بازطراحی چارچوب معیشت پایدار (SLA) با رویکرد روستا تعاون با استفاده از روش بیزی

مقاله پژوهشی

بازطراحی چارچوب معیشت پایدار (SLA) با رویکرد روستا تعاون با استفاده از روش بیزی

البرز محمدی[1]، مریم امیدی نجف‌آبادی[2]^*، علیرضا پور سعید[3]

تاریخ دریافت: 15/11/1399

تاریخ پذیرش: 15/2/1400

محمدی ، الف.، امیدی نجف‌آبادی ، م و پور سعید ، ع، ر.، 1400 . بازطراحی چارچوب معیشت پایدار (SLA) با رویکرد روستا تعاون با استفاده از روش بیزی. تعاون و کشاورزی 10(37): 200-228.

چکیده

معیشت پایدار در دﻫﻪ 1980 به‌عنوان یک رویکرد جدید در ﻣﺒﺤﺚ ﺗﻮﺳﻌﻪ روستایی و باهدف ﮐﺎﻫﺶ و ریشه‌کنی ﻓﻘﺮ روستایی ﻣﻄﺮح ﺷﺪ. دستیابی به معیشت پایدار روستایی، بدون توجه ﺑﻪ دارایی‌ها و سرمایه‌های معیشت در روﺳﺘﺎﻫﺎ امکان‌پذیر نیست. پژوهش حاضر ازنظر هدف کاربردی و ازلحاظ گردآوری داده‌ها از ﻧﻮع پیمایشی محسوب می‌شود و باهدف طراحی الگوی معیشت پایدار (تأثیر سرمایه‌های معیشتی) با رویکرد روستا تعاون انجام شد. جامعه آماری پژوهش حاضر را مدیران تعاونی‌های طرح روستا تعاون تشکیل می‌دهند (405(N= که با استفاده فرمول کوکران و روش نمونه‌گیری انتساب متناسب 198 نفر از آن‌ها مطالعه شدند. از پرسشنامه‌ای ﻣﺤﻘﻖ ﺳﺎﺧﺘﻪ به‌عنوان اﺑﺰار ﮔﺮدآوری داده‌ها در این تحقیق بهره گرفته شد. روایی محتوایی و صوری پرسشنامه به‌وسیله پانل متخصصان تائید شد. با استفاده از پیش‌آزمون و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ از پایایی آن اطمینان حاصل گردید. یافته‌ها نشان داد، متغیرهای سرمایه مالی (419/.)، سرمایه فیزیکی (402/.)، سرمایه اجتماعی(314/.)، سرمایه انسانی(256/.) و سرمایه طبیعی (222/.)، به ترتیب مؤثرترین متغیرها بر معیشت پایدار اعضای تعاونی‌های تحت پوشش طرح روستا تعاون می‌باشند. نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل یافته با استفاده از روش بیزی (Baysian SEM)  نشان داد که میزان پایداری و استمرار در کسب‌وکار در سرمایه مالی، دسترسی به وسایل ارتباطی، در سرمایه فیزیکی، مشارکت در فعالیت‌های مرتبط با بحرآن ‌های اجتماعی در سرمایه اجتماعی، علاقه به کار جدید و نوآوری در سرمایه انسانی و امکانات بالقوه طبیعی روستا برای گردشگری در سرمایه طبیعی بیشترین تأثیر را روی معیشت پایدار داشته‌اند.

واژه­های کلیدی: سرمایه‌های معیشتی، پایداری معیشت، روستا تعاون، تحلیل بیزی

مقدمه

طراحی و اجرای سیاست­های جامع توسعه روستایی اساس توانمندسازی و بهبود پایداری معیشت خانوارهای روستایی است.(Jiao et al., 2017) لازمه رسیدن به توسعه، توجّه به روستاها و بخش روستایی به­عنوان بخش پایه است (IBRD[4], 2008). عدم توجّه به فضاهای روستایی، بی توجّه‌ی به معیشت روستائیان و بی­توجهی به توان و امکانات تولیدی نواحی روستایی از مشکلات اساسی عدم دستیابی به توسعه روستایی است. از دیدگاه بسیاری از نویسندگان و سازمان‌های عمده توسعه بین‌المللی برای توسعه جوامع محلی، یکی از چارچوب‌هایی که می­تواند به‌صورت جامع، راهبردهای افراد در شرایط آسیب­پذیری، با در نظر گرفتن معیشت آن‌ها را توضیح دهد و به‌صورت یک سیستم پویا هم مداخلات خارجی و هم فعالیت ساکنان روستایی را در نظر بگیرد، رویکرد معیشت پایدار روستایی است. بر اساس رویکرد معیشت پایدار سرمایه­های خانوار برای بهبود بخشی به شرایط محل زندگی خود دربرگیرنده طیف وسیعی از سرمایه­های طبیعی، فیزیکی، انسانی، مالی و اجتماعی است (Tang et al., 2013). اساس توسعه انسانی و توسعه اقتصادی بر معیشت استوار است. معیشت شامل همه کارهایی می‌شود که افراد انجام می‌دهند تا گذران زندگی کنند. معیشت مشتمل بر توانایی­ها، دارایی­ها ( هر دو بعد مادی و منابع اجتماعی) و فعالیت­های است که برای زندگی لازم است (افتخاری و همکاران، 1390).

منابع معیشتی عبارت‌اند از میزان و وضعیت دارایی­های فیزیکی، مادی، اجتماعی، انسانی و طبیعی (جمعه پور و احمدی، 1390Wilson et al., 2006 ;) . معیشت به مفهوم تفکر در مورد دسترسی به دارایی­ها و مدیریت برای نگهداری آن‌ها است. معیشت به معنی زندگی و زنده‌بودن، توانایی­ها، دارایی­ها و فعالیت‌هایی است که برای زندگی وزنده بودن موردنیاز است (Chambers & Conway, 1992) و نیز، اساس توسعه انسانی و توسعه اقتصادی بر معیشت استوار است. معیشت شامل همه کارهایی است که افراد انجام می­دهند تا گذران زندگی کنند (Helmor & Sing,2003). پژوهشگران معتقدند که مردم در نواحی در حال پیشرفت و کشورهای جهان سوم ،معیشت خود را از میان مجموعه­ای از دارایی‌ها و سرمایه‌ها شکل می‌دهند و شناخت معیشت آن‌ها از طریق شناخت این چارچوب امکان­پذیر خواهد بود (Weldegebrial Gebru, 2012).

