نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد کشاورزی، دانشگاه سیستان و بلوچستان
2 گروه اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه سیستان و بلوچستان
3 دانشجوی دکتری اقتصاد کشاورزی، دانشگاه سیستان و بلوچستان
چکیده
تازه های تحقیق
مهم‌ترین موانع و مشکلات تعاونیهای منطقه سیستان عبارت است از: کمبود نقدینگی جهت تأمین سرمایه در گردش مالی‌که در اولویت اول جای گرفته است. همچنین عدم وجود بستر فرهنگی مناسب برای ارتقاء روحیه همکاری در اولویت دوم قرار گرفته است. از طرفی دیگر عدم آشنایی تحصیل‌کردگان دانشگاهی با ساختار و شیوه فعالیت در شرکت تعاونی و عدم ایجاد مراکز مشاوره برای راهنمایی و رفع مشکلات بیکاری شرکت های تعاونی در اولویت سوم جای گرفته است. بنابراین با توجه به نتایج حاصله لازم است زیرساختهای توسعه کسب و کار تعاونیها در منطقه در جهت رفع موانع بازسازی شود.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Today, the issue of cooperation and togetherness is very important and necessary considering the current situation in the Sistan region. Sistan region suffers from problems such as unemployment, lack of sustainable employment and reduction of water resources and stagnation of the agricultural sector. The implementation of rural cooperative business in rural areas prevents the loss of capital and benefits of rural areas. The implementation of cooperative business is also a good opportunity for educated people in the village to use their education for rural development and rural economic growth. So considering the importance of this issue, which is derived from the research priorities of the General Directorate of Cooperatives, Labor and Social Welfare of Sistan and Baluchestan Province, The purpose of this study was to identify the problems of business development of cooperatives in the villages of Sistan region.In this regard, 20 questionnaires based on 68 options and 13 indicators were developed by experts of the General Department of Cooperatives, Labor and Social Welfare of Sistan and Baluchestan Province, Rural Cooperatives of Sistan and Baluchestan Province, Zahedan Insurance Offices and professors of Sistan and Baluchestan University. For this purpose, Gray Theory (GRA) technique and GRA solver 2015 software were used to extract the results. According to the results, the most important obstacles and problems of cooperatives in Sistan region are Lack of liquidity to raise working capital, which is the first priority. In addition, the lack of a proper cultural context to promote the spirit of cooperation is a second priority. On the other hand, the lack of familiarity of university graduates with the structure and method of activity in cooperatives and the lack of counseling centers to guide and solve the unemployment problems of cooperatives is the third priority. Therefore, according to the results, it is necessary to rebuild the business development infrastructure of cooperatives in the region in order to remove obstacles.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
روستا یک واحد تولیدی، فرهنگی، مسکونی، اجتماعی ـ ارزشی و سرمایه‌ای است که در آن تعداد زیادی از عوامل انسانی، منابع طبیعی و پتانسیل‌های اقتصادی به‌عنوان ذخایر حیاتی کشور وجود دارد که نقش مهمی در رشد و توسعه یک جامعه ایفا می‌کنند (رضوی، ۱۳۹3).
یکی از مؤثرترین عوامل پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی روستاهای هر منطقه، تقویت نهادهها و مؤسسات موجود در روستاها میباشد که شرکتهای تعاونی روستایی یکی از باسابقهترین و مهم‌ترین این نهادها میباشد (پهلوانی و همکاران، ۱۳۸8). تعاونی در جوامع مختلف بشریت به مفهومی جامع و فراتر از زمان و مکان تبدیل‌شده است، به‌طوری‌که دربردارنده نوعی ارتباط مکمل و متقابل بین افراد گروه میباشد، که هدفشان تأمین‌کننده منافع و نیازهای اعضاست (کرباسی و همکاران، ۱۳۸۸). مهم‌ترین دستاوردهای اقتصادی و اجتماعی انسان‌ها خاصیت مشارکت و همکاریشان بوده است (دانشنامه تعاون، 1394).
تعاونی ازجمله شکلهای حقوقی مشارکت است که در مقایسه با سایر اشکال تأکید بیشتری بر جنبه‌های انسانی و عدالت محور دارد. شرکتهای تعاونی بخش قابل‌توجهی از اقتصاد جهان را تشکیل می‌دهند و عاملی برای توسعه پایدار میباشند. دراین‌بین، تعاونیهای روستایی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند، چراکه نقش آن‌ها در توسعه روستایی بسیار اهمیت یافته است (رضایی و همکاران، ۱۳۹4).
در اینجاست که بررسی تعاونیها به‌عنوآن‌یکی از تشکلهای موجود در شکلگیری مشارکت مردم برای توسعه شهرهای کوچک و روستاها که عاملی برای توسعه منطقهای میباشد، ضرورت مییابد (Khoshfar, 2000). تأسیس و توسعه شرکتهای تعاونی در مناطق کمتر توسعه‌یافته و روستایی، به‌عنوان مؤثرترین راهکار برای جمعآوری منابع مالی اقشار کم درامد جامعه، معرفی‌شده است (Zhu & Leonard, 2009).
با راه‌اندازی، ارتقاء و بهبود زیرساختهای تعاونیها در مناطق روستایی میتوان در جهت توسعه و گسترش کسب‌وکار نوین در مناطق روستایی اقدامات لازم را ایجاد نمود (Hassan & Kong, 2016). تعاونیهای کارآفرین روستایی یکی از ابزارها و راهکارهای اساسی و مهم در راستای افزایش و بهبود فرصتهای شغلی، افزایش میزان درآمد و سرعت بخشیدن به روند رشد و توسعه روستاها به شمار می‌آیند (Arbabi et al., 2015).
امروزه نظریه‌های نوین کارآفرینی روستایی و توسعه کسبوکارهای کوچک به‌عنوان راهحلی مناسب برای توانمندی و ظرفیتسازی مناطق روستایی جهت توزیع عادلانه درآمد، کاهش شکاف طبقاتی بین شهر و روستا ارائه‌شده است (یعقوبی فرانی و همکاران، ۱۳۹۳). کارآفرینان برای ایجاد کسبوکارهای جدید با موانعی همچون: عدم تأمین منابع مالی، موانع اداری و ریسک بالای مالی مواجه هستند (عطایی و ایزدی، 1394).
در حال حاضر اشتغال به یکی از دغدغه‌های اصلی مردم و مسئولان تبدیل‌شده و پژوهشگران و مدیران کشور را به تکاپو وا‌داشته است تا با ارائه راهکارهای اثربخش در راستای بهبود فضا کسب‌وکار، رشد و توسعه اشتغال پایدار به ایجاد هرچه بیشتر فرصتهای شغلی جدید برای جوانان اقدام نمایند (احسانی و همکاران، ۱۳۹1)؛ اما راه‌اندازی کسب‌وکار در ایران سخت و پیچیده میباشد و فضای آن نامناسب‌تر از گذشته شده است. به‌طوری‌که بانک جهانی، رتبه ایران را ازنظر سهولت انجام کسب‌وکار در میان ۱۳۴ کشور موردبررسی، رتبه ۱۲۴ را گزارش کرده است (World Bank Group, 2017).
از طرفی در ایران تعاون و همکاریهای مشارکت آمیز در بسیاری از موارد، عامل مؤثری در شکلگیری تحولات اقتصادی و اجتماعی بوده است که در طول تاریخ ایران دارای فراز و نشیبهای مختلفی میباشد (کرباسی و همکاران، ۱۳88)؛ بنابراین تعاونیهای کشاورزی میتوانند به‌عنوان عاملی برای ایجاد انگیزه در رشد و شکوفایی اقتصادی کشور محسوب شوند. نقش تعاونیها در ایجاد فعالیتهای تولیدی کوچک و متوسط زودبازده در تولید و اشتغال بیشتر، سهم قابل‌توجهی در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ و بخصوص برنامه ششم برای تعاونیها پیش‌بینی‌شده است (مظفری، ۱۳۸۶). با توجه به سیر تحولات تعاون و اندیشههای تعاونی در ایران، جایگاه تعاون در اقتصاد کشور به‌خصوص در ارتقای سطح تولید و اشتغال نمایان تر شده است؛ بنابراین شناخت بیشتر و درک اهمیت تعاونیها و همچنین بررسی و شناسایی موانع و مشکلات آن‌ها ضرورت مییابد (Eid & Martinez-carrasco plwite, 2014).
