفی به آن توجه شده است. چراکه محدودیت آب و ضرورت مدیریت بهینه استفاده از آن، در طول زمان موجب پیدایش و تکامل نظام‌های بهره‌برداری متعددی در شرایط گوناگون طبیعی و اجتماعی روستاهای ایران شده است. به‌گونه‌ای که اصلاح، ایجاد و بسط تشکل‌های نوین و مناسب کشاورزی، اصلی‌ترین حرکتی است که بیش از هر عامل دیگری می‌تواند در افزایش بهره‌وری و ارتقای همه‌جانبه‏ی عملکرد و به‌تبع آن توسعه پایدار بخش کشاورزی و توسعه متوازن جامعه روستایی، مؤثر واقع شود (عباسی و همکاران، 1395). در این راستا، همچنین عواملی از قبیل فقدان بهره‏برداری بهینه اقتصادی از منابع آب و اراضی کشاورزی، فرسودگی فزاینده شبکه‏های آبیاری و زهکشی و تأسیسات مربوط به آن و استفاده از رهیافت‏های مدیریتی آب در این زمینه، موجب شده است که برنامه‏های انتقال مدیریت آبیاری به تشکل‌های آب‏بران در کشور موردتوجه قرار گیرند. لذا تاکنون سرمایه‌گذاری‌های ویژه‌ای در خصوص ظرفیت‌سازی و کمک به‏ ایجاد زیرساخت‌های اجتماعی در سیستم آبیاری انجام‌شده است که یکی از مهم‌ترین دستاوردها در این زمینه، ایجاد تعاونی‌های تولید است. این‌گونه تشکل‌ها و واگذاری مدیریت شبکه‌های آبیاری به کشاورزان دخالتی راهبردی با اثرات چندگانه در اقتصاد روستایی است. ازاین‌رو، عوامل بسیاری می‏تواند تحقق اهداف غایی این تعاونی‌های تولید را تحت تأثیر خود قرار دهد. لذا توجه به مشکلات، چالش‏ها و به‌طورکلی آسیب‏پذیری این تعاونی‏ها امری بسیاری ضروری تلقی می‌شود. ازاین‌رو، تعاونی‌های تولید به‌مثابه سازمان‌های غیردولتی در روستاها، به‌منظور آگاهی از میزان مطلوبیت و مرغوبیت فعالیت‌های خود به‌ویژه در محیط‌های پیچیده و پویا نیاز مبرم به ارزیابی دارند. در این راستا، واکاوی عوامل مؤثر بر موفقیت آن‌ها به‌عنوان یک‌نهاد باسابقه را می‏توان ازجمله راهکارهای اصلی در فرآیند توسعه روستایی دانست (کریم، 1394).

در سال‌های اخیر راهبردهای توسعه از تأکید بر نقش مرکزی دولت به‌سوی مشارکت بیشتر سازمان‌های غیردولتی و مردمی تغییر و تلاش‌های زیادی در کشورهای مختلف جهت انتقال مدیریت سامانه‌های آبیاری از دولت به بخش خصوصی یا سازمان‌های محلی صورت گرفته است (غنیان،1391). با توجه به اهمیت موضوع، در کشور ما نیز از سال 1370 مسئله جلب مشارکت بهره‌برداران در دستور کار بخش‌های آب و کشاورزی قرارگرفته و در برنامه‌های توسعه کشور نیز بر آن تأکید شده است لیکن تاکنون توفیق چندانی حاصل نشده است. بهره‌برداران تمایل چندانی برای مشارکت در مدیریت آبیاری نداشته و نگهداری و مدیریت شبکه‌ها را از وظایف دولت می‌دانند. باوجوداینکه مشارکت منسجم و اصولی تشکل‌های بهره‌برداران در مدیریت آب که درنهایت به انتقال مدیریت آب می‌انجامد، نیازمند تدوین قوانین لازم و حمایت‌های دولتی متعدد است اما تمایل بهره‌برداران به مشارکت در مدیریت منابع آب از مهم‌ترین ضروریات است چراکه مشارکت به هر صورتی که باشد باید ناشی از تمایل درونی افراد باشد (اسلامی،1392).

مبانی نظری

نظام‌های بهره‌برداری از آب کشاورزی شامل مجموعه‌ای از فنون و رویه‌های قانونی یا عرفی در زمینه‌های تأمین، انتقال و توزیع آب، نحوه تأمین نیاز آبی گیاهان و ساماندهی مناسب عوامل انسانی و نیروی کار در این حوزه است (حقوقی اصفهانی، 1396).

نظام‌های بهره‌برداری کشاورزی به‌عنوان کانون و محور کلیه فعالیت‌های مربوط به توسعه بخش کشاورزی پایدار در ایران مطرح است و بیان می‌شود که گذار از کشاورزی سنتی به کشاورزی امروزی و سودآور از طریق اصلاح و ایجاد و توسعه نظام‌های جدید و مناسب کشاورزی، جزو اصلی‌ترین فعالیت‌هایی است که بیش از هر عامل دیگری می‌تواند در افزایش بهره‌وری و ارتقای همه‌جانبه عملکرد و به‌تبع آن توسعه پایدار بخش کشاورزی مؤثر واقع شود (بردی و همکاران، 1390). تعاونی‌ها مناسب‌ترین سازمان‌های مردم‌نهاد جهت مشارکت مردم در مدیریت منابع آب می‌باشند. لذا توانمندسازی تشکل‌های مردم‌نهاد در بخش کشاورزی تا خوداتکایی کامل، می‌بایست به‌طورجدی موردتوجه قرارگرفته (خسروی پور و همکاران، 1398) و با توجه به سابقه طولانی تشکیل نظام‌های بهره‏برداری جمعی از منابع آب در سطح استان خوزستان، ضروری است تا عوامل مؤثر بر موفقیت آن‌ها موردبررسی قرار گیرد تا ضمن رفع موانع و استفاده از ظرفیت‌های موجود، تجربه‏ای مفید جهت اقدامات آتی باشد.

نگاهی گذرا به تجربه کشورهایی نظیر هلند، یوگسلاوی سابق، ژاپن و بسیاری از دیگر کشورهای موفق در عرصه­ی تولید محصولات کشاورزی نشان می‌دهد که تعاونی‌های کشاورزی، نقش بسیار مهمی در بهبود الگوهای مربوط به نظام‌های بهره‌برداری و رشد و توسعه‌ی کشاورزی آن‌ها داشته‌اند. در حقیقت، تعاونی‌های کشاورزی نوعی از سازمان‌های کشاورزان و شکل تکامل‌یافته‌ی رهیافت گروه کار هستند که می‌توانند به‌عنوان ابزاری برای توانمندسازی و توسعه عدالت و کانالی مؤثر به‌منظور انتقال نیازها و اولویت‌های کشاورزان به سطوح بالاتر ملی و بین‌المللی به شمار می‌روند (فائم، 2007). به عقیده­ی Opare(2007) سازمان‌های محلی نظیر تعاونی‌ها، دارای بهترین ظرفیت برای اجرا و مدیریت ابتکارات مربوط به توسعه‌ی مشارکتی بوده و می‌توانند برای برآورد نیازها و خواسته‌های اصیل جامعه، پاسخ مناسبی به همراه داشته باشند. همچنین، این تشکل‌ها تأثیر پررنگی در ایجاد همبستگی و همیاری در جامعه و تعالی بخشیدن به روح انسانی جهت کاهش فقر دارند (Opare,2007). تعاونی‌های تولید به کشاورزان خرده‌پا کمک می‌کنند تا ظرفیت تولید و بازار رسانی خود را به‌منظور پاسخگویی به چالش‌های رقابتی و فرصت‌های تجاری بازار بالا ببرند. مطالعات مختلف صورت گرفته در ایران نیز، به‌گونه‌ای مؤید نتایج فوق است. در این راستا نتایج پژوهش پزشکی راد و کیانی مهر (1380) نیز حکایت از آن داشت که تعاونی‌های تولید توانسته‌اند موجب افزایش درآمد اعضای خود شده و گام‌های مثبتی در زمینه ی توزیع نهاده‌ها بردارند. لذا شناسایی عوامل تأثیرگذار بر عملکرد تعاونی‌های تولید کشاورزی را می‏توان ازجمله راهکارهای اصلی در فرآیند توسعه روستایی دانست (کریم، 1394). در راستای تحقق این مهم محققان متعدد هر یک به شناسایی عامل­های تأثیرگذار بر عملکرد تعاونی‌های تولید کشاورزی پرداخته­اند که در ادامه به برخی از آن­ها اشاره می­شود.