مبانی نظری

مباحث فقر، پایداری، سامانه‌های معیشتی روستا و تنوع‌بخشی آن‌ها و تمرکز و تأکید بر فرآیند مشارکت و ماهیت فقر، پس از انتشار گزارش سالیانه امنیت غذایی (2000) منجر به رسمیت رویکرد معیشت پایدار شد (Shen, 2009). معیشت زمانی پایدار است که بتواند توانایی­ها و دارایی­های را در حال و آینده حفظ کند و یا آن را افزایش دهد (Babulo et al., 2008). معیشت پایدار از ابعاد کلیدی پارادایم توسعه پایدار روستایی است که در آن، توجه جدی به معیشت و تحول آن و نیز شیوه­های برطرف کردن چالش­های آن از ضروری‌ترین ابعاد کاهش فقر روستایی و توسعه روستایی به شمار می­رود (سجاسی قیداری و صادقلو و پالوچ، 1392). این رویکردی غیر بخشی، جامع، مردم محور (Morse & McNamara, 2013) و منطبق بر واقعیت و مشارکتی است که با توانمندسازی روستائیان فقیر ظرفیت­های معیشتی آن‌ها را تقویت می­کند (Scoones, 2009). تعداد زیادی از سازمان­ها از رویکرد و چارچوب معیشت پایدار استفاده کرده­اند. این چارچوب به‌عنوان یک چارچوب برنامه‌نویسی استفاده‌شده است. (UNDP) برای تجزیه‌وتحلیل، طراحی، نظارت و ارزیابی برنامه­نویسی و برای ادغام پایداری محیط‌زیست (Departmentfor International Development). دپارتمان توسعه بین‌الملل (DFID) تلاش کرده است تا به‌کارگیری اصول توسعه  مرتبط با SLA ، نتایج کاهش فقر را پیش ببرد (افراد محور، پاسخگو، چند سطحی، مشارکت، پایداری، پویا) ( Morse et al., 2013).

رویکرد معیشت پایدار که چارچوب و ابزارهایی برای درک پیچیدگی معیشت مردم و پاسخ‌های مناسب به این پیچیدگی­ها بوده در اواخر دهه 1990 باهدف پیشرفت و در جهت فقرزدائی از اجتماعات روستایی به وجود آمد (Horsley et al., 2015) رویکرد موصوف یک چارچوب وسیعی برای ارزیابی ابعاد مختلف پایداری پیشنهاد نمود (Smith et al., 2001). این چارچوب بر یک رویکرد مردم محور بر مبنای 5 جزء کلیدی رویکرد معیشت پایدار تأکید می‌کند، این 5 جزء کلیدی عبارت‌اند از: دارایی­های معیشتی، ساختارها و فرآیندهای تحول زا، آسیب‌پذیری، نتایج معیشتی، راهبردهای معیشتی (Peng et al., 2017). در هسته رویکرد معیشت پایدار، دارایی­های (سرمایه­ها) افراد قرار دارند (Morse & McNamara, 2013). رویکرد معیشت پایدار از بستر نظریه گسترده توسعه روستایی (extensive rural development theory) برخاسته است. رویکرد معیشت پایدار به فعالیت­های توسعه کمک می­کند که مردم محور (تمرکز روی اولویت­های مردم فقیر)، پاسخگو و مشارکتی (گوش دادن و پاسخ به اولویت­های معیشتی شناسایی‌شده از سوی خود مردم فقیر)، چند سطحی (کار در سطوح مختلف برای کاهش فقر)، هدایت‌شده (با کمک بخش­های دولتی و خصوصی)، پویا (پاسخ انعطاف­پذیر به مردم در شرایط گوناگون) و پایدار (ایجاد توازن اقتصادی، نهادی و پایداری اجتماعی و زیست­محیطی) باشند (مطیعی لنگرودی و همکاران، 1390). سرمایه­ها جزء اساسی از معیشت افراد به‌خصوص قشر فقیر می‌باشند. مردم نیازمند این سرمایه­های متفاوت هستند تا به اهداف تعریف‌شده‌شان برسند (جمعه پور و کیومرث، 1391). درواقع، سرمایه­های معیشت، هسته مرکزی معیشت پایدار را شکل می‌دهد و برای جوامع فقیر محلی عواملی بنیادی به شمار می­رود (قدیری معصوم و همکاران، 1394).

 در هسته رویکرد معیشت پایدار، دارایی­های (سرمایه­ها) افراد قرار دارند (Morse & McNamara, 2013) که بهبود آن‌ها لازمه دستیابی به معیشت پایدار تلقی می­شود (عبدالله زاده و همکاران، 1394) که این سرمایه­ها هرکدام درجای خود می­تواند برای حل بحرانی چاره­ساز باشند (Elasha et al., 2005). توانایی افراد برای گریختن و رهایی از فقر، بستگی به دسترسی و میزان دارایی­های آن‌ها دارد و این دارایی­ها هستند که چگونگی، تنوع و میزان آن‌ها، تعیین‌کننده گزینه­های معیشتی مختلف و درنهایت، معیشت پایدار افراد است (Peng et al., 2017).