طبق مطالعات انجام‌شده، تعداد شرکتهای تعاونی فعال استان سیستان و بلوچستان در سال ۱۳۹۷، تعداد ۱۳۶ تعاونی میباشد که این تعداد ۱۰۰ درصد از کل تعاونیهای ثبت‌شده استان را تشکیل می‌دهد و نسبت به تعاونیهای فعال در سال گذشته رشد داشته است. (مرکز آمار و اطلاعات راهبردی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، ۱۳۹۸)؛ اما تعداد شاغلین شرکتهای تعاونی استان در این سال نسبت به سال گذشته کاهش‌یافته است. برای از بین رفتن معضل بیکاری نیازمند مشارکت بخش تعاونی و خصوصی میباشد به‌طوری‌که فعالیتهای اقتصادی افراد در قالب تعاونی و امکان دسترسی به منابع مالی ارزان‌قیمت مدنظر قرارگرفته شود (اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان سیستان و بلوچستان، 1397). متأسفانه بخش عمدهای از منابع در اختیار بخش دولتی صرف طرحهای مقطعی ایجاد اشتغال غیر پایدار و کوتاهمدت جهت مقابله کوتاهمدت با بحران اشتغال در کشور شده است (مظفری، 1386). درحالی‌که تخصیص بهینه منابع موردنیاز بخش تعاون میتواند نقش بسزایی در ایجاد اشتغال پایدار داشته باشد و از هدر رفتن منابع با توجه به محدودیت آن جلوگیری کند (بیطرف، ۱۳۹۴). درواقع ایجاد موفقیتآمیز کسبوکارهای کوچک کارآفرینانه، موجب افزایش تولید ناخالص ملی و توسعه اقتصادی میشود. ولی موانع و مشکلات فراوانی باعث میشوند که بیشتر کارآفرینان بالقوه برای راه‌اندازی کسب‌وکار خود اقدام نکنند و یا چنانکه اقدام کردند قطعاً با موانع و مشکلاتی مواجه شوند و حتی در معرض شکست قرار گیرند. البته آمار شکست کسب‌وکارها در ایران به‌مراتب بیشتر است (عربی، ۱۳۹۱). منطقه سیستان با معضلاتی همچون بیکاری، نبود اشتغال پایدار و خشک‌سالی مکرر رنج میبرد. به نظر می‌رسد تعاونی روستایی و کارآفرینی روستایی با توجه به وضعیت موجود نواحی روستایی این منطقه از جایگاه ویژه‌ای در فرایند توسعه روستایی برخوردار است. بیکاری فصلی یا کامل، بهره‌وری پایین افراد از منابع، عدم جذابیت برای سرمایه‌گذاری و ضعف فضای کسب‌وکار در مطالعات مختلف نشان داده است که از معضلات موجود در نواحی روستایی بوده‌اند و با ایجاد اشتغال کارآفرینی و ایجاد تعاونی میتوان به مقابله با آن برخواست. بسیاری از پژوهشگران براین باورند که توسعه کارآفرینی در اشکال و زمینه‌های مختلف در مناطق روستایی به‌واسطه ایجاد اشتغال، تولید سرمایه، کمک به توزیع عادلانه درآمدها در جامعه و کاهش فقر، یکی از مؤلفه‌های کلیدی نظام پیشران توسعه روستایی و حتی توسعه ملی به شمار می‌رود. مطالعات متعددی در زمینه مطالعه تعاونیها در ایران صورت گرفته است، اما این موضوع در این موقعیت مکانی در حال حاضر موردمطالعه قرار نگرفته است. همچنین این موضوع بر اساس اولویت‌های پژوهشی اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان سیستان و بلوچستان میباشد. لذا، هدف از این مطالعه، شناسایی مشکلات توسعه کسب‌وکار تعاونیها در روستاهای منطقه سیستان میباشد، که کمتر به این موضوع پرداخته‌شده است.
پیشینه تحقیق
تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اوایل هزاره سوم میلادی موجب ایجاد شرایط جدید و لزوم سازگاری برای تعاونیها شده است. درکشورهای صنعتی، دولت از طریق طراحی چارچوبهایی برای توسعه تعاونیها در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، گام‌های مؤثری برداشته است (شکیبایی مقدم، 1392)؛ اما در کشورهای درحال‌توسعه مشکلاتی همچون عدم تطبیق انتظارات، نبود شفافیت سیاست‌گذاری‌ها، نبود شرایط استاندارد محیطی و افزایش غیرطبیعی تعاونیها به لحاظ کمی وجود دارد (عطائی و ایزدی، ۱۳۹۴). این مسائل در ایران نیز به چشم می‌خورد و دارای مشکلاتی نظیر موانع زیربنایی، کمبود خدمات و تجهیزات کشاورزی ناشی از ضعف برنامهریزی و سیاستگذاری ملی و منطقهای در مناطق روستایی و بخش کشاورزی، مسائل مرتبط با عدم تطبیق کامل برنامهریزی، اصول و قوانین بخش تعاونی با محیطهای روستایی وجود دارد (موسوی و همکاران، 1393). افراد مناطق روستایی اغلب شیوه زندگی سنتی و معیشتی دارند که این امر مانع نوآوری و کارآفرینی گردیده است (مطیعی لنگرودی و همکاران، 1391). بر این اساس در مناطق روستایی، به‌رغم وجود افراد خلاق و نوآور، سبک فعالیت کارآفرینی نهادینه نشده است، زیرا محدودیت‌های گوناگونی در این زمینه وجود دارد (اذر و همکاران، 1392). درنتیجه، برخی از شرکتهای تعاونی کشاورزی در نیمه‌راه از ادامه فعالیت خود بازمیمانند و موجب منحل شدن تعاونی میگردد (حضرتی و بابایی فینی، ۱۳۹۱). بنابراین، آمادهسازی زیرساخت‌ها و زمینه لازم در شکلگیری تعاونیها ضرورت مییابد و بیتوجهی به مسائل توسعه کشاورزی، هزینه‌های گزافی برای جوامع روستایی به همراه داشته است (عطائی و ایزدی، ۱۳۹۴). در زمینه عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونیها و همچنین موانع موجود در سر راه تعاونیهای، در ابتدا به مطالعات داخلی و سپس به مطالعات خارجی در ادامه پرداخته‌شده است.
کریمیان و همکاران (1397). در تحقیقی به بررسی چالش‌های توسعه تعاونیها و تشکلهای روستایی شهرستان بویراحمد پرداخته‌اند. طبق نتایج به‌دست‌آمده، 14 عامل بر اساس اهمیت به‌عنوان چالش‌های این تعاونیها استخراج‌شده است که به ترتیب شامل: زیرساختی، سرمایه اجتماعی، اقتصادی، اطلاعرسانی، مشکلات فروش، بازاریابی، فنی، آموزشی، حمایتی، محیطی، قانونی، اجتماعی، مدیریتی و فردی بوده است.
حسینی‌نیا و علی‌آبادی (1398)، در مطالعه با عنوان آسیبشناسی زنجیره ارزش کارآفرینی در کسبوکارهای روستایی (مطالعه موردی تعاونیهای روستایی استان کرمانشاه) به مطالعه پرداخته‌اند. طبق نتایج به‌دست‌آمده، نبود سیستم صحیح برای تأمین منابع مالی موردنظر به‌عنوان مهم‌ترین چالش این زنجیره بیان‌شده است.