سروستانی و همکاران (2019) آموزش مناسب بهره‌برداران و اعضای هیئت‌مدیره تعاونی‌ها در خصوص بهره‌برداری و نگهداری از شبکه‌ها، مشورت با بهره‌برداران حین مطالعه، دخالت در اجرا و بهره‌برداری از طرح‌ها را ازجمله مهم­ترین عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی­ها برشمردند. غفاری راد و همکاران (1396) نیز عواملی چون ایجاد شهرک­های کشاورزی و توسعه زیرساخت­ها و خدمات پشتیبانی تولید، واگذاری اراضی مطابق با آرایش شبکه و به‌صورت هندسی و یکپارچه، ساماندهی عشایر در قالب طرح­های اسکان عشایری، اجرای برنامه­های توانمندسازی بهره­برداران از قبیل برگزاری دوره­های آموزشی، بازدید از طر­ح­های موفق و ایجاد مزارع نمونه را ازجمله مهم‌ترین عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی­ها و عامل­هایی چون بی­توجهی مسئولین، سازوکار نادرست توزیع آب، عدم مشورت با مردم و نقض قوانین و بدقولی مسئولان را نیز ازجمله مهم‌ترین موانع مؤثر در تشکیل تعاونی آب بران عنوان نمودند. صائب و همکاران (1396) نیز اظهار نمودند که مشارکت موجب افزایش مسئولیت‌پذیری و رضایتمندی کشاورزان در نگهداری و بهره‌برداری از شبکه‌های آبیاری می‌شود و مدیریت مشارکتی در مقایسه با بخش مدیریت دولتی بر عملکرد شبکه‌های آبیاری و زهکشی نقش مؤثرتری بازی می‌کند.

قلی­زاده و همکاران (1396)، در مقایسه­ی سه نوع نظام شرکت­های تعاونی تولید، شرکت­های سهامی زراعی و شرکت­های کشت و صنعت، شرکت­های تعاونی تولید را مناسب‌ترین نظام بهره‌برداری از آب‌وخاک در بخش کشاورزی ارزیابی نموده و نشان دادند که عوامل اقتصادی و سرمایه اجتماعی بیشترین تأثیر را بر موفقیت شرکت­های تعاونی تولید دارند. صباغی و همکاران (1395)، نیز عواملی چون آگاهی اعضاء از اصول و فلسفه شکل‌گیری تعاونی‌های تولید، رضایت‌مندی اعضاء، میزان مشارکت اعضاء، بهره‌مندی اعضاء از آموزش و میزان سرمایه تعاونی را از مهم­ترین عوامل تأثیرگذار بر موفقیت تعاونی‌ها برشمردند.

نتایج مطالعه­ی حاجی و همکاران (1394)، نیز حاکی از آن است که عوامل اجتماعی‏ـ‏ فرهنگی، شخصیتی، آموزشی‏ـ ‏ترویجی، مدیریتی، اقتصادی، سیاستی و زیست‌محیطی با توسعه پایدار تعاونی‌های تولید کشاورزی رابطه معنی‏داری دارند. نتایج مطالعه­ی کرمی و آگهی (1392)، نیز نشان داد که عوامل آموزشی، فرهنگی‏ ـ‏ اجتماعی، شخصیتی، مدیریتی و اقتصادی بر توسعه‏ تعاونی‌های کشاورزی تأثیرگذارند.

از منظر حیدری و همکاران (1394)، نیز عوامل اقتصادی، اجتماعی، حقوقی، مدیریتی، فردی و آموزشی و شاخص­هایی چون میزان اشتغال‌زایی، سودآوری، سطح تحصیلات مدیران و اعضاء، تخصص مدیران و اعضاء، تداوم فعالیت شرکت تعاونی و میزان مشارکت و رضایت اعضاء را ازجمله شاخص‌های شناسایی تعاونی‎های موفق کشاورزی ارزیابی نموده­اند. مهم‌ترین راهبردهای توسعه تعاونی‌های تولید کشاورزی ایران از دیدگاه آقاصفری و همکاران (1393)، افزایش سطح آگاهی فنی و تخصصی اعضاء، ضعف رهبری و مدیریت توانمند، حمایت دولت از بخش تعاونی و نامشخص بودن جایگاه تعاونی در امور حقوقی تعاونی است.

در این راستا ماقبل و همکاران (1393) نیز مهم‌ترین راهکارهای توسعه و تقویت تعاونی‌های آب­بران را به ترتیب حمایت و پشتیبانی دولت از تشکل‌ها، بهبود آموزش و ترویج در تشکل‌ها، بهبود سیاست‌گذاری و برنامه­ریزی توسعه کشاورزی، بهبود ارتباط دولت-تشکل و تقویت جایگاه قانونی تشکل‌های آب­بران معرفی نمودند. در مطالعه­ی سامیان و همکاران (1391) نیز عوامل اقتصادی، فردی، مدیریتی، فنی و اجتماعی بیش­ترین تأثیر را در موفقیت و توسعه تعاونی‌های روستایی داشتند.

محمودزاده و صبوری (2014) نیز عوامل اجتماعی، اقتصادی، اداری و آموزشی را از عوامل مؤثر بر تمایل کشاورزان برای موفقیت تعاونی‌های تولید می­دانند. Montes & Madamba (2013) نیز عواملی چون رهبری، برنامه‏ریزی استراتژیک، نوآوری مستمر، مدل‏های کسب‌وکار انعطاف‏پذیر و ساختارهای سازمانی هماهنگ، نفوذ بین‏المللی بازارها و تعهد عضو به تعاونی را مهم­ترین عوامل مؤثر بر پایداری تعاونی‏ها عنوان نمودند.

 

روش‌شناسی تحقیق

این تحقیق علی- ارتباطی باهدف کلی تبیین عوامل مؤثر بر عملکرد تعاونی‌های تولید در حوزه آبریز استان خوزستان با تأکید بر مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی، انجام شد. جامعه آماری این تحقیق را تمامی اعضای تعاونی‌های تولید در محدوده شبکه‌های آبیاری و زهکشی (32 تعاونی تولید) در 210 روستا و با جمعیت 9571 بهره‌بردار و 5831 نفر بهره‌بردار عضو در تعاونی‌های تولید تشکیل دادند (5831=N). حجم نمونه با استفاده از جدول نمونه­گیری بارتلت و همکاران (2001) و به روش تصادفی­ طبقه­ای با انتساب متناسب (برحسب تعاونی‌های تولید عضو)، 361 نفر تعیین شد. ابزار مورداستفاده در این پژوهش پرسشنامه­ی محقق ساخته­ای بود که جهت تعیین پایایی آن با استفاده از 33 پرسشنامه در مراحل اولیه پرسش­گری، پیش­آزمون انجام گرفت و مقدار آلفای ترتیبی آن با استفاده از نرم­افزار SPSS25 محاسبه گردید (α=0.94). روایی شکلی و محتوایی پرسشنامه نیز توسط گروهی از متخصصان و صاحب‌نظران آموزش عالی کشاورزی و نیز مدیران و کارشناسان و متخصصان موضوعی شاغل در سازمان جهاد کشاورزی استان خوزستان، تعیین شد. پس از تکمیل پرسشنامه‌ها در گروه­های نمونه عملیات کدگذاری، استخراج اطلاعات و انتقال آن­ها به رایانه انجام ‌شد. پس از طی فرآیند داده‌پردازی، محاسبه­های آماری متناسب با اهداف اختصاصی پژوهش با استفاده از نرم‌افزار SPSS25 انجام شد. در این پژوهش به‌منظور شناسایی عوامل مؤثر بر عملکرد تعاونی‌های تولید در حوزه آبریز استان خوزستان با تأکید بر مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی از تحلیل عاملی بهره گرفته شد. با توجه به اینکه چرخش عاملی غیرمتعامد خوشه‌بندی دقیق­تری از متغیرها را نشان می­دهد و در سطح واقعیت کم­تر متغیرها را می­توان یافت که با یکدیگر همبستگی نداشته باشد از روش غیرمتعامد استفاده گردید (نجفی، 1392). بدین منظور ابتدا جهت بررسـی مناسـب بـودن داده­ها برای آزمون تحلیل عاملی، از آزمون KMO[1] استفاده شد. بر اساس نتایج مقدار KMO، 766/0 محاسبه گردید، بنابراین کفایت نمونه‌گیری برای انجام تحلیل عاملی اکتشافی تأیید شد. افزون بر این، بـرای اطمینـان از اینکـه مـاتریس همبستگی که پایه تحلیل عاملی قرار می­گیرد، در جامعه برابر صفر نیسـت از آزمـون بارتلت[2]، اسـتفاده شـد. مقدار آماره بارتلت نیز 906/8 با سطح معنی‌داری 000/0 محاسبه گردید، بنابراین، ساختار داده­های پژوهش برای انجام تحلیل عاملی اکتشافی مناسب است.