با تدوین طرح روستا تعاون به‌عنوان طرح ملی توسعه اشتغال روستایی با مشارکت مردم محلی، به دنبال تحقق اهدافی نظیر ایجاد فرصت­های شغلی جدید، کاهش هزینه­های تولیدات روستایی و رفع نیازهای مشترک از طریق صرفه­جویی به مقیاس با مشارکت نهاده‌ای محلی و معتمدین روستاها در فرآیند سرمایه­گذاری و اشتغال، ایجاد مکانیسم تکمیل زنجیره­های ارزش و تأمین در تولید محصولات روستایی، ساماندهی بازاریابی و فروش محصولات روستایی و نگاه توسعه­ای به فعالیت و سرمایه­گذاری در روستاها با تخصیص اعتبار ارزان‌قیمت برای توسعه و تقویت بنیه اقتصادی جامعه روستایی است (وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، 1396). از مهم‌ترین و تأثیر­گذارترین بسترهای پیشبرد اهداف توسعه در نواحی روستایی به‌خصوص در کشورهای درحال‌توسعه، شناخت وضعیت معیشت خانوارها و میزان دسترسی آن‌ها به سرمایه­های معیشت است (بریمانی و همکاران، 1395). بر اساس سرشماری سال 1395در کشور، تعداد افراد روستایی 7/20 میلیون نفر است (مرکز آمار ایران، 1395) ، بنابراین، سنجش وضعیت سرمایه­های معیشت روستائیان گام اول در دستیابی به اهداف توسعه روستایی است. بر این اساس، تحقیق حاضر باهدف سنجش سرمایه‌ها در بهبود معیشت پایدار جوامع روستایی با رویکرد روستا تعاون انجام‌گرفته است.

پیشینه پژوهش

در این بخش به مطالعاتی که به­طور مستقیم و غیرمستقیم با نتایج مطالعه حاضر ارتباط داشتند پرداخته‌شده است. (Li et al., 2020) نتایج این مطالعه نشان می­دهد که شاخص­های تاب­آوری معیشتی، دارایی‌های فیزیکی و سابقه کار قبلی، نقش اساسی در راهبردهای معیشت خانوار جهت پیگیری فعالیت­های غیر کشاورزی ایفاء می­نماید، درحالی­که درآمد ثابت، سرمایه اجتماعی منجر به ایجاد تنوع در راهبردهای معیشتی می‌گردد (Cheruiyot, 2020). نتایج این مطالعه نشان داد که رویکرد معیشت مشارکتی روش مؤثری در ارزیابی نیازهای ترویجی کشاورزی در روستاهای مناطق محروم است (Udayakumara & Shrestha, 2011). نتایج بیانگر این بود که در طی دو دهه دارایی­های معیشت، یعنی سرمایه‌ی فیزیکی، انسانی و اجتماعی، افزایش‌یافته، درحالی‌که دسترسی به سرمایه­های طبیعی و مالی به‌طور قابل‌توجهی کاهش‌یافته است. یافته­های تحقیق (Motsholapheko et al., 2011)  نشان داد به‌طورکلی دسترسی مردم به سرمایه‌ی طبیعی بالا، اما چهار سرمایه مالی، فیزیکی، انسانی و اجتماعی پایین بود (Asmah, 2011). تیلت و همکاران طی مطالعات خود یادآوری کرده­اند که خانوارهای روستایی که دارای فعالیت­های کشاورزی متنوعی بوده‌اند با روستاها و خانوارهای فاقد این اصل، در شاخص­ها و دارایی­های معیشتی (اقتصادی، اجتماعی، انسانی)، متفاوت‌اند و تأکید بر متنوع سازی اقتصاد روستاها برای تحقق معیشت پایدار روستاییان مهم‌ترین راهکار کاربردی پژوهش آن‌ها است(Tilt et al., 2009). نتایج مطالعه پیشین (Soini, 2005) نشان داد تنها سرمایه مالی رابطه مثبت معنی­دار با پیامد دارد. سرمایه طبیعی رابطه مثبت دارد ولی ازلحاظ آماری معنی­دار نیست. سرمایه اجتماعی و انسانی با پیامد معیشت رابطه­ای ندارند. نتایج مطالعه  (Jiao et al., 2017) نشان می­دهد که دسترسی خانوارها به استراتژی­های پاداش بیشتر مانند آموزش­، مالکیت دارایی­های فیزیکی و دسترسی به زیرساخت­ها بر معیشت پایدار تأثیر می­گذارد.

نتایج مطالعه حیدری ساربان و همکاران (1398)  نشان داد که مهم‌ترین عوامل بهبود معیشت پایدار از دیدگاه روستاییان در منطقه موردمطالعه شامل چهار مؤلفه (کارآفرینی و تقویت زیرساخت اقتصادی، حمایت از طرف عرضه و اقدام مداخله­ای دولت، تقویت سرمایه اجتماعی و توانمندسازی اجتماعی و مدیریت زیست‌محیطی و تقویت زیرساخت فیزیکی)  است. یافته­های تحقیق  اعظمی و همکاران (1397) نشان داد که سرمایه­های مالی، انسانی، طبیعی، و اجتماعی به ترتیب بیشترین اثر را بر سطح معیشت خانوارهای آبزی پرور داشته است. نتایج تحقیق سجاسی قیداری و همکاران (1395) نشان دادند که سهم دارایی اجتماعی در قیاس با سایر دارایی‌های معیشتی در بین روستاهای هدف بیشتر است که نشان از یکپارچگی و انسجام اجتماعی در بین روستاهای موردمطالعه است. حیاتی و همکاران (1394) با بررسی سازه‌های مؤثر بر معیشت پایدار روستایی از دید کشاورزان استان کرمانشاه نشان دادند که هر پنج دسته سازه انسانی، اجتماعی، اقتصادی، زیست­محیطی و فیزیکی ‌به‌نوعی با پایداری معیشت از دیدگاه کشاورزان رابطه داشته‌اند. یافته­های تحقیق سلمانی و همکاران (1390) نشان داد که سرمایه­های طبیعی و اجتماعی در میان خانوارهای غیر مهاجر بیشتر و در مقابل سرمایه­های فیزیکی، انسانی و مالی در میان خانوارهای مهاجر بالاتر است و میانگین سرمایه کلی نیز در خانوار مهاجر بالاتر از خانوارهای غیر مهاجر است. مطیعی لنگرودی و همکاران (1390) نشان دادند که بازگشت مهاجران ماهر به روستاها در مؤلفه‌ی سرمایه‌های انسانی، مالی، فیزیکی، اجتماعی و طبیعی تأثیر مثبتی به همراه داشته است. ودادی (1390) در مطالعه خود نشان داد که سرمایه­های مالی، انسانی، طبیعی و اقتصادی کشاورزان با یکدیگر متفاوت بوده و ازلحاظ اجتماعی نسبتاً بالا می‌باشند، ولی دسترسی بیشتر آن‌ها به خدمات مؤسسه­های بیرونی چندان بالا نیست.