ملاشاهی و مردای (1398)، در مقاله‌ای به بررسی تحلیلی بر موانع ترویج کارآفرینی کشاورزی در استان سیستان و بلوچستان به مطالعه پرداخته‌اند. طبق نتایج به‌دست‌آمده، عواملی نظیر قوانین و مقررات اداری، مشکلات بازاریابی محصولات، عدم آشنایی سرمایه‌گذاری در زمینه سرمایه‌گذاری و کارآفرینی و ضعف مالی کارآفرینان، به‌عنوان ۴ مانع اصلی بر سر راه کارآفرینان در بخش کشاورزی استان عنوان گردیده است.
عباسی و همکاران (1398)، در پژوهشی به بررسی عوامل مؤثر بر بازاریابی جمعی کارآفرینانه در تعاونیهای تولید کشاورزی استان کردستان پرداخته‌اند. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده رابطه مثبت و معناداری بین سرمایه اجتماعی، برندسازی دسته‌جمعی محصولات، بازاریابی گروهی، میل به نوآوری گروهی وجود دارد.
ملکی و همکاران (1398)، در مطالعه به بررسی عوامل مؤثر بر توسعه کارآفرینی در تعاونیهای تولیدی کشاورزی استان ایلام پرداخته‌اند. طبق نتایج به‌دست‌آمده، توسعه کارآفرینی تعاونیهای در حد متوسط و پایین‌تر از آن بوده است، به‌طوری‌که رابطه مثبت و معناداری بین عوامل اقتصادی، سازمانی، آموزشی ـ اطلاعاتی و سیاسی با توسعه کارآفرینی تعاونیها وجود داشته است.
لرستانی و همایونی نژاد (1398)، در پژوهشی به بررسی عوامل مؤثر بر موفقیت کسبوکارهای تعاونی کشاورزی در شهرستان اسلام‌آباد غرب پرداخته‌اند. طبق نتایج به‌دست‌آمده، رابطه مثبت و معنا دارای بین موفقیت کسبوکارهای تعاونی با عوامل: اقتصادی، مهارت مدیران، روان‌شناختی، سیاسی ـ اداری وجود دارد.
پوژارا (2016)، در مقاله‌ای به بررسی مشکلات تعاونیهای تولیدی بخش کشاورزی پرداخته است، طبق نتایج به‌دست‌آمده: نبود مهارت‌های بازاریابی، کمبود همکاری، مدیریت ضعیف و ناکارا و عدم درک متقابل ازجمله مشکلات تعاونیهای این بخش بوده است.
استوفرن (2017)، در مطالعه‌ای به بررسی عوامل بازدارنده تعاونیهای روستای کنیا پرداخته است. نتایج به‌دست‌آمده نشان‌دهنده این است که ۷ عامل، جز عوامل بازدارنده تعاونیهای بوده است که شامل: نبود زیرساختهای فرهنگی، فقدان دانش و دیدگاه صحیح در تولیدکنندگان و رهبران، نبود سود، کارا نبودن قوانین و مقررات، مشکلات زیرساختی، نبود سرمایه کافی، نظام اطلاعرسانی مناسب، وابستگی به دولت و بدگمانی به ساختار تعاونیها میباشد.
برنداو و بریتن باخد (2019)، در مطالعه‌ای به بررسی عمده مشکلات مدیریت تعاونیهای روستایی در جنوب برزیل پرداخته‌اند. طبق نتایج به‌دست‌آمده عمده مشکلات این تعاونیها عبارت‌اند از:
1-شرکتهای تعاونی با سایر شرکتهای موجود در این بخش رقابت می‌کنند اما عین رقابت، اصولی تعاونی را رعایت نمی‌کنند.
2-تیمی که مسئول مدیریت تعاونیها است، رقابت در بازارهای جدید را دشوار می‌بیند.
3-مشارکت اعضای تعاونی در تعاونی کم میباشد.
4-همکاران و اعضای تعاونی رفتارهای فرصت‌طلبانه از خود نشان می‌دهند.
پوخارلا و همکاران (2020)، در پژوهشی به بررسی تأثیر اندازه و تخصص بر عملکرد مالی تعاونیهای کشاورزی پرداخته‌اند. طبق نتایج به‌دست‌آمده، ریسک تأثیر مثبتی بر عملکرد مالی متوسط تعاونیها داشته است. همچنین تأثیر ریسک بر اساس تنوع محصولاتی که توسط تعاونیها به کار گرفته میشوند، متفاوت میباشد، زیرا اغلب تعاونیها بیشترین درآمد را از فروش گندم و مزرعه دریافت می‌کنند. علاوه بر این، سودآوری، نسبت بدهی به دارایی و اندازه آن تأثیر مثبتی بر عملکرد مالی تعاونیها داشته است. با توجه به مطالب ارائه‌شده، این پژوهش به بررسی و سنجش شاخص‌های (زیرساختی، سرمایه اجتماعی، اطلاعرسانی، مدیریتی، اقتصادی و مالی، حمایتی ـ پشتیبانی، آموزشی، فروش، سیاستگذاری، فنی، اجتماعی، محیطی و فرهنگی) مؤثر در شناسایی مشکلات توسعه کسب‌وکار تعاونیها در روستاهای منطقه سیستان پرداخته است.
ازاین‌رو پژوهش حاضر درصدد است به این سؤالات اساسی پاسخ دهد که: ۱) مشکلات توسعه کسب‌وکار تعاونیها در روستاهای منطقه کدم‌اند؟ ۲) اولویت‌بندی مشکلات توسعه کسب‌وکار تعاونیها در منطقه سیستان به چه صورت است؟
روش‌شناسی تحقیق
پژوهش حاضر ازنظر روش، از نوع مطالعات کاربردی است. جامعه آماری این پژوهش، 25 مورد از تعاونیهای روستاهای منطقه سیستان بوده است که با استفاده از روش کوکران حجم نمونه 20 تعاونی منطقه میباشد. در این پژوهش از تکنیک تئوری خاکستری (GRA) مورداستفاده گردیده است که این تکنیک به شرح زیر بوده است:
تکنیک تئوری خاکستری توسط دنگ در سال 1982 مطرح گردیده است. سیستم خاکستری به‌وسیله‌ی اعداد خاکستری، معادلههای خاکستری و ماتریس‌های خاکستری توصیف میشود. به‌عبارت‌دیگر عدد خاکستری به عددی اطلاق میشود که مقدار آن نامشخص است اما بازه‌ای که مقدار آن را در برمی‌گیرد شناخته‌شده است. عدد خاکستری قادر میباشد عددی را با نا اطمینانی تعریف کند. به‌طور مثال رتبه معیارها در یک تصمیمگیری، به‌صورت متغیرهای کیفی مطرح میگردد که میتوان آن را با بازههای عددی بیان کرد که این بازههای عددی اطلاعات نامطمئن را شامل خواهد شد (قنبری و راد، 2017). در این تکنیک برای وزن دهی شاخص‌ها از روش انتروپی شانون استفاده میشود. روش آنتروپی شانون از روش‌های پرکاربرد تصمیمگیری چند شاخصه است که برای محاسبه وزن معیارها استفاده میشود. در این روش با تشکیل یک ماتریس که سطرهای آن گزینههای پژوهش و ستون‌های آن معیارهای پژوهش را تشکیل می‌دهد به محاسبه وزن معیارها می‌پردازد. شکل تئوری خاکستری به‌صورت شکل (۱) میباشد. (Liu & Lin Forrest, 2010):
|
|
|
ورودی |
|
خروجی |
|
متغیرهای خاکستری |
|
متغیرهای خاکستری |
|
اطلاعات شناخته شده |
|
اعداد خاکستری |
|
اطلاعات شناخته شده |
گام‌های تکنیک خاکستری به شرح زیر میباشد:
گام اول: تعیین معیارها و وزن آن‌ها
فرض آن است که تصمیمگیرنده وجود دارد، بنابراین وزن معیارها را میتوان از طریق زیر محاسبه کرد:
(۱)
که در آن وزن معیار برای امین تصمیمگیرنده است و میتوان آن را با عدد خاکستری نشان داد.