لازم به ذکر است که روش‌های مختلفی برای استخراج عامل‌ها وجود دارد که متداول‌ترین آن‌ها تحلیل مؤلفه‌های اصلی است که در این تحقیق نیز به‌منظور تلخیص متغیرها و دست­یابی به تعداد محدودی عامل به‌منظور شناسایی عوامل مؤثر بر عملکرد تعاونی‌های تولید در حوزه آبریز استان خوزستان، از این روش استفاده ‌شد. سپس برای شناسایی متغیرهای مربوط به هر عامل و نیز برای تفسیرپذیر نمودن عامل‌ها از چرخش عاملی به شیوه وریماکس[3] استفاده می‌شود. در ماتریس به‌دست‌آمده تنها متغیرهایی با بـار عـاملی بـالاتر از 5/0 انتخاب‌شده و بقیه متغیرها که بار عاملی کمتری داشتند از تحلیل خارج شدند.

در ادامه به‌منظور تحلیل و اولویت‌بندی معیارها و زیرمعیارهای تشکیل‌دهنده‌ی هریک از معیارهای مذکور که در بخش اول پژوهش شناسایی شدند و انتخاب بهترین عامل تأثیرگذار بر عملکرد تعاونی‌های تولید در حوزه آبریز استان خوزستان از مقایسه­ زوجی حاصل از تجزیه‌وتحلیل سلسله مراتبی با استفاده از تکنیک (AHP) و نرم‌افزار Expert Choice بهره گرفته شد. لازم به ذکر است که جامعه آماری این بخش از پژوهش شامل صاحب‌نظران و متخصصین سازمان آب و برق خوزستان و شرکت‌های بهره‌برداری از شبکه‌های آبیاری و زهکشی در استان خوزستان بود. از بین این افراد بر اساس روش گلوله برفی اقدام به نمونه‌گیری شد. به‌طوری‌که تعداد 10 نفر از متخصصین معاونت حفاظت از منابع آب و دفتر نظام‌های بهره‌برداری از آب سازمان آب و برق خوزستان و 15 نفر از خبرگان شرکت‌های بهره‌برداری انتخاب و در فرایند تحقیق مشارکت نمودند.

بحث و تحلیل

یافته­های تحقیق گویای آن است که اکثر بهره‌بردار عضو در تعاونی‌های تولید موردمطالعه در استان خوزستان به‌طور میانگین 7/42 سال (انحراف معیار=9/7)، بود. اکثراً مرد (30/98 درصد)، متأهل (10/96 درصد) و دارای تحصیلات دیپلم (6/41 درصد)، بودند. همچنین اکثر بهره‌بردار عضو در تعاونی‌های تولید موردمطالعه در استان خوزستان مالک اراضی کشاورزی (4/88 درصد) بوده و به‌طور میانگین دارای 7/18 هکتار زمین زراعی (انحراف معیار=2/5)، بودند. یافته­های تحقیق گویای آن است که اکثر بهره‌بردار عضو در تعاونی‌های تولید موردمطالعه در استان خوزستان نیز به‌طور میانگین دارای 6/10 سال سابقه­ی عضویت در تعاونی‌های تولید منطقه (انحراف معیار=4/7) می­باشند.

جدول 1- ویژگی­های جمعیت شناختی بهره‌بردار عضو در تعاونی‌های تولید موردمطالعه در استان خوزستان

متغیر

سطح متغیر

فراوانی

درصد

درصد انباشته

میانگین

انحراف معیار

سن (سال)

30 سال و کمتر

35

7/9

7/9

7/42

9/7

50 – 31

225

3/62

72

50 سال و بیشتر

101

0/28

100

جنسیت

زن

6

7/1

7/1

-

-

مرد

355

3/98

100

وضعیت تأهل

مجرد

14

9/3

9/3

-

-

متأهل

347

1/96

100

سطح تحصیلات

بی‌سواد

22

9/5

9/5

-

-

زیر دیپلم

89

7/24

6/30

دیپلم

150

6/41

2/72

لیسانس و بالاتر

100

8/27

100

سابقه­ی عضویت در تعاونی‌های تولید (سال)

5 سال و کمتر

127

2/35

2/35

6/10

4/7

10-6

177

0/49

2/84

بیشتر از 10 سال

57

8/15

100

سطح اراضی زراعی (آبی)

10 هکتار و کمتر

189

4/52

4/52

7/18

2/5

30-11 هکتار

115

8/31

2/84

بیشتر از 30 هکتار

57

8/15

100

 

بر اساس نتایج حاصل از تحلیل عاملی مشخص شد که این 5 عامل درمجموع 29/80 درصد از تغییرات عوامل مؤثر بر عملکرد تعاونی‌های تولید در حوزه آبریز استان خوزستان با تأکید بر مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی را تبیین می‌کند (جدول 2).

 

 جدول 2- مشخصات عامل‌های استخراج‌شده از عوامل مؤثر بر عملکرد تعاونی‌ها

عامل‌ها

مقدار ویژه

درصد واریانس تبیین شده

درصد واریانس تجمعی

عامل اول

176/6

06/22

06/22

عامل دوم

079/6

71/21

77/43

عامل سوم

017/4

35/14

11/58

عامل چهارم

227/2

95/7

06/66

عامل پنجم

213/2

90/7

98/73

 

بررسی متغیرهای مربوط به عامل اول نشان می‌دهد که این متغیرها مربوط به مدیریتی بوده است و این عامل با عنوان عامل مدیریتی نام‌گذاری گردید. به همین ترتیب بررسی متغیرهای مربوط به عامل دوم نشان می‌دهد که این متغیرها مربوط به مسائل اجتماعی و فرهنگی بوده است و این عامل با عنوان عامل اجتماعی و فرهنگی نام‌گذاری گردید. بررسی متغیرهای مربوط به عامل سوم نشان می‌دهد که این متغیرها مربوط به مسائل حقوقی بوده است و این عامل با عنوان عامل حقوقی-سیاسی نام‌گذاری گردید. بررسی متغیرهای مربوط به عامل چهارم نشان می‌دهد که این متغیرها مربوط به مسائل اقتصادی بوده است و این عامل با عنوان عامل اقتصادی و مالی نام‌گذاری گردید. بررسی متغیرهای مربوط به عامل پنجم نشان می‌دهد که این متغیرها مربوط به جنبه‌های فنی بوده است و این عامل با عنوان عامل فنی نام‌گذاری گردید.