شکل 1. مدل مفهومی تحقیق

توجه به پیشینه تحقیق، در ایران توسعه روستایی تنها وقتی محقق خواهد شد که مبتنی بر مشارکت محلی با حضور همه بازیگران توسعه محلی باشد. در طرح روستا تعاون با توجه به قابلیت‌های بخش تعاونی در سازمان‌دهی و ساماندهی افراد روستایی از طریق تسهیلگری با نیم‌نگاهی به اشتغال به دنبال افزایش درآمد و سطح معیشت افراد مستقر در روستا است. از سوی دیگر، رویکرد معیشت پایدار در طول سال‌های گذشته، بهترین روش برای پرداختن به مسائل فقر و توانمندسازی فقرا بوده (Tang et al., 2013) و تلاش می‌کند تا عوامل اصلی که روی معیشت روستایی اثر می‌گذارند را شناسایی کند که می‌توان این مهم را در طرح روستا تعاون که کاری مشارکتی است، پیگیری نمود. لذا، با توجه به آنچه بیان گردید؛ نیاز به طراحی الگوی معیشت پایدار (با رویکرد روستا تعاون) است.

روش‌شناسی 

این پژوهش ازنظر هدف؛ کاربردی، ازلحاظ کنترل متغیرها، غیرآزمایشی و ازلحاظ گردآوری داده‌ها میدانی است. در این مطالعه از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری بیزی استفاده‌شده است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه مدیران 135شرکت تعاونی روستایی مجری طرح روستا تعاون که تعداد آن‌ها 405 نفر است، است. این مدیران در سال 1398و 1399 در سطح تمام شرکت­های تعاونی طرح روستا تعاون در 5 طبقه تعیین‌شده و با روش نمونه‌گیری تصادفی از نوع طبقه‌ای با انتساب متناسب انتخاب شدند. درواقع، بر اساس تقسیمات جغرافیایی، کل کشور به پنج طبقه (منطقه جغرافیایی) شمال، جنوب، غرب، شرق و مرکز تقسیم گردیده و از هر منطقه یک استان به­صورت تصادفی ساده انتخاب‌شده و موردبررسی و مطالعه قرار گرفتند. و با استفاده از جدول مورگان، حجم نمونه آماری 198 به شرح جدول شماره (2) انتخاب شدند.

جدول1. حجم جامعه و نمونه پژوهش به تفکیک منطقه جغرافیایی

برای جمع­آوری اطلاعات از دو روش عمده اسنادی و میدانی استفاده گردید. در مرحله میدانی از ابزار پرسشنامه استفاده می­شود. به­منظور پاسخگویی به مسئله تحقیق و اهداف موردنظر در پژوهش، پرسشنامه به‌عنوان ابزار اصلی تحقیق طراحی گردید. در پرسشنامه تمامی سؤالات به‌جز ویژگی­های شخصی، در قالب طیف لیکرت 5 امتیازی(1=کاملاً نامناسب، 2=نامناسب، 3=نسبتاً نامناسب، 4=مناسب و 5=کاملاً مناسب) مورد طراحی شدند. پرسشنامه طراحی‌شده مشتمل بر6 بخش است.

بخش اول سرمایه مالی با 7 گویه، بخش دوم سرمایه اجتماعی 8با  گویه، بخش سوم سرمایه انسانی با 5 گویه، بخش چهارم سرمایه طبیعی با 5 گویه، بخش پنجم سرمایه فیزیکی با 5 گویه و بخش ششم معیشت پایدار (متغیر وابسته) با 6 گویه است. به‌منظور تعیین روایی پرسشنامه، از نقطه نظرات و پیشنهاد‌ها چند تن از صاحب­نظران استفاده گردید و پس از اصلاحات لازم، اطمینان حاصل شد که سؤالات مطرح‌شده توانایی و قابلیت اندازه‌گیری محتوی و خصوصیات موردنظر در تحقیق را دارا می‌باشند. برای ارزیابی پایایی پژوهش، تعداد 30 پرسشنامه توسط گروه جداگانه‌ای در جامعه­ آماری مشابه با جامعه­ی آماری تحقیق (استان البرز) تکمیل گردید. سپس، مقدار آلفای کرونباخ آن (73/. الی 85/. =a ) محاسبه شد. با توجه به داده‌های فوق همان­طور که ملاحظه می­شود میزان ضرایب برای مجموع متغیرها در حد قابل‌قبول بوده که نشان می­دهد مقیاس‌های به کار گرفته‌شده از ثبات و پایایی قابل قبولی برخوردارند. بنابراین، در ارزیابی مدل اندازه‌گیری روایی و پایایی نشانگرها تائید شد.

تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در دو بخش، توصیفی و استنباطی انجام گرفت. آمار توصیفی مورداستفاده در این تحقیق فراوانی، میانگین و انحراف معیار و از تحلیل رگرسیون خطی به­عنوان آمار استنباطی استفاده شد. محققان از نرم‌افزار SPSS22 برای این منظور بهره گرفتند. با استفاده از مدل منطقی[5] طرح روستا تعاون را در این مطالعه بازطراحی نموده و به­صورت دیاگرام ذیل ارائه می­گردد. در رابطه با مدل منطقی باید گفت یک نمایش گرافیکی از ارتباط بین فعالیت­های برنامه و پیامد­های مورد انتظار آن است.