گام دوم: تعیین مقادیر هر معیار
شامل استفاده از متغیرهای زبانی (کیفی) (مانند خیلی کم، کم، متوسط و خیلی زیاد) برای مشخص نمودن مقدار معیارها. با توجه به این متغیرها، مقدار معیارها را میتوان به‌صورت زیر برآورد نمود:
(2)
که در آن مقدار معیار برای امین تصمیمگیرنده و میتوان آن را با عدد خاکستری نشان داد (Li et al., 2007).
گام سوم: ایجاد ماتریس تصمیم خاکستری
(۳) که در آن ها متغیرهای زبانی میباشند که به عدد خاکستری تبدیل‌شدهاند.
گام چهارم: تعیین نرمال‌سازی ماتریس تصمیم خاکستری
(4)
که در آن برای هرکدام از معیارهای افزایشی به‌صورت زیر نشان داده میشود:
(5)
برای هرکدام از معیارهای کاهشی به‌صورت زیر نشان داده میشود:
گام پنجم: ایجاد ماتریس تصمیم وزنی هنجار شده
با فرض اهمیت متفاوت هرکدام از معیارها، ماتریس وزنی نرمالیزه شده به‌صورت زیر نمایش داده میشود:
(7)
که در آن، میباشد (Dong et al., 2006).
برای معیار مختلف ، بهترین گزینه ممکن را میتوان از طریق زیر برآورد کرد:
(8)
گام هفتم: محاسبه درجه امکان خاکستری
با استفاده از تساوی و رابطه (3-48) برای گزینههای مختلف به‌صورت زیر نشان داده میشود:
(۹)
گام هشتم: رتبه‌بندی گزینههای مختلف
هر چه درجه امکان خاکستری یک گزینه کوچک‌تر باشد، رتبه آن گزینه بهتر خواهد بود (Li et al., 2007).
برای جمعآوری اطلاعات از 20 پرسشنامه بر اساس مقایسات زوجی با مقیاس 9 تایی بر پایه 68 گزینه و 13 شاخص تدوین‌شده است که در جدول (۱) ارائه گردیده است. پرسشنامه‌ها توسط خبرگان اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان سیستان و بلوچستان، اداره تعاونی روستایی استان سیستان بلوچستان، دفاتر بیمه شهرستان زاهدان و اساتید دانشگاه سیستان و بلوچستان در سال1400 تکمیل‌شده است. پس از تکمیل پرسشنامه‌ها توسط خبرگان مربوطه، جهت تجزیه‌وتحلیل داده از نرم‌افزار GRA solver 2015 استفاده گردیده است
جدول 1- معرفی شاخص و گزینههای مدل
|
شاخص |
کد شاخص |
کد گزینه |
عنوان گزینه |
|
زیرساختی
|
C1 |
O1 |
باور ضعیف مسئولان نسبت به بخش تعاون |
|
O2 |
وجود تحریم‌های بین‌المللی علیه کشور |
||
|
O3 |
پایین بودن میزان رشد مراکز تخصصی پژوهشی در عرصه کارآفرینی روستایی |
||
|
سرمایه اجتماعی |
C2 |
O4 |
پایین بودن سطح مشارکت |
|
O5 |
نبود اعتماد متقابل بین اعضا و مسئولان تعاونی و وجود اختلاف بین آن‌ها |
||
|
O6 |
کمبود نیروی انسانی متخصص و ماهر |
||
|
O7 |
ضعیف بودن نظارت مداوم بر شرکتها و گسترش عدالت اجتماعی و توزیع عادلانه ثروت |
||
|
اطلاعرسانی |
C3 |
O8 |
عدم آشنایی تحصیل‌کردگان دانشگاهی با ساختار و شیوه فعالیت در شرکت تعاونی و عدم، مراکز مشاوره برای راهنمایی و رفع مشکلات بیکاری شرکتهای تعاونی |
|
O9 |
عدم ایجاد ارتباط مستقیم فارغ‌التحصیلان بیکار با شرکتهای تعاونی موفق |
||
|
O10 |
نبود رسانه‌های انبوه، عدم اطلاعرسانی مردم جهت ترغیب آنان به ایجاد و گسترش اشتغال |
||
|
O11 |
ضعف دستگاه‌های اطلاعرسانی و ارتباطات در محیطهای کشاورزی |
||
|
O12 |
استفاده از رسانه‌ها و نشریات ترویجی در زمینه کارآفرینی |
||
|
مدیریتی |
C4 |
O13 |
ناهماهنگی سازمان‌های ذی‌ربط، اعضا و مدیران و جابه جابی و تغییر مدیریت، تعاونیها |
|
O14 |
ضعف و پایین بودن توان اجرایی مدیران تعاونی و عدم وجود نظام ارزشیابی و بازرسی تعاونیها |
||
|
O15 |
ناکافی بودن توان علمی و تخصصی مدیران تعاونیها و عدم مشورت مدیر با اعضا در مورد مشکلات |
||
|
اقتصادی و مالی |
C5 |
O16 |
موانع مرتبط با نظام بانکی |
|
O17 |
کمبود اعتبار و سرمایه تعاونی و نبود دسترسی به منابع مالی (مانند تسهیلات بانکی) برای راه‌اندازی |
||
|
O18 |
بالا بودن هزینه‌های تأمین نهاده‌های کشاورزی نسبت به بازده شرکت تعاونی |
||
|
O19 |
کمبود نقدینگی جهت تأمین سرمایه در گردش مالی موردنیاز تعاونیها |
||
|
O20 |
عدم توانایی تعاونی در تأمین وثیقه و انتظارات قانونی بانک و صندوق تعاون در قبال تسهیلات موردنیاز |
||
|
O21 |
درامد پایین و عدم اعطاء تسهیلات به میزان نیاز واقعی طرح و بالا بودن نرخ تورم |
||
|
O22 |
طولانی بودن زمان پرداخت تسهیلات توسط بانک یا صندوق تعاون |
||
|
O23 |
اخذ پول با بهره بالا خارج از سیستم بانکی و مشکلات بازپرداخت آن و عقب افتادن اقساط |
||
|
O24 |
میزان اشتباهات و سهل‌انگاری در سندهای مالی |
||
|
O25 |
میزان فعالیت اقتصادی اعضا و سرمایه‌گذاری در تعاونی |
||
|
O26 |
قوانین شفاف اقتصادی و مالیاتی تعاونیها و سیاست‌های نامناسب در قیمتگذاری و نوسانات قیمتی |
||
|
حمایتی پشتیبانی |
C6 |
O27 |
عدم استقبال از ایدههای جدید و فرصت ندادن به افراد برای عملی کردن ایده‌ها و برخورد ناصحیح در ارائه ایده |
|
O28 |
عدم‌حمایت مدیرعامل از اقدامات کار آفرینانه و کارآفرینان شکست‌خورده |
||
|
O29 |
نبود ثبات دولتی کافی در حمایت از تعاونیها |
||
|
O30 |
ضعف قوانین مرتبط با حمایت از فعالیتهای تعاونی و نبود تسهیلات ارتباطی و حمل‌ونقلی مدرن و سریع |
||
|
O31 |
نبود حمایت دولت از کسبوکارهای کوچک و متوسط و شرکتها و مؤسسات، خدمات مشاورهای و حمایتی |
||
|
آموزشی |
C7 |
O32 |
نبود آموزش‌های کارآفرینانه و کاردی نبودن آموزش‌ها |
|
O33 |
عدم تطابق آموزش‌ها با نیاز اعضا و عدم باور اعضا به آموزش |
||
|
O34 |
عدم مهارت افراد در زمینه کاری خود و خدمات مشاورهای لازم در تعاونیها |
||
|
O35 |
نبود آموزش برای اعضا و مدیران تعاونیها |
||
|
O36 |
ناآشنایی اعضا و مدیران تعاونیها با فناوری‌های نوین |