 

با توجه به اینکه هدف تحقیق، تجزیه‌وتحلیل سلسله مراتبی معیارهای مؤثر بر عملکرد تعاونی‌های تولید در حوزه آبریز استان خوزستان با تأکید بر مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی است، یافته­های پرسشنامه با استفاده از تکنیک AHP تجزیه‌وتحلیل سلسله مراتبی، که یک روش تصمیم‌گیری گروهی در محیط­های پیچیده است، مورد ارزیابی و پردازش قرار گرفت. در این تحقیق سطوح ساختار درخت سلسله مراتبی تصمیم به شکل زیر است.

جدول 3- عامل‌های استخراج‌شده از تحلیل عاملی عوامل مؤثر بر عملکرد تعاونی‌ها

شماره عامل

متغیرهای مربوط به آن

بار عاملی هر متغیر

عامل اول

عوامل مدیریتی

شناخت اعضاء از اصول تعاونی و میزان توانمندی‌های مشارکتی و انگیزشی

646/0

کارآفرینی تعاونی تولید

806/0

تمایل به ایجاد اتحادیه­های منطقه‌ای تعاونی‌های تولید

600/0

توانایی کشاورزان در انجام وظایف محول شده به تعاونی‌های تولید

784/0

روحیه جمع‌گرایی، میزان سطح تحصیلات و میزان مهارت فنی و تخصصی مدیرعامل و هیئت‌مدیره

753/0

عامل دوم

عوامل اجتماعی –

فرهنگی

توانمندسازی و میزان بهره‌مندی اعضاء از آموزش

795/0

شفاف‌سازی اهداف، برنامه‌های جامع و وظایف تعاونی‌ها و جلب همراهی و مشارکت معتمدین محلی

672/0

تعیین ساختار تشکیلاتی، تدوین ساختار عملیاتی، شرح وظایف و تخصص‌های موردنیاز متناسب با وظایف تعاونی تولید

621/0

مشارکت دموکراتیک، آزادانه و داوطلبانه اعضاء و بهبود سطح پذیرش مسئولیت اجتماعی

762/0

تمایل به انجام کارهای گروهی، تقویت انسجام کارکردی مؤثر بین اعضای شرکت‌های تعاونی و سازمان‌ها و نهادها و استفاده از دیدگاه‌های علمی اساتید مجرب دانشگاهی در حوزه تعاونی‌های تولیدی روستایی

553/0

توانایی تعاونی تولید در تأمین هزینه‌های ثابت و جاری ایجاد و استقرار تعاونی (سرمایه اولیه، حق عضویت و...)

543/0

بسترسازی فرهنگی و ظرفیت‌سازی اجتماعی در جامعه محلی در خصوص لزوم ایجاد مدیریت مشارکتی آب و اصول و فلسفه شکل‌گیری تعاونی‌های تولید

670/0

تأثیر محیط روان‌شناختی و انگیزشی تعاونی‌ها و میزان ارتباط درونی و عاطفی جامعه بهره‌برداران محلی

670/0

عامل سوم

عوامل حقوقی-سیاسی

شفافیت قانون در انتقال مدیریت آبیاری به تعاونی تولید و کاهش تصدی‌گری دولت

882/0

رسمیت شناختن تشکل‌های آب بران توسط دستگاه‌های دولتی و غیردولتی و مراجع قانونی

528/0

جایگاه حقوقی تعاونی تولید به‌منظور پاسخگویی تعاونی تولید به‌منظور جلوگیری از موازی کاری با دستگاه‌های دولتی

702/0

وجود مرجعی برای حل اختلافات

645/0

وجود راهکارهای حمایتی و هدایتی قانونمند جهت شکل‌گیری و تقویت تعاونی تولید

557/0

عامل چهارم

عوامل اقتصادی و مالی

توانایی تعاونی تولید در دریافت اعتبارات و تسهیلات بانکی

827/0

توانایی تعاونی تولید در افزایش سطح اراضی تحت مدیریت خود و افزایش تعداد اعضاء خود

521/0

توانایی تعاونی تولید در جایگزینی با مراکز خدمات کشاورزی و بازاریابی محصولات تولید

673/0

توانایی تعاونی تولید در ایجاد صنایع تکمیلی و تبدیلی

542/0

توانایی تعاونی‌های تولید در تعیین الگوی کشت و تدوین تقویم آبیاری (در زمان مناسب، به مقدار کافی و به مدت لازم) با توجه به مزایای نسبی محصولات و افزایش بازدهی اقتصادی آب (میزان تولید بر اساس مصرف هر واحد آب)

510/0

توانایی تعاونی تولید در تأمین هزینه‌های ثابت و جاری ایجاد و استقرار تعاونی (سرمایه اولیه، حق عضویت و...)

653/0

توانایی تعاونی تولید در وصول آب‌بها

701/0

عامل پنجم

عوامل فنی

توانایی تعاونی‌های تولید در تأمین هزینه‌های بهره‌برداری، تعمیرات و نگهداری از شبکه‌های آبیاری و زهکشی

702/0

توانایی تعاونی‌های تولید در انجام امور مالی مرتبط با بهره‌برداری، تعمیرات و نگهداری از شبکه‌های آبیاری و زهکشی

782/0

توانایی تعاونی تولید در تأمین ادوات و ماشین‌آلات موردنیاز ساخت کانال‌ها، تأمین نیروی انسانی موردنیاز ساخت و مشارکت استملاک اراضی موردنیاز احداث شبکه‌های آبیاری و زهکشی

537/0

توانایی تعاونی‌های تولید در انجام وظایف بهره‌برداری، تعمیرات و نگهداری از شبکه‌های آبیاری و زهکشی

624/0

توانایی تعاونی‌های تولید در انجام وظایف حل اختلافات و منازعات آبی

645/0

توانایی تعاونی تولید در مشارکت هزینه‌های اجرا

801/0

توانایی تعاونی‌های تولید در تأمین هزینه‌های بهسازی و نوسازی شبکه‌های آبیاری و زهکشی

789/0

توانایی تعاونی تولید در تعیین محل، مسیر و شیوه آبیاری در شبکه‌های آبیاری و زهکشی

839/0

 

شکل 1- عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید در مدیریت آبیاری

در ادامه نتایج اولویت‌بندی زیر معیارهای تشکیل‌دهنده‌ی هریک از معیارهای مذکور بر مبنای مقایسه­ زوجی حاصل از تجزیه‌وتحلیل سلسله مراتبی ارائه می­گردد.

اولویت‌بندی زیرمعیارهای فنی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید

به‌منظور اولویت‌بندی زیرمعیارهای فنی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید تعداد 8 گویه انتخاب و مورد مقایسه­ی زوجی قرار گرفت. نتایج حاصل از مقایسه­ زوجی زیر معیارهای فنی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید در جدول شماره­ی 4 و نمودار شماره­ی 2 نشان می‌دهد که زیر معیار توانایی تعاونی‌های تولید در تأمین هزینه‌های بهره‌برداری، تعمیرات و نگهداری از شبکه‌های آبیاری و زهکشی (با مقدار وزن 219/0) در راستای موفقیت تعاونی‌های تولید استان خوزستان نسبت به سایر معیارها بالاترین اولویت را به خود اختصاص داده است، به‌طوری‌که نسبت به معیارهای مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید از اهمیت بیشتری برخوردار بوده است.