شکل 2. رویکرد سامانه‌ای به طرح روستا تعاون با استفاده از رهیافت مدل­های منطقی

نتایج

یافته­های حاصل از تحلیل توصیفی ویژگی­های جمعیت شناختی پاسخگویان (مدیران شرکت­های تعاونی طرح روستا تعاون) گویای آن است که عمده پاسخگویان یعنی 54 درصد در گروه سنی 40 تا 60 سال قرار دارند. بررسی وضعیت تحصیلات پاسخگویان نیز نشان می­دهد 63 درصد آنان از سطح تحصیلات دیپلم و زیر دیپلم برخوردارند. بررسی سابقه همکاری پاسخگویان گویای آن است که  عمده پاسخگویان یعنی  74 درصد کمتر از 10 سال سابقه همکاری با شرکت­های تعاونی دارند. در بررسی­های به‌عمل‌آمده مشخص گردید که جنسیت 68 درصد از پاسخگویان مرد است.

نتایج آمار استنباطی بیزی

در تحقیق حاضر به علت تعداد بالای متغیرها (41 سؤال) از روش بیزی برای مدل‌سازی معادلات ساختاری استفاده شد. لازم به ذکر است ازآنجاکه هر مجهول از حجم نمونه سهم ناچیزی دارد، در تحلیل­ها از روش تحلیل بیزی استفاده‌شده است (پاینده نجف­آبادی و امیدی نجف­آبادی، 1392). همان­گونه که نمودارهای شکل 7 نشان می­دهند،تمامی سه شرط مربوط به نیکویی برازش؛ (1- انطباق نمودار هیستوگرام یک‌سوم اول و آخر ضریب مسیر برآورد شده 2- مشاهده نوسان جزئی در نمودار اثر 3- نزول سریع نمودار خودهمبستگی به صفر) در رابطه با متغیر معیشت پایدار احرازشده‌اند. ضمناً DIC مدل 66/1907 است.

در این تحقیق با توجه به اینکه شاخص‌های برازش بیزی مناسب شد؛ عملیات تحلیل بیزی و تولید نمونه با تعداد64747584 متوقف گردید.

شکل 3. چند بر اول و آخر ، نمودار اثری و نمودار خودهمبستگی مربوط به عامل معیشت پایدار

جدول 2. ضرایب مسیر و بازه اطمینان مؤثق گویه­های معیشت پایدار

جدول3. ضرایب مسیر و بازه اطمینان مؤثق گویه­های سرمایه فیزیکی

با استفاده از تحلیل بیزی ضرایب مسیر به همراه بازه اطمینان موثق 95%  در جدول 2 نشان داده‌شده است که می توان نتیجه گرفت: با توجه به اینکه در بازه موثق، صفر وجود ندارد؛ تمامی متغیرها معنادار هستند و متغیر میزان سرمایه (پول، ماشین، ادوات کشاورزی) بیشترین اهمیت را در معیشت پایدار دارند. با استفاده از تحلیل بیزی ضرایب مسیر به همراه بازه اطمینان موثق 95% در جدول 3 نشان داده‌شده است که می توان نتیجه گرفت: با توجه به اینکه در بازه موثق، صفر وجود ندارد؛ تمامی متغیرها معنادار هستند و متغیر میزان دسترسی به وسایل ارتباطی بیشترین اهمیت را در سرمایه فیزیکی دارند.با استفاده از تحلیل بیزی ضرایب مسیر به همراه بازه اطمینان موثق 95% در جدول 4 نشان داده‌شده است که می­توان نتیجه گرفت: با توجه به اینکه در بازه موثق، صفر وجود ندارد؛ تمامی متغیرها معنادار هستند و متغیر امکانات بالقوه طبیعی روستا برای گردشگران بیشترین اهمیت را در سرمایه طبیعی دارند.

جدول 4. ضرایب مسیر و بازه اطمینان مؤثق گویه­های سرمایه طبیعی

با استفاده از تحلیل بیزی ضرایب مسیر به همراه بازه اطمینان موثق 95% در جدول 5 نشان داده‌شده است که می­توان نتیجه گرفت: با توجه به اینکه در بازه موثق، صفر وجود ندارد؛ تمامی متغیرها معنادار هستند و متغیر میزان علاقه  به انجام کارهای جدید  و نوآوری بیشترین اهمیت را در سرمایه انسانی دارند.

جدول 5. ضرایب مسیر و بازه اطمینان مؤثق گویه­های سرمایه انسانی

جدول 6. ضرایب مسیر و بازه اطمینان مؤثق گویه­های سرمایه اجتماعی

با استفاده از تحلیل بیزی ضرایب مسیر به همراه بازه اطمینان موثق 95% در جدول 6 نشان داده‌شده است که می­توان نتیجه گرفت: با توجه به اینکه در بازه موثق، صفر وجود ندارد؛ تمامی متغیرها معنادار هستند و متغیر میزان مشارکت در فعالیت­های مرتبط با بحران­ها بیشترین اهمیت را در سرمایه اجتماعی دارند. با استفاده از تحلیل بیزی ضرایب مسیر به همراه بازه اطمینان موثق 95% در جدول 7 نشان داده‌شده است که می­توان نتیجه گرفت: با توجه به اینکه در بازه موثق، صفر وجود ندارد؛ تمامی متغیرها معنادار هستند و متغیر میزان پایداری و استمرار در کسب‌وکار بیشترین اهمیت را در سرمایه مالی دارند.

جدول 7. ضرایب مسیر و بازه اطمینان مؤثق گویه­های سرمایه مالی

 با استفاده از تحلیل بیزی ضرایب مسیر به همراه بازه اطمینان موثق 95% در جدول 8نشان داده‌شده است که می­توان نتیجه گرفت: با توجه به اینکه در بازه موثق، صفر وجود ندارد؛ تمامی متغیرها معنادار هستند و متغیر مدیریت آبیاری بیشترین اهمیت را در راهبردهای مقابله و سازش دارند.