||
|
O37 |
استفاده از روش‌های نوین آموزشی در تعاونیها و اجرای برنامههای آموزشی برای بهبود توانمندی‌های کارآفرینی مدیران وکارکنان تعاونی |
||
|
O38 |
تدوین سرفصل متناسب با بازار کار |
||
|
O39 |
ایجاد مراکز رشد کارآفرینی جهت راهنمایی و مشاوره اعضاء و استفاده از کارآفرینان برتر و موفق جهت تدریس برخی از مهارت‌های کارآفرینی |
||
|
فروش |
C8 |
O40 |
فقدان دسترسی به اطلاعات در زمینه فروش کالاها و نبود ارتباطات مؤثر با تأمین‌کننده‌ها و شبکه‌های توزیع و فروش |
|
O41 |
بالا بودن قیمت تمام‌شده محصولات تولیدی شرکت تعاونی و پایین بودن قیمت فروش محصول |
||
|
O42 |
مشکلات خدمات حمل‌ونقل تولیدات به بازار |
||
|
O43 |
فروش مستقیم و بی‌واسطه محصول و وجود عوامل واسطه و دلالان در هنگام فروش محصولات از سوی تعاونیها |
||
|
O44 |
اشباع بازار به علت ورود کالاهای ارزان‌قیمت مشابه خارجی و محدودیت بازار |
||
|
|
O45 |
ضعف خدمات بازاریابی و قیمت پایین محصولات |
|
|
O46 |
عدم مرغوبیت و پایین بودن کیفیت محصولات تولیدی |
||
|
O47 |
ضعف بازاریابی از سوی تعاونیها و بی‌ثباتی بازار |
||
|
O48 |
تبلیغات مؤثر برای یافتن مشتری جدید |
||
|
O49 |
بی‌اعتمادی مشتریان بالقوه به شرکتهای تازه تأسیس |
||
|
O50 |
نبود نیروی انسانی توانمند در بازار کار یا دشواری جذب آن‌ها و ارائه مشاوره بازاریابی و فروش محصولات به اعضای تعاونی |
||
|
O51 |
وجود بازار رقابتی و اشدایی با بازارهای منطقهای و ملی |
||
|
O52 |
نبود برنامهریزی جامعه بلندمدت از سوی مدیران در زمینه تولید و بازاریابی |
||
|
O53 |
فراهم‌سازی زمینه حضور افراد در نمایشگاه‌ها و بازارهای فروش محلی |
||
|
سیاستگذاری |
C9 |
O54 |
محدودیت‌ها و موانع کارآفرینی از طرف دولت |
|
O55 |
عدم‌حمایت از پژوهش‌های مرتبط با کارآفرینی و اعطای مشوق‌های دولتی به تعاونیها |
||
|
|
O56 |
عدم تدوین و تصویب قوانین موردنیاز تعاونیها از طرف دولت و کاهش مراحل اداری تأسیس و اداره تعاونیها |
|
|
فنی |
C10 |
O57 |
عدم مکان‌یابی مناسب جهت اجرای طرح و وجود مشکل جهت تأمین زمین و امکانات زیربنایی موردنیاز استقرار تعاونیها |
|
O58 |
فقدان توجیه مالی، فنی و تکنولوژیکی اولیه برای طرح و پایین بودن فناوری ماشین‌آلات، تجهیزات و فرسودگی آن‌ها |
||
|
O59 |
ایجاد تجهیزات و امکانات مناسب برای شکلگیری ایده |
||
|
اجتماعی |
C11 |
O60 |
نبود انسجام بین روستاییان و ضعف ارتباط تعاونی با دیگر سازمان‌ها، مسئولان و شرکتهای مرتبط |
|
O61 |
درک نامناسب افراد از تعاونیها و پایین بودن سطح تحصیلات اعضا |
||
|
محیطی |
C12 |
O62 |
پراکندگی و دورافتاده بودن شرکت تعاونی از مراکز شهری |
|
O63 |
دور بودن محل سکونت و محل فعالیت اعضا از هم |
||
|
O64 |
شرایط نامساعد محیطی |
||
|
فرهنگی |
C13 |
O65 |
به‌کارگیری مناسب دانش رسمی در کنار دانش بومی |
|
O66 |
عدم وجود بستر فرهنگی مناسب برای ارتقاء روحیه همکاری |
||
|
O67 |
فرهنگ دلالی و واسطه‌گری |
||
|
O68 |
فقدان فرهنگ خطرپذیری در خانواده‌های ایرانی، ضعف کار تیمی و ضعف فرهنگ‌سازی و ترویج روحیه کارآفرینی در جامعه |
منبع: خسروی و همکاران، 1395، کریمیان و همکاران، 1397، حسینی نیا و علی‌آبادی، 1398
یافته‌ها و بحث
جدول (۲) نشان‌دهنده اولویت‌بندی نهایی گزینه‌ها برحسب تئوری خاکستری بوده است که به شرح زیر است:
جدول 2- اولویت‌بندی نهایی گزینه‌ها برحسب تئوری خاکستری
|
نتیجه |
زیر شاخص |
گزینه |
امتیاز |
|
O19 |
اقتصادی و مالی |
کمبود نقدینگی جهت تأمین سرمایه در گردش مالی موردنیاز تعاونیها |
6159/0 |
|
O66 |
فرهنگی |
عدم وجود بستر فرهنگی مناسب برای ارتقاء روحیه همکاری |
5973/0 |
|
O8 |
اطلاعرسانی |
عدم آشنایی تحصیل‌کردگان دانشگاهی با ساختار و شیوه فعالیت در شرکت تعاونی و عدم مراکز مشاوره برای راهنمایی و رفع مشکلات بیکاری شرکتهای تعاونی |
5942/0 |
|
O16 |
اقتصادی و مالی |
موانع مرتبط با نظام بانکی |
5930/0 |
|
O50 |
فروش |
نبود نیروی انسانی توانمند در بازار کار یا دشواری جذب آن‌ها و ارائه مشاوره بازاریابی و فروش محصولات به اعضای تعاونی |
5875/0 |
|
O20 |
اقتصادی و مالی |
عدم توانایی تعاونی در تأمین وثیقه و انتظارات قانونی بانک و صندوق تعاون در قبال تسهیلات موردنیاز |
584802/0 |
|
O65 |
فرهنگی |
به‌کارگیری مناسب دانش رسمی در کنار دانش بومی |
57595/0 |
|
O26 |
اقتصادی و مالی |
قوانین شفاف اقتصادی و مالیاتی تعاونیها و سیاست‌های نامناسب در قیمتگذاری و نوسانات قیمتی |
57104/0 |
|
O42 |
فروش |
مشکلات خدمات حمل‌ونقل تولیدات به بازار |
567305/0 |
|
O58 |
فنی |
فقدان توجیه مالی، فنی و تکنولوژیکی اولیه برای طرح و پایین بودن فناوری ماشین‌آلات، تجهیزات و فرسودگی آن‌ها |
563731/0 |
|
O52 |
فروش |
نبود برنامهریزی جامعه بلندمدت از سوی مدیران در زمینه تولید و بازاریابی |
556825/0 |
|
O68 |
فرهنگی |
فقدان فرهنگ خطرپذیری در خانواده‌های ایرانی، ضعف کار تیمی و ضعف فرهنگ‌سازی و ترویج روحیه کارآفرینی در جامعه |
552443/0 |
|
O40 |
فروش |
فقدان دسترسی به اطلاعات در زمینه فروش کالاها و نبود ارتباطات مؤثر با تأمین‌کننده‌ها و شبکه‌های توزیع و فروش |
550331/0 |
|
O47 |
فروش |
ضعف بازاریابی از سوی تعاونیها و بی‌ثباتی بازار |
546751/0 |
|
O5 |
سرمایه اجتماعی |
نبود اعتماد متقابل بین اعضا و مسئولان تعاونی و وجود اختلاف بین آن‌ها |
546558/0 |
|
O15 |
مدیریتی |