جدول 4- نتایج مقایسه زوجی زیرمعیارهای فنی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید

زیرمعیار

وزن نسبی

رتبه

توانایی تعاونی‌های تولید در تأمین هزینه‌های بهره‌برداری، تعمیرات و نگهداری از شبکه‌های آبیاری و زهکشی

219/0

1

توانایی تعاونی‌های تولید در انجام امور مالی مرتبط با بهره‌برداری، تعمیرات و نگهداری از شبکه‌های آبیاری و زهکشی

217/0

2

توانایی تعاونی تولید در تأمین ادوات و ماشین‌آلات موردنیاز ساخت کانال‌ها، تأمین نیروی انسانی موردنیاز ساخت و مشارکت استملاک اراضی موردنیاز احداث شبکه‌های آبیاری و زهکشی

161/0

3

توانایی تعاونی‌های تولید در انجام وظایف بهره‌برداری، تعمیرات و نگهداری از شبکه‌های آبیاری و زهکشی

122/0

4

توانایی تعاونی‌های تولید در انجام وظایف حل اختلافات و منازعات آبی

109/0

5

توانایی تعاونی تولید در مشارکت هزینه‌های اجرا

062/0

6

توانایی تعاونی‌های تولید در تأمین هزینه‌های بهسازی و نوسازی شبکه‌های آبیاری و زهکشی

060/0

7

توانایی تعاونی تولید در تعیین محل، مسیر و شیوه آبیاری در شبکه‌های آبیاری و زهکشی

050/0

8

نرخ ناسازگاری: 05/0

نمودار 2- اولویت‌بندی زیرمعیارهای فنی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید

 

اولویت‌بندی زیرمعیارهای اقتصادی - مالی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید

نتایج حاصل از مقایسه­ زوجی زیر معیارهای اقتصادی - مالی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید در جدول شماره­ی 5 و نمودار شماره­ی 3 نشان می‌دهد که زیر معیار " توانایی تعاونی تولید در دریافت اعتبارات و تسهیلات بانکی " (با مقدار وزن 198/0) در راستای موفقیت تعاونی‌های تولید استان خوزستان نسبت به سایر زیر معیارهای اقتصادی - مالی بالاترین اولویت را به خود اختصاص داده است.

 

 

 

 

 

 

 

جدول 5- نتایج مقایسه زوجی زیرمعیارهای اقتصادی- مالی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید

زیرمعیار

وزن نسبی

رتبه

توانایی تعاونی تولید در دریافت اعتبارات و تسهیلات بانکی

198/0

1

توانایی تعاونی تولید در افزایش سطح اراضی تحت مدیریت خود و افزایش تعداد اعضاء خود

159/0

2

توانایی تعاونی تولید در جایگزینی با مراکز خدمات کشاورزی و بازاریابی محصولات تولید

159/0

3

توانایی تعاونی تولید در ایجاد صنایع تکمیلی و تبدیلی

159/0

4

توانایی تعاونی‌های تولید در تعیین الگوی کشت و تدوین تقویم آبیاری (در زمان مناسب، به مقدار کافی و به مدت لازم) با توجه به مزایای نسبی محصولات و افزایش بازدهی اقتصادی آب (میزان تولید بر اساس مصرف هر واحد آب)

138/0

5

توانایی تعاونی تولید در تأمین هزینه‌های ثابت و جاری ایجاد و استقرار تعاونی (سرمایه اولیه، حق عضویت و...)

106/0

6

توانایی تعاونی تولید در وصول آب‌بها

081/0

7

 

نرخ ناسازگاری: 09/0

نمودار 3- اولویت‌بندی زیرمعیارهای اقتصادی – مالی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید

 

اولویت‌بندی زیرمعیارهای اجتماعی - فرهنگی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید

 

نتایج حاصل از مقایسه­ زوجی زیر معیارهای اجتماعی - فرهنگی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید در جدول شماره­ی 6 و نمودار شماره­ی 4 نشان می‌دهد که زیر معیار "توانمندسازی و میزان بهره‌مندی اعضاء از آموزش " (با مقدار وزن 327/0) در راستای موفقیت تعاونی‌های تولید استان خوزستان نسبت به سایر زیر معیارهای اجتماعی - فرهنگی بافاصله قابل‌توجه بالاترین اولویت را به خود اختصاص داده است.

 

 

جدول 6- نتایج مقایسه زوجی زیرمعیارهای اجتماعی- فرهنگی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید

زیرمعیار

وزن نسبی

رتبه

توانمندسازی و میزان بهره‌مندی اعضاء از آموزش

327/0

1

شفاف‌سازی اهداف، برنامه‌های جامع و وظایف تعاونی‌ها و جلب همراهی و مشارکت معتمدین محلی

140/0

2

تعیین ساختار تشکیلاتی، تدوین ساختار عملیاتی، شرح وظایف و تخصص‌های موردنیاز متناسب با وظایف تعاونی تولید

135/0

3

مشارکت دموکراتیک، آزادانه و داوطلبانه اعضاء و بهبود سطح پذیرش مسئولیت اجتماعی

118/0

4

تمایل به انجام کارهای گروهی، تقویت انسجام کارکردی مؤثر بین اعضای شرکت‌های تعاونی و سازمان‌ها و نهادها و استفاده از دیدگاه‌های علمی اساتید مجرب دانشگاهی در حوزه­ی تعاونی‌های تولیدی روستایی

138/0

5

توانایی تعاونی تولید در تأمین هزینه‌های ثابت و جاری ایجاد و استقرار تعاونی (سرمایه اولیه، حق عضویت و...)

100/0

6

بسترسازی فرهنگی و ظرفیت‌سازی اجتماعی در جامعه محلی در خصوص لزوم ایجاد مدیریت مشارکتی آب و اصول و فلسفه شکل‌گیری تعاونی‌های تولید

066/0

7

تأثیر محیط روان‌شناختی و انگیزشی تعاونی‌ها و میزان ارتباط درونی و عاطفی جامعه بهره‌برداران محلی

061/0

8

 

نرخ ناسازگاری: 03/0

نمودار 4- اولویت‌بندی زیرمعیارهای اجتماعی – فرهنگی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید

 

اولویت‌بندی زیرمعیارهای حقوقی سیاسی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید

نتایج حاصل از مقایسه­ زوجی زیر معیارهای حقوقی - سیاسی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید در جدول شماره­ی 7 و نمودار شماره­ی 5 نشان می‌دهد که زیر معیار "شفافیت قانون در انتقال مدیریت آبیاری به تعاونی تولید و کاهش تصدی‌گری دولت " (با مقدار وزن 338/0) در راستای موفقیت تعاونی‌های تولید استان خوزستان نسبت به سایر زیر معیارهای حقوقی - سیاسی بافاصله قابل‌توجه بالاترین اولویت را به خود اختصاص داده است.

 

 

جدول 7- نتایج مقایسه زوجی زیرمعیارهای حقوقی- سیاسی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید

زیرمعیار

وزن نسبی

رتبه

شفافیت قانون در انتقال مدیریت آبیاری به تعاونی تولید و کاهش تصدی‌گری دولت

338/0

1

رسمیت شناختن تشکل‌های آب بران توسط دستگاه‌های دولتی و غیردولتی و مراجع قانونی

200/0

2

جایگاه حقوقی تعاونی تولید به‌منظور پاسخگویی تعاونی تولید به‌منظور جلوگیری از موازی کاری با دستگاه‌های دولتی

183/0

3

وجود مرجعی برای حل اختلافات

152/0

4

وجود راهکارهای حمایتی و هدایتی قانونمند جهت شکل‌گیری و تقویت تعاونی تولید

127/0

5

نرخ ناسازگاری: 05/0

نمودار 5- اولویت‌بندی زیرمعیارهای حقوقی – سیاسی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید

اولویت‌بندی زیرمعیارهای مدیریتی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید

نتایج حاصل از مقایسه­ زوجی زیر معیارهای مدیریتی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید در جدول شماره­ی 8 و نمودار شماره­ی 6 نشان می‌دهد که زیر معیار "شناخت اعضاء از اصول تعاونی و میزان توانمندی‌های مشارکتی و انگیزشی " (با مقدار وزن 294/0) در راستای موفقیت تعاونی‌های تولید استان خوزستان نسبت به سایر زیر معیارهای مدیریتی بالاترین اولویت را به خود اختصاص داده است.