     با استفاده از تحلیل بیزی ضرایب مسیر به همراه بازه اطمینان موثق 95% در جدول 9 نشان داده‌شده است که می­توان نتیجه گرفت: با توجه به اینکه در بازه موثق، صفر وجود ندارد؛ تمامی متغیرها معنادار هستند و متغیر سرمایه مالی بیشترین اهمیت را در معیشت پایدار با رویکرد توسعه تعاون دارند.

شکل 4. الگوی توسعه معیشت پایدار با رویکرد توسعه تعاون با روش بیزی

جدول 8. ضرایب مسیر و بازه اطمینان مؤثق گویه­های راهبردهای مقابله و سازش

جدول 9. ضرایب مسیر و بازه اطمینان مؤثق تأثیر سرمایه‌ها و راهبردها بر معیشت پایدار

بحث و نتیجه‌گیری

از دلایل عقب‌ماندگی روستاهای مناطق مختلف محدود بودن گزینه­های معیشتی آن‌هاست. امرارمعاش و درآمد آن‌ها نیز به­وسیله روش­های سنتی فراهم می­گردد. سیاست­های جامع توسعه روستایی و اجرا برنامه­های توسعه روستایی به­منظور توانمندسازی خانوارها به دلیل عدم پایداری معیشت نیز چندان مساعد نبوده است. لذا، ایجاد زیرساخت­های لازم به‌منظور پایدار خانوارهای مناطق روستایی از طریق مشارکت­های محلی با تشکیل نهاد حقوقی تعاونی با تنوع‌بخشی استراتژی معیشتی خارج از مزرعه و غیر کشاورزی برای تأمین معاش، نیازمند توجه است. بنابراین، با توجه به اهمیت این موضوع، تحقیق حاضر باهدف نقش مؤثر تعاونی­های طرح روستا تعاون که با ایجاد زیرساخت توسعه محلی با مشارکت افراد روستایی شکل گرفته در پایداری معیشت انجام گرفت. این تحقیق با تأکید بر رویکرد معیشت پایدار، به بررسی تأثیر دارایی­های معیشتی بر طرح روستا تعاون می­پردازد. رهیافت معیشت پایدار ظرفیت آن را دارد تا پایداری را تضمین کند. زیرا پایداری شاخص کلیدی برای موفقیت است. امروزه یکی از راهبردهای توسعه روستایی، وجود واحدهایی در مناطق روستایی است. همچنین، یکی از محورهای اساسی دستیابی به اهداف توسعه روستایی، درک صحیح از معیشت پایدار است. ازاین‌رو، برای رسیدن به معیشت پایدار روستایی، لازم است حرکت از الگوهای معیشتی سنتی به الگوهای معیشتی پایدار در جامعه روستایی متناسب با نیازهای جامعه امروزی و ظرفیت­های محیطی صورت گیرد. دستیابی به معیشت پایدار روستایی، بدون توجه به دارایی­ها و سرمایه­های معیشتی در روستاها امکان­پذیر نیست. طرح روستا تعاون به دلیل نوع نظام بهره­برداری مشارکتی خود روستاییان می­توانند نقش مهمی در بهبود وضعیت معیشت افراد عضو در هر تعاونی روستایی و منطقه  به‌صورت توسعه محلی ایفا کنند.

اینک که بیش از سه دهه از عمر نظام تعاونی نوین در کشور می­گذرد  و بررسی نقش تعاونی  بر بهبود معیشت اعضا در چارچوب رهیافت­های نوین معیشتی مطرح جهانی ضروری به نظر می­رسد. ازاین‌رو، این تحقیق باهدف بررسی تأثیرات طرح روستا تعاون بر دارایی­های معیشت خانوارهای عضو تعاونی­های طرح روستا تعاون انجام‌شده است. در پژوهش حاضر، بر اساس نتایج تحلیل بیزی، این عوامل در قالب پنج دسته سرمایه (اجتماعی، اقتصادی، فیزیکی، طبیعی و انسانی) به­عنوان فرضیه اصلی بر اساس پنج شاخص معیشت پایدار تدوین‌شده بود و متغیرهای مستقل ناشی از پنج شاخص نامبرده ارزیابی شد.

یافته­های تحقیق گویای آن است که سرمایه مالی بر معیشت پایدار با رویکرد روستا تعاون تأثیر معناداری دارد. نتایج تحقیق نشان می­دهد، سرمایه مالی با ضریب مسیر (419/.) بیشترین تأثیر را بر معیشت پایدار با رویکرد روستا تعاون بر خانوارهای عضو تعاونی داشته است و به­عنوان اولین عامل تأثیرگذار به‌دست‌آمده است. دراین‌بین گویه­های میزان پایداری و استمرار در کسب‌وکار با ضریب مسیر (992/1)، میزان استفاده از وام برای ایجاد کسب‌وکار با ضریب مسیر (853/1) و میزان دسترسی به وام و تسهیلات با ضریب مسیر (755/1) در سرمایه مالی بیشترین نقش و در اولویت بالاتری نسبت به سایر گویه ها داشته‌اند. این یافته با نتایج مطالعات رادفر و پالوچ (1392)، فاطمی عماره (2011) وصی محمدی (2011) نیز مؤید این مسئله است.

میزان پایداری و استمرار در کسب‌وکار از یافته­های این تحقیق است که با نتایج تحقیق (Idrisa, 2012) و همچنین، با یافته­های مطالعات  (Abdul Aris et al., 2018) (Eid & Marttnez-Carrasco Pleite, 2014) که با ایجاد فرصت­های شغلی به بهبود معیشت پایدار کمک می­نماید، همسو است. در همین رابطه، با نتایج تحقیق پیشین (Deng et al., 2020) که نیروی کار را در خانوار روستایی برای پایداری معیشت بر آن تأکید نموده، همسو است.