ناکافی بودن توان علمی و تخصصی مدیران تعاونیها و عدم مشورت مدیر با اعضا در مورد مشکلات |
54479/0 |
|
O17 |
اقتصاد و مالی |
کمبود اعتبار و سرمایه تعاونی و نبود دسترسی به منابع مالی (مانند تسهیلات بانکی) برای راه‌اندازی |
542651/0 |
|
O9 |
اطلاعرسانی |
عدم ایجاد ارتباط مستقیم فارغ‌التحصیلان بیکار با شرکتهای تعاونی موفق |
542399/0 |
|
O51 |
فروش |
وجود بازار رقابتی و اشدایی با بازارهای منطقهای و ملی |
535117/0 |
|
O38 |
آموزشی |
تدوین سرفصل متناسب با بازار کار |
531332/0 |
|
O59 |
فنی |
ایجاد تجهیزات و امکانات مناسب برای شکلگیری ایده |
51905/0 |
|
O53 |
فروش |
فراهم‌سازی زمینه حضور افراد در نمایشگاه‌ها و بازارهای فروش محلی |
516465/0 |
|
O25 |
اقتصادی و مالی |
میزان فعالیت اقتصادی اعضا و سرمایه‌گذاری در تعاونی |
513074/0 |
|
O44 |
فروش |
اشباع بازار به علت ورود کالاهای ارزان‌قیمت مشابه خارجی و محدودیت بازار |
512454/0 |
|
O55 |
سیاستگذاری |
حمایت از پژوهش‌های مرتبط با کارآفرینی و اعطای مشوق‌های دولتی به تعاونیها |
510542/0 |
|
O43 |
فروش |
فروش مستقیم و بی‌واسطه محصول و وجود عوامل واسطه و دلالان در هنگام فروش محصولات از سوی تعاونیها |
509005/0 |
|
O7 |
سرمایه اجتماعی |
ضعیف بودن نظارت مداوم بر شرکتها و گسترش عدالت اجتماعی و توزیع عادلانه ثروت |
505664/0 |
|
O21 |
اقتصادی و مالی |
درامد پایین و عدم اعطاء تسهیلات به میزان نیاز واقعی طرح و بالا بودن نرخ تورم |
505196/0 |
|
O23 |
اقتصادی و مالی |
اخذ پول با بهره بالا خارج از سیستم بانکی و مشکلات بازپرداخت آن و عقب افتادن اقساط |
498054/0 |
|
O61 |
اجتماعی |
درک نامناسب افراد از تعاونیها و پایین بودن سطح تحصیلات اعضا |
498015/0 |
|
O11 |
اطلاعرسانی |
ضعف سیستم‌های اطلاعرسانی و ارتباطات در محیطهای کشاورزی |
498824/0 |
|
O64 |
محیطی |
شرایط نامساعد محیطی |
49265/0 |
|
O37 |
آموزشی |
استفاده از روش‌های نوین آموزشی در تعاونیها و اجرای برنامههای آموزشی برای بهبود توانمندی‌های کارآفرینی مدیران و کارکنان تعاونی |
490925/0 |
|
O46 |
فروش |
عدم مرغوبیت و پایین بودن کیفیت محصولات تولیدی |
498161/0 |
|
O39 |
آموزشی |
ایجاد مراکز رشد کارآفرینی جهت راهنمایی و مشاوره اعضاء و استفاده از کارآفرینان برتر و موفق جهت تدریس برخی از مهارت‌های کارآفرینی |
486146/0 |
|
O4 |
سرمایه اجتماعی |
پایین بودن سطح مشارکت |
484687/0 |
|
O60 |
اجتماعی |
نبود انسجام بین روستاییان و ضعف ارتباط تعاونی با دیگر سازمان‌ها، مسئولان و شرکتهای مرتبط |
476757/0 |
|
O54 |
سیاستگذاری |
حذف و کاهش محدودیت‌ها و موانع کارآفرینی از طرف دولت |
472665/0 |
|
O22 |
اقتصادی و مالی |
طولانی بودن زمان پرداخت تسهیلات توسط بانک یا صندوق تعاون |
470002/0 |
|
O62 |
محیطی |
پراکندگی و دورافتاده بودن شرکت تعاونی از مراکز شهری |
468556/0 |
|
O63 |
محیطی |
دور بودن محل سکونت و محل فعالیت اعضا از هم |
467464/0 |
|
O18 |
اقتصادی و مالی |
بالا بودن هزینه‌های تأمین نهاده‌های کشاورزی نسبت به بازده شرکت تعاونی |
465195/0 |
|
O57 |
فنی |
عدم مکان‌یابی مناسب جهت اجرای طرح و وجود مشکل جهت تأمین زمین و امکانات زیربنایی موردنیاز استقرار تعاونیها |
463561/0 |
|
O1 |
زیرساختی |
باور ضعیف مسئولان نسبت به بخش تعاون |
460708/0 |
|
O13 |
مدیریتی |
ناهماهنگی سازمان‌های ذی‌ربط، اعضا و مدیران و جابه جابی و تغییر مدیریت تعاونیها |
460164/0 |
|
O3 |
زیرساختی |
پایین بودن میزان رشد مراکز تخصصی پژوهشی در عرصه کارآفرینی روستایی |
459549/0 |
|
O31 |
حمایتی ـ پشتبانی |
نبود حمایت دولت از کسبوکارهای کوچک و متوسط و شرکتها و مؤسسات خدمات مشاورهای و حمایتی |
452435/0 |
|
O35 |
آموزشی |
نبود آموزش برای اعضا و مدیران تعاونیها |
452243/0 |
|
O14 |
مدیریتی |
ضعف و پایین بودن توان اجرایی مدیران تعاونی و عدم وجود نظام ارزشیابی و بازرسی تعاونیها |
450866/0 |
|
O49 |
فروش |
بی‌اعتمادی مشتریان بالقوه به شرکتهای تازه تأسیس |
448353/0 |
|
O41 |
فروش |
بالا بودن قیمت تمام‌شده محصولات تولیدی شرکت تعاونی و پایین بودن قیمت فروش محصول |
447545/0 |
|
O48 |
فروش |
تبلیغات مؤثر برای یافتن مشتری جدید |
446827/0 |
|
O56 |
سیاستگذاری |
تدوین و تصویب قوانین موردنیاز تعاونیها از طرف دولت و کاهش مراحل اداری تأسیس و اداره تعاونیها |
446101/0 |
|
O12 |
اطلاعرسانی |
استفاده از رسانه‌ها و نشریات ترویجی در زمینه کارآفرینی |
444092/0 |
|
O32 |
آموزشی |
نبود آموزش‌های کارآفرینانه و کاربردی نبودن آموزش‌ها |
443981/0 |
|
O30 |
حمایتی-پشتیبانی |
ضعف قوانین مرتبط با حمایت از فعالیتهای تعاونی و نبود تسهیلات ارتباطی و حمل‌ونقلی مدرن و سریع |
443182/0 |
|
O45 |
فروش |
ضعف خدمات بازاریابی و قیمت پایین محصولات |
441868/0 |
|
O10 |
اطلاعرسانی |
نبود رسانه‌های انبوه، عدم اطلاعرسانی مردم جهت ترغیب آنان به ایجاد و گسترش اشتغال |
441485/0 |
|
O29 |
حمایتی پشتیبانی |
نبود ثبات دولتی کافی در حمایت از تعاونیها |
435479/0 |
|
O6 |
سرمایه اجتماعی |
کمبود نیروی انسانی متخصص و ماهر |
432167/0 |
|
O36 |
آموزشی |
ناآشنایی اعضا و مدیران تعاونیها با فناوری‌های نوین |
434396/0 |
|
O27 |
حمایتی پشتیبانی |
عدم استقبال از ایدههای جدید و فرصت ندادن به افراد برای عملی کردن ایده‌ها و برخورد ناصحیح در ارائه ایده |
426358/0 |
|
O28 |
حمایتی پشتیبانی |