جدول 8- نتایج مقایسه زوجی زیرمعیارهای مدیریتی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید

زیرمعیار

وزن نسبی

رتبه

شناخت اعضاء از اصول تعاونی و میزان توانمندی‌های مشارکتی و انگیزشی

294/0

1

کارآفرینی تعاونی تولید

231/0

2

تمایل به ایجاد اتحادیه­های منطقه‌ای تعاونی‌های تولید

228/0

3

توانایی کشاورزان در انجام وظایف محول شده به تعاونی‌های تولید

167/0

4

روحیه جمع‌گرایی، میزان سطح تحصیلات و میزان مهارت فنی و تخصصی مدیرعامل و هیئت‌مدیره

080/0

5

        نرخ ناسازگاری: 04/0

نمودار 6 - اولویت‌بندی زیرمعیارهای مدیریتی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید

تعیین امتیاز یا اولویت نهایی گزینه­ها

تا این مرحله، مطالعه­ی ضرایب اهمیت معیارها در ارتباط باهدف و نیز تعیین ضرایب اهمیت گزینه­ها (گویه­ها) در ارتباط با هرکدام از معیارها انجام شد. در مرحله پایانی برای به دست آوردن وزن نهایی گزینه­ها لازم است تا عمل تلفیق صورت گیرد. بدین منظور از اصل ترکیب سلسله مراتبی ساعتی استفاده می­گردد که به یک بردار اولویت با در نظر گرفتن کلیه­ی داوری­ها در هر سه سطح سلسله مراتبی می­انجامد و بدین ترتیب، امتیاز نهایی اولویت گزینه­ی (j) ام به دست می­آید.

معادله 1: محاسبه­ی وزن نهایی

                                                                    

که در آن =Wk ضریب اهمیت معیار k و =Wi ضریب اهمیت گزینه نسبت به معیار

نتایج حاصل از تلفیق دیدگاه­های اعضای تعاونی‌های تولید در محدوده شبکه‌های آبیاری و زهکشی استان خوزستان در مورد عوامل مؤثر بر عملکرد تعاونی‌های تولید در حوزه آبریز استان خوزستان با تأکید بر مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی حاکی از این مطلب است که معیار مدیریتی (با مقدار وزن 304/0) در راستای موفقیت تعاونی‌های تولید استان خوزستان نسبت به سایر معیارها بالاترین اولویت را به خود اختصاص داده است. به‌طوری‌که نسبت به معیارهای مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید از اهمیت بیشتری برخوردار بوده است. همچنین، معیارهای فنی (با مقدار وزن 253/0)، اقتصادی و مالی (با مقدار وزن 189/0)، اجتماعی – فرهنگی (با مقدار وزن 163/0) و معیار حقوقی – سیاسی (با مقدار وزن 091/0) به ترتیب در رتبه­های دوم، سوم، چهارم و پنجم قرار گرفتند (نمودار شماره­ی 7).

درنهایت می­توان نتیجه گرفت که اهمیت عوامل مؤثر بر عملکرد تعاونی‌های تولید در حوزه آبریز استان خوزستان با تأکید بر مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی حاکی از دید اعضای تعاونی‌های تولید در محدوده شبکه‌های آبیاری و زهکشی استان خوزستان، به ترتیب عوامل مدیریتی، فنی، اقتصادی و مالی، اجتماعی – فرهنگی و معیار حقوقی – سیاسی است.

نرخ ناسازگاری: 03/0

نمودار 7- اولویت‌بندی معیارهای مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید (اقتصادی و مالی، اجتماعی – فرهنگی، حقوقی – سیاسی، مدیریتی و فنی)

نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌ها

نتایج حاصل از مقایسه­ زوجی معیارهای مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید (اقتصادی و مالی، اجتماعی – فرهنگی، حقوقی – سیاسی، مدیریتی و فنی) حاکی از آن بود که معیار مدیریتی در راستای موفقیت تعاونی‌های تولید استان خوزستان نسبت به سایر معیارها بالاترین اولویت را به خود اختصاص می­دهد و نسبت به معیارهای مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید از اهمیت بیشتری برخوردار بوده است. درواقع، این یافته نشان می‌دهد که پیش‌نیاز موفقیت تعاونی‌های تولید استان خوزستان بهبود و توانمندسازی ساختارهای مدیریتی در بخش‌های برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، هماهنگی، کنترل، اجرا و ارزیابی در تعاونی‌های مذکور است. لذا، ضرورت دارد که در گام اول فرهنگ ایجاد رفتار مشارکتی در بین اعضاء هر تعاونی نهادینه گردد و سپس توانمندسازی آن‌ها در ابعاد فنی و تخصصی موردتوجه قرار گیرد؛ بنابراین، پیشنهاد می­شود به‌منظور ایجاد موفقیت در تعاونی‌های تولید استان خوزستان در سطح هر تعاونی کارگاه­ها، دوره­ها و کلاس­های آموزشی برگزار گردد. ضروری است مدیرعامل و اعضاء هیئت‌مدیره هر تعاونی بر اساس شایستگی و توانمندی­های فنی و تخصصی انتخاب گردند تا بتوان زمینه موفقیت تعاونی‌ها را در سایر ابعاد اقتصادی و مالی، اجتماعی – فرهنگی، حقوقی – سیاسی و فنی فراهم نمود.

بر اساس نتایج حاصل از مقایسه­ زوجی مشخص گردید که زیر معیار "توانایی تعاونی تولید در دریافت اعتبارات و تسهیلات بانکی " در راستای موفقیت تعاونی‌های تولید استان خوزستان نسبت به سایر زیر معیارهای اقتصادی - مالی بالاترین اولویت را به خود اختصاص داده است و درواقع این یافته نشان می‌دهد که پیش‌نیاز موفقیت تعاونی‌های تولید استان خوزستان اطمینان از تأمین منابع مالی موردنیاز باهدف خودگردانی مالی تعاونی‌های تولید و عدم وابستگی مالی به دستگاه‌های ذی‌ربط دولتی است. لازم به ذکر است که نتایج حاصل از مقایسه­ زوجی زیر معیارهای اقتصادی - مالی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولیدی با یافته‌های تحقیقاتی حیدری ساربان (1390) و میرزایی و میردامادی (1391) مطابقت دارد.

همچنین بر اساس نتایج مشخص گردید که زیر معیار "توانمندسازی و میزان بهره‌مندی اعضاء از آموزش " در راستای موفقیت تعاونی‌های تولید استان خوزستان نسبت به سایر زیر معیارهای اجتماعی - فرهنگی بافاصله قابل‌توجه بالاترین اولویت را به خود اختصاص داده است که با یافته‌های تحقیقاتی سروستانی و همکاران (2019) نیز مطابقت دارد. لذا می­توان این‌گونه استنباط نمود که شناسایی نیازهای آموزشی بهره‌برداران باهدف تغییر نگرش، تغییر رفتار و انتقال مهارت‌های موردنیاز آنان و توان‌افزایی بهره‌برداران جهت ایجاد همگرایی با منافع جمعی حاصل از مشارکت در مدیریت آبیاری پیش‌نیاز موفقیت تعاونی‌های تولید استان خوزستان است.