میزان استفاده و دسترسی به وام برای ایجاد کسب‌وکار یکی دیگر از یافته­های این تحقیق است که با یافته­های که حمایت­های مالی دولت از طریق ارائه تسهیلات مناسب به کشاورزان، بر بهبود معیشت روستاییان تأثیر دارد که با نتایج پژوهش پیشین (Davis, 2006) و(Dzanku, 2015) که از دیدگاه آن‌ها حمایت­های مالی دولت از طریق ارائه تسهیلات مناسب به کشاورزان­، بیشترین تأثیر را بر معیشت کشاورزان داشته است؛ مطابقت دارد. همچنان که نتایج و یافته­های تحقیقات پیشین (Arouri et al., 2015) ؛(Paul & Vogl, 2013) ؛(Sultana et al., 2020) ؛ (Towera, 2011) ؛(Jiao et al., 2017) ؛(Łapniewska, 2019) و(Kassa & Eshetu, 2014) نیز این موضوع را تائید می­کند.

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از تحقیق، سرمایه فیزیکی بر معیشت پایدار با رویکرد روستا تعاون تأثیر معناداری دارد، سرمایه فیزیکی  با ضریب تأثیر (402/.) تأثیر مثبت را بر معیشت پایدار با رویکرد روستا تعاون  بر خانوارهای عضو تعاونی داشته است و به­عنوان دومین عامل تأثیرگذار به‌دست‌آمده است. متغیرهای دسترسی به وسایل ارتباطی با ضریب مسیر (169/2)، دسترسی به امکانات آموزشی و پرورشی با ضریب مسیر(147/2) و میزان دسترسی خانواده  به خدمات بهداشتی با ضریب مسیر (108/2) در سرمایه فیزیکی بیشترین تأثیر را داشته­اند و با مطالعات حیدری آل کثیر (2014) هم‌راستاست. این با یافته­های پژوهش پیشین (Below et al., 2012)  مطابقت دارد.  نتایج این تحقیق نیز نشان می­دهد که دسترسی خانوارها به زیرساخت­ها مثل وسایل ارتباطی و امکانات اولیه نیز بر معیشت پایدار تأثیر می­گذارد که این با یافته­های مطالعه (Jiao et al., 2017) همسو است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که طرح روستا تعاون با کمک به توسعه زیر­ساخت­های روستایی (راه سازی) دسترسی آسان به بازارهای شهری و امکانات رفاهی و بهداشتی و گردشگری را تسهیل و موجب ایجاد تأثیر مثبت روی استفاده از سایر دارایی­های معیشتی خانوار شده است که با نتایج تحقیق پیشین (Masud et al., 2016) و (Liu et al., 2020) هم‌راستا است.

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از تحقیق، سرمایه اجتماعی بر معیشت پایدار با رویکرد روستا تعاون تأثیر معناداری دارد. بر اساس یافته­های تحقیق با ضریب مسیر (314/.) تأثیر مثبتی دارد. نتیجه ارزیابی ابعاد سرمایه اجتماعی نشان داد که میزان مشارکت در فعالیت‌های مرتبط با بحران­ها با ضریب مسیر (277/2) در رتبه اول قرار دارد. سپس، میزان ارتباط با تسهیلگران طرح روستا تعاون با ضریب مسیر (166/2) و درنهایت، میزان اعتماد به سایر روستاییان با ضریب مسیر (102/2) در سرمایه اجتماعی بیشترین تأثیر را داشته­اند. این یافته­ها با نتایج تحقیقات حیدری آل کثیر (2014) و صی محمدی (2011) همسو است. یافته­های این تحقیق گویای تأثیر تقویت مشارکت اجتماعی بر بهبود معیشت روستایی است که این یافته­ها با نتایج حاصل از پژوهش­های پیشین (Tang et al., 2013) ،(Butler & Mazur, 2007)؛ (Deswandi, 2017) و (Jones & Clark, 2013) همخوانی دارد. (Idrisa, 2012) اشتغال را عامل کلیدی برای تحریک کشاورزان به مشارکت محلی می­داند که با نتایج این تحقیق همسو است.

نتایج این تحقیق نشان داد که توسعه و گسترش تعاونی­ها می­تواند به­عنوان یک ابزار مهم به بسیاری از افراد که به‌نوعی با چنین شرکت­های در ارتباط هستند، کمک نماید. همچنین، می­توان فهمید تعاونی­ها چگونه می­توانند به‌طور مؤثر در مقابله با دغدغه­های اجتماعی و نگرانی­های مردم منطقه سهیم بوده و با کاستن از فقر و بهبود ایجاد فرصت­های شغلی از این طریق را رقم زند. به­طور­کلی، هر چه انسجام اجتماعی اعضای تعاونی بیشتر باشد، می­توان گفت میزان موفقیت تعاونی­های بیشتر است و هر چه میزان موفقیت تعاونی­ها بیشتر باشد، اعضای این تعاونی­ها از انسجام اجتماعی بیشتری برخوردارند که با یافته­های مطالعات(Abdul Aris et al., 2018)؛ (Alves et al., 2019) ؛ (dos Santos et al., 2020)؛ (Lamsal et al., 2015) ؛(Kassahun et al., 2015)  و(Carrasco et al., 2016) همسویی دارد. نتایج تحقیق پیشین (Avila-Foucat & Rodríguez-Robayo, 2018) عضویت یا مشارکت در یک سازمان (تعاونی) از عوامل تعیین‌کننده معیشت به شمار می­رود که با یافته­های این تحقیق همسویی لازم را دارد.

پیشنهادها

با توجه به نتایج تحقیق که بیانگر تأثیر مثبت واحدهای طرح روستا تعاون بر سرمایه­های معیشتی خانوارهای آن‌ها است و به­عنوان یک نتیجه کلی می­توان در این تحقیق به آن استناد نمود پیشنهادهای زیر ارائه می­گردد.