عدم‌حمایت مدیرعامل از اقدامات کار افرینانه و کارآفرینان شکست‌خورده |
408751/0 |
|
O67 |
فرهنگی |
فرهنگ دلالی و واسطه‌گری |
395726/0 |
|
O34 |
آموزشی |
عدم مهارت افراد در زمینه کاری خود و خدمات مشاورهای لازم در تعاونیها |
395052/0 |
|
O33 |
آموزشی |
عدم تطابق آموزش‌ها با نیاز اعضا و عدم باور اعضا به آموزش |
382575/0 |
|
O24 |
اقتصادی و مالی |
میزان اشتباهات و سهل‌انگاری در سندهای مالی |
358878/0 |
|
O2 |
زیرساختی |
تحریم‌های بین‌المللی علیه کشور |
322242/0 |
منبع: یافته‌های پژوهش
بر اساس جدول (2)، اولویت‌بندی مشکلات توسعه کسب‌وکار تعاونیهای منطقه سیستان به شرح زیر است: بر اساس این جدول نخستین و بیشترین میزان اولویت در بین 68 گزینه نسبت به ۱۳ شاخص مربوط به گزینه ، با مقدار 615/0 بوده است. این گزینه معرف کمبود نقدینگی جهت تأمین سرمایه در گردش مالی موردنیاز تعاونیها میباشد، به‌طوری‌که این گزینه جز زیرمجموعه‌های اقتصادی و مالی بوده است. بدون تردید، کسب‌وکارها برای راه‌اندازی، پایداری، رشد و موفقیت تعاونیها به منابع مالی نیاز است. این در حالی است که تأمین مالی برای توسعه ایدههای نوآورانه همواره یکی از موانع بزرگ بر سر راه صاحبان این ایده‌ها و کارآفرینان بوده و جذب سرمایه از منابع بیرونی برای کسبوکارهای نوپا کار دشواری به‌حساب می‌آید. در منطقه موردمطالعه این عامل عمدتاً بیشترین تأثیر منفی را در وضعیت محیط کسب‌وکار به خود اختصاص داده است؛ بنابراین کمبود نقدینگی در تعاونیهای روستاها سیستان جز مهم‌ترین موانع رشد و توسعه کسب‌وکار تعاونیها بوده است و نیازمند توجه ویژه مسئولان به این بخش با توجه به محرومیت این منطقه را دارد.
همچنین بر اساس نتایج به‌دست‌آمده گزینه ، به‌عنوان اولویت دوم بیان گردیده است. ضریب این گزینه برابر با 597/0 میباشد که به‌صورت عدم وجود بستر فرهنگی مناسب برای ارتقاء روحیه همکاری تعریف گردیده است. از طرفی این گزینه شامل زیرمجموعه‌های فرهنگی بوده است. تعاونیها عموماً دارای ماهیت دسته‌جمعی هستند، به‌گونه‌ای که برای رفع نیازهای مشترک اعضای خود نیازمند همکاریهای لازم در زمینه‌های متعدد میباشند. هدف اصلی تشکیل تعاونیها خدمت به اعضا و ارتقای روحیه همکاری و بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی آنان میباشد. میتوان گفت که چنانچه اصول و ارزش‌های تعاون که به‌صورت کار دسته‌جمعی باشد به‌درستی مورداستفاده قرارگیری، بخش تعاون همراه با سایر بخش‌ها، در یک اقتصاد سالم موجب رشد اقتصادی کشور و ارتقای بهره‌وری آن در منطقه میگردد؛ بنابراین اهمیت این گزینه از قبل نمایان تر شده و نیازمند توجه بیشتری به این موضوع در منطقه سیستان است.
بر اساس پژوهش و اولویت‌بندی صورت گرفته، سومین اولویت مربوط به گزینه که معرف عدم آشنایی تحصیل‌کردگان دانشگاهی با ساختار و شیوه فعالیت در شرکت تعاونی و عدم ایجاد مراکز مشاوره برای راهنمایی و رفع مشکلات بیکاری شرکتهای تعاونی با ضریب اهمیت 594/0 تعلق‌گرفته است. به‌طوری‌که این گزینه در زیرمجموعه‌های اطلاعرسانی قرارگرفته شده است. چالش‌های اشتغال و موضوع بیکاری به‌عنوآن‌یکی از مهم‌ترین مسائل اجتماعی روز در منطقه سیستان به شمار می‌آید. یکی از راهکارهای هر دولتی توسعه کارآفرینی خواهد بود. به‌طوری‌که سوق دادن افراد به‌سوی اشتغال و گسترش فرهنگ کارآفرینی ضرورت مییابد. یکی از موارد مؤثر در خلق کارآفرینی دانشگاه و مراکز آموزش عالی بوده است که امروزه حرکت به سمت دانشگاه کارآفرین به یک به چشم‌اندازی تبدیل‌شده است؛ بنابراین توسعه بخش تعاون و شیوه فعالیتان در دانشگاه میتواند به اشتغال مولد و کارآفرینی کمک قابل‌توجهی داشته باشد و موجب رشد درآمد ناخالص ملی میگردد؛ بنابراین با برنامهریزی و سیاستگذاری لازم میتوان افراد فارغ‌التحصیل را جذب تعاونیهای منطقه نمود تا موجب افزایش اشتغال و افزایش بهره‌وری تعاونیها منطقه موردمطالعه گردد.
چهارمین اولویت متعلق به گزینه که به‌صورت گزینه موانع مرتبط با نظام بانکی تعریف‌شده است. این گزینه یکی از زیرمجموعه‌های اقتصادی و مالی عنوان میباشد. یکی از محورهای اساسی رشد و توسعه هر تعاونی، دانش‌محور بودن فعالیت‌ها، تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های مناسب اقتصادی می باشد. تا در زمان وقوع بحران‌های اقتصادی بتوانند از تسهیلات مالی بانک‌های مختلف بهره گیرند؛ و بتوانند به مدیریت بحران و پیش‌بینی عواقب اقتصادی ناشی از آن بپردازند؛ بنابراین با توجه به نام‌گذاری سال 1400 از سوی رهبر معظم به سال تولید، پشتیبانی‌ها، مانع‌گذاری ضروری است تا با برنامهریزی و سیاست‌گذاری‌های لازم موانع مرتبط با نظام بانکی را برطرف سازند تا بسترهای لازم برای تقویت بنیه‌های اقتصادی و رشد اقتصادی پایدار تعاونیهای روستاهای سیستان محقق گردد.
O2، به‌عنوان کمترین اولویت با ضریب 322/0 عنوان گردیده است. این گزینه همان تحریم‌های بین‌المللی علیه کشور بوده است که در زیرمجموعه‌های زیرساختی جای دارد. باید توجه داشت در شرایط فعلی امروز که تحریم‌ها بر اقتصاد کشور سایه انداخته و امکان فعالیت را بسیار محدود کرده و شکاف طبقاتی زیادی در کشور شکل‌گرفته است، تعاونیها میتوانند بدون مواجه با تحریم‌ها به اشتغال در کشور کمک کنند و شکاف طبقاتی به وجود آمده را به دلیل وجود مشکلات اقتصادی به‌شدت کاهش دهند، بنابراین می‌بایست بدون در نظر گرفتن تحریم‌ها به برنامهریزی و سیاست‌گذاری‌های صحیح به رشد و پویایی تعاونیهای حوزه سیستان اقدام نمود.