یافته­های حاصل از مقایسه­ زوجی همچنین حاکی از آن است که زیر معیار "شفافیت قانون در انتقال مدیریت آبیاری به تعاونی تولید و کاهش تصدی‌گری دولت " در راستای موفقیت تعاونی‌های تولید استان خوزستان نسبت به سایر زیر معیارهای حقوقی - سیاسی بافاصله قابل‌توجه بالاترین اولویت را به خود اختصاص داده است؛ بنابراین ازآنجاکه با توجه به مقاومت­های بدنه دولتی در کاهش تصدی‌گری دولت و عدم اعتقاد بخش دولتی به واگذاری امور به مردم و برون‌سپاری فعالیت­ها متأسفانه این امر مسکوت مانده است، لذا ضروری است تمهیدات مقتضی به‌منظور برون‌سپاری خدمات مربوط به انتقال مدیریت آبیاری فراهم‌شده و سازوکار اجرایی و عملیاتی آن پیش‌بینی گردد. در این خصوص پیشنهاد می­گردد ضمن اعمال شفافیت قانونی انتقال مدیریت آبیاری، دستورالعمل و آئین‌نامه اجرائی آن در تمامی زمینه‌های مربوطه تهیه و تدوین و امر به اجرا گردد. اهمیت این امر به این دلیل است که بر اساس بررسی­های صورت گرفته در قوانین بالادستی بخش آب وزارت نیرو هیچ پروتکل و دستورالعمل مدونی در خصوص الزام به انتقال مدیریت تأسیسات آبی به تشکل­ها وجود ندارد و حداکثر وظایف سازمان آب و برق استان خوزستان به تحویل حجمی آب به تشکل‌های آب‌بران یا بهره‌برداران بر اساس سند ملی آب (الگوی مصرف بهینه آب کشاورزی) با توجه به شرایط فنی، اقتصادی و اجتماعی و نحوه تأمین، انتقال، توزیع و مصرف آب کشاورزی در مناسب‌ترین نقطه، تحویل محدودشده است و ایجاد، حمایت و هدایت تشکل‌های آب‌بران به دلایلی چون نبود پشتوانه قانونی و ارائه طرح‌های مختلف به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، اجرایی و عملیاتی نشده است. لازم به ذکر است که نتایج حاصل از مقایسه­ زوجی زیر معیارهای حقوقی - سیاسی مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولیدی با یافته‌های تحقیقاتی مرادی و علی بیگی (1389) مطابقت دارد.

سایر پیشنهاد‌ها اجرایی باهدف ارتقای عملکرد تعاونی‌های تولید در حوزه آبریز استان خوزستان با تأکید بر مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی به شرح ذیل است:

با توجه به تفاوت­های قومی و فرهنگی و مشخصات سامانه­های آبی (کنترل و بهره‌برداری، انتقال آب، تحویل آب، توزیع آب و دستگاه‌ها و شیوه­های آبیاری در روش‌های سنتی و مدرن) در استان خوزستان لازم است پیشینه نظام بهره‌برداری آب کشاورزی و سیر تحول آن در هر منطقه بررسی و مناسب‌ترین و مطلوب­ترین نظام بهره‌برداری با تطبیق مسائل اجتماعی، فنی، اقتصادی و مالی با تشریح الزامات، نقاط قوت و ضعف هر نظام بهره‌برداری پیشنهاد گردد.

به‌منظور توانمندسازی و میزان بهره‌مندی اعضاء از آموزش (ارتقای زیر معیارهای اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر عملکرد تعاونی‌های تولید در حوزه آبریز استان خوزستان) پیشنهاد می­شود ادارات تـرویج سـازمان جهـاد کـشاورزی، اداره کـل تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سـازمان آب منطقـه­ای در راسـتای برگـزاری کـلاس­هـای آموزشی- ترویجی، تهیه و پخش فیلم­های مستند و آموزشی در ارتباط با ایجاد نگرش در کشاورزان و توانمندسازی آنان جهـت تـشکیل و مسئولیت‌پذیری در تعاونی آب­بران با همدیگر همکاری مـستمر داشـته باشـند. همچنـین پیشنهاد می­شود با برگزاری درس گروهی‌ها و همایش­های مختلف و معرفی تعاونی­های آب­بران موفق، در راستای ایجاد انگیزه در دیگر روستاییان در جهت تشکیل و توسعه تعاونی­هـای آب­بران، گـام­هـای اسـتواری برداشته شود.

در راستای ارتقای زیرمعیارهای اقتصادی و مالی لزوم توجه به سـازوکارهای حمـایتی در برنامه‌ریزی‌های ملی و منطقه­ای از سوی سازمان­های ذی‌ربط ضروری به نظر می­رسد. بدین منظور پیشنهاد می­شود سازمان جهـاد کـشاورزی استان خوزستان بـا همکـاری بانـک توسعه تعاون و بانک کشاورزی، تسهیلات و اعتبارات بانکی بـا بهـره خیلی کم باهدف ارتقای توانایی مالی تعاونی تولید در تأمین هزینه‌های ایجاد و استقرار تعاونی در اختیار بهره­برداران تعاونی­های آب­بران قرار دهد. همچنین با توجه بـه لزوم ایجاد صـنایع تبـدیلی و تکمیلی در حـوزه تعـاونی آب­بران، پیشنهاد می­شود بخش خصوصی با همکاری و تسهیم سرمایه‌گذاری با اعضای تعاونی­های آب­بران در این حوزه سرمایه‌گذاری نمایـد تـا باعث توسعه و تقویت هر چه بیشتر تعاونی­های آب­بران منطقه گردد.

همچنین با عنایت به نتایج تحقیق، ضروری است تمهیدات مقتضی به‌منظور تـدوین الگـوی کشت متناسب با نیاز مناطق در راستای افزایش مـشارکت کـشاورزان در تعاونی­های آب­بران، به‌طورجدی فراهم گردد تـا روزبه‌روز شاهد توسعه تعاونی­های آب­بران در منطقه باشیم.

 

قدردانی و تشکر

این پژوهش تحقیق با حمایت مالی هیچ نهادی نبوده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[1]- Kaiser-Meyer-Olkin