نتیجه‌گیری و پیشنهادها
در این پژوهش با استفاده از ۱۳ شاخص: زیرساختی، سرمایه اجتماعی، اطلاعرسانی، مدیریتی، اقتصادی و مالی، حمایتی ـ پشتیبانی، آموزشی، فروش، سیاستگذاری، فنی، اجتماعی، محیطی و فرهنگی به شناسایی و اولویت‌بندی 68 گزینه از مشکلات توسعه کسب‌وکار تعاونیهای منطقه سیستان پرداخته‌شده است. هر یک از عوامل بایستی جهت رفع چالش‌های تعاونی روستایی منطقه موردمطالعه رفع گردد.
با توجه به اینکه گزینه کمبود نقدینگی جهت تأمین سرمایه در گردش مالی موردنیاز تعاونیها از مهم‌ترین مشکلات توسعه کسب‌وکار تعاونیها در منطقه موردمطالعه بوده است، همواره یکی از موانع بر سر راه کارآفرینان جذب سرمایه از منابع بیرونی برای کسبوکارهای نوپا کار دشواری به‌حساب می‌آید. هنگامی‌که نقدینگی نتواند هزینه‌ها و دیگر مخارج را جبران کند، حتی مشاغلی که مراحل نخستین رشد خود را طی کرده‌اند، دچار انحلال و ورشکستگی سقوط میشوند. بنابراین پیشنهاد میشود که با به‌کارگیری روش‌های مناسب جذب نقدینگی برای افزایش توان اقتصادی تعاونیهای روستایی منطقه جهت افزایش توانایی مالی تعاونیها و توسعه مشارکت و سرمایه‌گذاری مردم از طریق خرید سهام تعاونیهای منطقه سیستان اقدام نمود. اهمیت این گزینه با نتایج پژوهش اربابی و همکاران (2015) و رضایی و همکاران (1394) هم سو می باشد.
با توجه به اینکه یکی دیگر از مشکلات توسعه کسب‌وکار تعاونیهای منطقه موردمطالعه، عدم وجود بستر فرهنگی مناسب برای ارتقاء روحیه همکاری تعاونیها در حوزه سیستان بوده است، پیشنهاد میشود که ایجاد انگیزه و تقویت روحیه کارآفرینی و اماده‌سازی زمینه و بسترهای لازمه برای تقویت روحیه کارآفرینی در بین اعضای تعاونیهای روستایی منطقه موردمطالعه فراهم گردد، زیرا بهبود شرایط زندگی در نواحی روستایی، درواقع موجب ارتقای سطح و بهبود شرایط زندگی در فضای روستایی شده است. برای رسیدن به این هدف نیازمند مشارکت و همکاری مردم میباشد. در مناطقی که زمینه مشارکت همه‌جانبه، همکاری و همدلی بین همه اهالی روستا وجود داشته است، مردم توانسته‌اند تغییرات اساسی در روستا ایجاد کنند. در این راستا است که روستاییان برای رفع مشکلات روستای خود اقدام می‌کنند و انگیزه در بین مسئولان نیز برای ارائه خدمات بیشتر فراهم میشود. اهمیت این گزینه در مطالعه کریمیان و همکاران (1397)، پوژارا (2016) و برنداو و بریتن باخد (2019) تائید شد.
با توجه به مشکل عدم آشنایی تحصیل‌کردگان دانشگاهی با ساختار و شیوه فعالیت در شرکت تعاونی و عدم ایجاد مراکز مشاوره برای راهنمایی و رفع مشکلات بیکاری شرکتهای تعاونی، پیشنهاد میگردد که به آشنایی و معرفی هر چه بیشتر دانشجویان با تعاونیها، زمینه‌های کاری آنان و چگونگی آغاز به کار این تعاونیهای روستایی در منطقه سیستان پرداخته شود، همچنین ضرورت بازنگری اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان سیستان و بلوچستان در سیاست‌های خرد و کلان خود و ارائه راه‌حل‌های ساختاری حاکم بر تعاونیها و انعکاس آن‌ها را به مراجع ذی‌ربط و فراهم آوردن بسترهای مناسب برای همکاری بهتر سازمان‌های مرتبط با تعاونیها ازجمله مراکز کارآفرینی، دانشگاه‌ها و مؤسسات عالی در زمینه ایجاد کسبوکارهای نوپا و اشتغال‌زایی اقدام نمایند.
با توجه به اولویت چهارم که موانع مرتبط با نظام بانکی در منطقه موردمطالعه میباشد، متأسفانه بسیاری از مشکلات تعاونیهای روستایی به موانعی که بانک‌ها برای آنان ایجاد کردند، برمی‌گردد. مهم‌ترین کاری که بانک مرکزی در شرایط امروز باید به ثمر برساند، موظف ساختن بانک‌ها برای حرکت در جهت توصیه‌های مقام معظم رهبری با توجه به نام‌گذاری سال 1400 است؛ بنابراین با برنامهریزی و سیاست‌گذاری‌های لازم موانع مرتبط با نظام بانکی را برطرف سازند تا بسترهای لازم برای تقویت بنیه‌های اقتصادی و رشد اقتصادی پایدار تعاونیهای روستاهای سیستان محقق گردد. اهمیت این گزینه با پژوهش حسینی نیا و علی‌آبادی (1398) و خسروی و همکاران (1395) همسوست.
بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، کمترین مشکل توسعه کسب‌وکار تعاونیهای منطقه موردمطالعه تحریم‌های بین‌المللی علیه کشور بوده است. در شرایط تحریم، تعاونیها در اقتصاد دارای اهمیت بسزایی میباشند. به‌گونه‌ای که اصول تعاون و نظام کسبوکارهای تعاونی را شاید بتوان مهم‌ترین دستاورد انسان عدالت‌خواه امروز عنوان نمود. این الگو در شرایط ظالمانه تحریم برای پاسخ به نیازهای اقتصادی و رفع مشکلات ایجادشده میتواند بسیار کارساز باشد؛ بنابراین پیشنهاد میگردد که مسئولان به تعاونیهای این منطقه نگاهی ویژه برای رشد و شکوفایی داشته باشند.
ازجمله پیشنهادها برای مطالعات آینده میتوان به به‌کارگیری از تکنیک تئوری خاکستری بر اساس تکنیک تحلیل فازی استوار اشاره نمود، بنابراین پیشنهاد میشود برای شناسایی مشکلات توسعه کسبوکارهای تعاونی حوزه سیستان از تکنیک‌های رتبه‌بندی فازی مانند تکنیک TOPSIS مورداستفاده قرار گیرد و نتایج با دستاوردهای مطالعه حاضر مقایسه شود.
از طرفی این پژوهش با موضوع شناسایی مشکلات توسعه کسب‌وکار تعاونیها در روستاهای منطقه سیستان بر اساس اولویت‌های پژوهشی اداره کل تعاون کار و رفاه اجتماعی استان سیستان و بلوچستان انجام‌شده است. با توجه به ماهیت تعاونی و زمینه‌های فعالیت آن توصیه میشود به بررسی هر بخش به‌صورت مجزا پرداخته شوند و درنهایت یک الگوی تخصصی برای هر یک از بخش‌های مختلف ارائه گردد.
عموماً پژوهش‌هایی که در داخل کشور صورت می‌گیرند، علاوه بر محدودیت‌های ناشی از خود تحقیق، با محدودیت‌های جانبی و ناشی از نظام اداری کشور نیز مواجه‌اند، در مطالعه حاضر:
عدم پاسخگویی برخی از افراد به پرسشنامه و عدم تکمیل آن‌یکی از مشکلات این پژوهش بوده است.
عدم تعمیم‌پذیری پژوهش، یکی دیگر از مشکلات این پژوهش است؛ به‌طوری‌که نتیجه این پژوهش در دیگر شرکتهای تعاونی روستایی تابعه استان سیستان و بلوچستان و سایر ادارات قابل‌تعمیم نیست و نتیجه کار صرفاً مختص به محل انجام تحقیق میباشد.
قدردانی و تشکر
بدین وسیله ار اداره کل تعاون وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی استان سیستان و بلوچستان جهت حمایت مالی و معنوی از این طرح تشکر و قدر دانی می گردد.
)