[2]-Bartlett

[3]-Varimax

احسانی، م. و خالدی، ه. ( 1383). شناخت و ارتقای بهره­وری آب کشاورزی به‌منظور تأمین امنیت آبی و غذایی کشور. مجموعه مقالات یازدهمین همایش کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، 416-401.
اسلامی، م. (1392). نقش و جایگاه بخش دولتی در پایداری و اثربخشی مدیریت مشارکتی آبیاری؛ نگرشی بر تعاونی‌های آب­بران خوزستان. مجموعه مقالات پنجمین کارگاه فنی مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه­های آبیاری، تهران، کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، 75-88.
بدری، س.؛ رکن‌الدین افتخاری، ع.؛ سلمانی، م؛ و بهمند، د. (1390). نقش نظام‌های بهره­برداری زراعی در توسعه پایدار روستایی. مجله پژوهش­های جغرافیای انسانی، 76، (1)، 48-33.
پزشکی راد، غ. و کیانی مهر، ح. (1380). نقش شرکت‌های تعاونی تولید روستایی در بهبود وضعیت فنی و اقتصادی گندم کاران شهرستان سبزوار. فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، 9، (34)، 343-362.
حاجی، ل.؛ چیذری، م. و چوبچیان، ش. (1394). عوامل تأثیرگذار بر توسعه پایدار تعاونی­های تولید کشاورزی‌ها شهرستان نقده از دیدگاه اعضای تعاونی. تعاون و کشاورزی، 4، (15)، 117-91.
حضرتی، م.؛ مجیدی، ب. و رحمانی، ب. (1389). شناسایی عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های کشاورزی در توسعه اقتصاد روستایی بخش مرکزی خدابنده. تعاون و کشاورزی، 21، (3)، 109-89.
حقوقی اصفهانی، م. (1396). نظام‌های بهره­برداری از منابع آب کشاورزی در ایران. چاپ اول، انتشارات جامعه مهندسان مشاور ایران.
حیدری، ف.؛ نادری مهدیی، ک. و یعقوبی فرانی، ا. (1394). شاخص­های شناسایی تعاونی‎های موفق کشاورزی. فصلنامه علمی – پژوهشی تعاون و کشاورزی، 4، (14)، 60-39.
حیدریان، س.ا. (1391). ارزیابی انتقال مدیریت آبیاری و تعیین شاخص­های کلیدی. مدیریت آب و آبیاری، 2، (1)، 81-90.
خسروی پور، ب.؛ ادهم ملکی، م. و سروستانی، م. (1398). ضرورت مدیریت مشارکتی در شبکه‌های آبیاری با تأکید بر آموزش، همایش ملی صنعت و تجاری‌سازی کشاورزی، اهواز.
خسروی پور، ب. و مهراب قوچانی، ا. (1395). تبیین نگرش و نیت رفتاری کشاورزان نسبت به تعاونی آب‏بران منطقه جنوب رودخانه کرخه نور. تعاون و کشاورزی، 5، (20)، 111-89.
دانشور کاخکی، م.؛ کرباسی، ع. و افسر پناه، الف. (1379). بررسی وضعیت نظام‌های بهره­برداری در زمین­های کشاورزی استان قدس رضوی. فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، 29، (8)، 200- 185.
دحیماوی، ع.؛ آخوند علی، ع. م.؛ برومند، س. و شیروانیان، ع. ر. (1398)، ارزیابی حکمرانی خوب در نظام‌های بهره‌برداری از منابع آب کشاورزی استان خوزستان با استفاده از مدل­های تصمیم‌گیری چند معیاره و تحلیل پوششی داده­ها، رساله­ی دکترای تخصصی، دانشگاه شهید چمران اهواز.
زرگرپور، ر.، نورزاد، ع. (1388). ارائه مدل مفهومی و تدوین الگوی مدیریت یکپارچه منابع آب با تأکید بر امنیت آبی کشور. فصلنامه تحقیقات منابع آب ایران، 5، (3)، 1-13.
سازمان آب و برق خوزستان (1395). کارنامه عملکرد سازمان در سال‌های آبی 95-1394، گزارش مشترک ششم معاونت برنامه­ریزی و مدیریت روابط عمومی، نشر یانا گرافیک.
سازمان جهاد کشاورزی خوزستان (1396). دفتر طرح و برنامه، گزارش سالانه عملکرد محصولات زراعی استان خوزستان، 68-27.
سامیان، م.؛ اسدی، م. و نصیری، م. (1391). بررسی عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی­های روستایی: مطالعه موردی در تعاونی­های روستایی منتخب شهرستان همدان. مجموعه مقالات همایش ملی توسعه روستایی، دانشگاه گیلان، رشت.
صائب، خ. و محمودی کوهی، ح. (1396). بررسی استقرار مشارکت مردمی در مدیریت شبکه‌های آبیاری گتوند و عقیلی،  دوفصلنامه مهندسی آب، 5، (1)، 61-73.
صباغی، ح. و رجایی، ی. (1395). بررسی عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولید روستایی مطالعه موردی: تعاونی‌های تولید روستایی شهرستان ابهر، دومین کنگره سراسری در مسیر توسعه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، گرگان.
عباسی، ف.، سهراب، ف؛ و عباسی، ن. (1395). ارزیابی وضعیت راندمان آب آبیاری در ایران. مجله تحقیقات مهندسی سازه­های آبیاری و زهکشی، 17، (67)، 113-128.
عبداللهی، م. (1379). نظام‌های بهره­برداری: مطالعه تطبیقی نظام‌های بهره­برداری و ارزشیابی عملکرد آن‌ها به­منظور شناخت انواع ویژگی­های نظام‌های بهره­برداری در ایران. چاپ سیزدهم، انتشارات وزارت جهاد کشاورزی.
غفاری راد، ر.، زارعی، ح؛ و سپهوند، م.ح. (1396). الزامات استقرار و توسعه نظام‌های بهره‌برداری آب‌وخاک در اراضی پایاب سد خدا آفرین. سومین کنگره مهندسی و مدیریت آب‌وخاک ایران، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج.
غنیان، م. (1391). تحلیل راهبردی واگذاری مدیریت شبکه‌های آبیاری به تشکل‌های آب‌بران، پروژه تحقیقاتی وزارت نیرو، مجتمع عالی آموزشی و پژوهشی صنعت آب و برق خوزستان.
غنیان، م. ادهم ملکی، م. مهراب قوچانی، ا. (1392). تبیین شاخص‏های انگیزاننده کشاورزان نسبت به عضویت در تشکل‌های آب بران؛ مطالعه تشکل‌های استان خوزستان. دوازدهمین همایش ملی آبیاری و کاهش تبخیر. دانشگاه شهید باهنر کرمان.، کرمان.
قلی زاده و.؛ حسن زادگان، ا.؛ سپهوند، م.ح. و محبی، م. (1396). انتخاب مناسب‌ترین نظام بهره‌برداری از آب‌وخاک در بخش کشاورزی شبکه آبیاری و زهکشی پروژه نازک. سومین کنگره مهندسی و مدیریت آب‌وخاک ایران، آبان ماه، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج.
کرمی، ش. و آگهی، ح. (1392). تحلیل اثر عوامل فرهنگی- اجتماعی بر موفقیت تعاونی‌های تولیدی محصولات خارج از فصل استان کرمانشاه، تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 44، (2)، 283-293.
کریم، م.ح. (1394). چالش‏های شبکه‏های تعاونی روستایی ایران. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. 4، (3)، 173-196.
لهسائی زاده، ع.(1389). جامعه‌شناسی کشاورزی. چاپ اول، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
ماقبل، ر.؛ نادری مهدیی، ک.؛ پاک نیا، ف.؛ و نصیری، م. (1393). بررسی سازوکارهای توسعه و تقویت تعاونی‌های آب­بران با کاربرد روش AHP (مطالعۀ موردی: حوزه رود ارس). نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، 28، (1)، 55-63.
مرادی، ح. و علی بیگی، ا.ح. (1390). بررسی عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های شیلات استان کرمانشاه. تعاون و کشاورزی، 21، (3)، 26-1. 
نجفی، ن.، خسروی­پور، ب.، غنیان، م.، برادران، م؛ و ع. دحیماوی.، ع.(1393). شناسایی عوامل بازدارنده موفقیت تشکل‌های آب­بران از دیدگاه بهره­برداران حوزه­های کرخه شمالی و جنوبی استان خوزستان. پژوهش­های روستایی. 4، (1)، 165-185.
Barker, R., & Molle, F. (2004). Evolution of irrigation in South and Southeast Asia, 5, Iwmi.
FAO. (2007). Sustainable Agricultural Rural Development (SARD) Policy Brief 12. Farmers’ Organization. Retrieved June 12 2008 from ftp://ftp.fao.org/
Garnevska, E., Liu, G., & Shadbolt, N. M. (2011). Factors for successful development of farmer cooperatives in Northwest China. International Food and Agribusiness Management Review, 14(4), 69-84.
Hamdy, A. (2007, May). Irrigation management transfer: Monitoring and evaluation concepts and approaches. In Proceedings of the 4th Asian Regional Conference and 10th International Seminar on Participatory Irrigation Management, 2-5.
Heyd, H., & Neef, A. (2004). Participation of local people in water management-Evidence from the Mae Sa watershed. Northern Thailand.
Khanal, P.R. (2003). Participation and governce in Local Water Management. Irrigation and Water Engineering Group. Wageningen University, The Netherlands.
Mahmoodzadeh, J., Sabouri, M. S. (2014). Factors affecing farmers’tendency to establish production cooperetives by factor analysis in Mahabad (west Azarbaijan province, Iran). International Journal of Plant, Animmal and Environmeantal Science.4(2), 245-250.
Munoz-Perea, C. G., Allen, R. G., Westermann, D. T., Wright, J. L., & Singh, S. P. (2007). Water use efficiency among dry bean landraces and cultivars in drought-stressed and non-stressed environments. Euphytica, 155(3), 393-402.
Montes, N. D., & Madamba, J.A.B. (2013). A review of alliances and cooperative business models in contemporary cooperativism: Strategic implications for sustaining Philippine cooperative enterprises.
Nkhoma, A. T. (2011). Factors affecting sustainability of agricultural cooperatives: lessons from Malawi. A thesis presented in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of AgriCommerce at Massey University. New Zealand, March, 2011 (Doctoral dissertation).
Opare, S. (2007). Strengthening Community– Based Organizations for The Challenge of Rural Development. Retrieved Dec 20 2008 from http://cdj.oxfordjournals.org/cgi.
Qiao, G., Zhao, L., & Klein, K. K. (2009). Water user associations in Inner Mongolia: Factors that influence farmers to join. Agricultural water management, 96(5), 822-830.
Sarvetani, M. et al. (2019). Study of factors affecting the participation of stakeholders in the implementation and operation of irrigation systems project management Ghaleh_madreseh Behbehan. The 1st International and 4th National Congress on Iranian Irrigation and Drainage. Iran. Urmia University,13-14.