سطح خرد: در سطح خرد تمرکز بر توسعه طرح توسط بهره­برداران روستایی بوده و مؤلفه­های تشکیل‌دهنده­ الگوی توسعه طرح روستا تعاون موردبررسی قرار می­گیرد. لذا، به­منظور اجرای این طرح در سطح خرد پیشنهاد می­گردد که:

1. افراد روستایی با پس­انداز و سرمایه‌گذاری مناسب و استفاده مناسب از سرمایه خرد تجمیع شده با عضویت در شرکت تعاونی می­توانند دسترسی راحت و سهل­تری به وام و تسهیلات نسبت سایر افراد داشته باشند.
2. با توجه به اینکه مردم روستا از محیط و امکانات روستای خود نسبت به افراد بیرونی دارای آگاهی بیشتری هستند، با راه­اندازی تعاونی­های توسعه روستایی و یا دهیاری برای مشارکت جمعی در فعالیت­های بحرانی، کارهای آن‌ها می­تواند مؤثر واقع گردد. علاوه بر این، باعث تقویت انگیزه مردم روستا در همکـاری و مشـارکت می­شود.
3. ﻳﻜﻲ از ﭼﺎﻟﺶ­های ﺗﻌﺎوﻧﻲ­ﻫﺎی روستا، ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻋﻀﺎی ﺗﻌﺎوﻧﻲ ﺑﻮد. ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد می‌شود اﻋﻀﺎی ﺗﻌﺎوﻧﻲ در زﻣﻴﻨﻪ­های مختلف ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و همچنین، ﺑﻪ­ﻣﻨﻈﻮر رﻓﻊ ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ، ﺑﺮﮔﺰاری دوره­ﻫﺎی آﻣﻮزﺷﻲ ﺑﺮای ﻣﺪﻳﺮان درزمینه روش­ﻫﺎی ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﻣﻮرد آﻣﻮزش ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ و با برگزاری کلاس‌های آﻣﻮزﺷﻲ، روﺣﻴﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﻴﻦ روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن ﭘﺮورش یابد.
4. با توجه به اینکه طرح روستا تعاون منجر به بهبود سرمایه­ها شده است، همچنان که مطالعه (Paul & Vogl, 2013) نیز این نتیجه را تائید می­کند، لذا، باید روستاییان مستعدی که دارای زمین­های خرد و سرمایه‌های اندک هستند را تشویق نمود که اقدام به فعالیت طرح روستا تعاون نمایند و با ایجاد و تقویت تشکل­ها و تعاونی توسعه روستایی در قالب طرح روستا تعاون آن‌ها را ترغیب نمود با عضویت در این تشکل­ها و تعاونی‌ها باعث توسعه هر چه بیشتر سرمایه مالی و در کنار آن اجتماعی شوند.
5. با توجه به تأثیر مثبت و قابل‌توجه میزان مشارکت در فعالیت­های اجتماعی، پیشنهاد می‌شود که روستائیان از طریق تعاونی با استفاده از راهکارهای مختلف مانند استفاده از شبکه­های مجازی­، تقویت تعاملات اجتماعی بین زنان و مردان برای تبادل دانش و تجربیات­، شرکت در کارگاه‌های آموزشی برقراری ارتباط با متخصصان روستایی در مناطق روستایی اقدام نمایند.
6. در یافته­های این تحقیق پاسخگویان میزان مشارکت زنان در طرح‌های روستا تعاون نسبت به سایر گویه های سرمایه اجتماعی از تأثیر کمتری برخوردار بوده است. لذا، پیشنهاد می‌شود با توجه به ساختار بافت روستا مدیران تعاونی طرح روستا تعاون زنان روستا را به مشارکت در کارهای غیر کشاورزی از قبیل صنایع‌دستی، فرش دستباف و بوم گردی تشویق نمایند.

سطح میانی: در سطح میانی تمرکز بر روی منطقه و استان (سازمان­های غیردولتی، سازمان­های توسعه)، نحوه عملکرد آن‌ها درزمینه ارائه خدمات و اجرا و چگونگی تأثیر آن‌ها بر سیاست­های ملی به­منظور اجرای طرح است. لذا، در این راستا و در این سطح پیشنهادها می­گردد که:

1. زیرساخت‌های ارتباطی فیزیکی برای دسترسی آسان به بازارهای شهری و ارتباط‌جمعی از قبیل اینترنت در روستاهای هدف برای ارتباط با جامعه بیرونی و همچنین، دسترسی آسان به پلتفرم­های آموزشی بر بستر وب احداث و راه­اندازی شوند.
2. با توجه به تأثیر قابل‌توجه میزان پایداری و استمرار در کسب­وکار در سرمایه مالی، پیشنهاد می­شود، صندوق­های خرد محلی با حمایت دولت و سرمایه­گذاری مشترک افراد روستایی برای تأمین مالی به‌موقع و هدفمند برای پایداری کسب‌وکارهای خرد روستایی در قالب طرح روستا تعاون صورت پذیرد.
3. برای بهره­مندی از توان و ظرفیت افراد روستایی در کاره‌ای مشارکتی، با ترویج فرهنگ کار گروهی و جمعی باتربیت تسهیلگران توسعه روستایی نسبت به ساماندهی افراد در قالب شرکت­های تعاونی توسعه روستایی اقدام گردد.
4. با توجه به نتایج پژوهش، طرح روستا تعاون اثر مثبتی بر روی مؤلفه­های سرمایه فیزیکی دارد برای بهبود در سرمایه فیزیکی خانوار عضو طرح روستا تعاون ازجمله خرید تجهیزات حمل‌ونقل، ایجاد جاده مناسب و دسترسی بیشتر به رسانه­ها و شبکه­های ارتباطی فراهم گردد.
5. در نتایج این پژوهش مؤلفه دسترسی به وام توسط پاسخگویان مؤثر بوده است. وام­هایی با بهره‌ی کم و اقساط طولانی و دسترسی به اعتبارات خرد و ابزار تأمین مالی توسط بانک توسعه تعاون و صندوق ضمانت سرمایه­گذاری تعاون پیشنهاد می­گردد در اختیار خانوارهای روستایی تحت پوشش طرح روستا تعاون قرار گیرد.

سطح کلان: سطح کلان مربوط به فعالیت­های سیاسی و ملی حاکم بر کشور است که شامل قوانین و مقررات است. به­منظور اجرای صحیح طرح روستا تعاون در سطح کلان پیشنهادها می­گردد که:

1. برای استمرار و پایداری کسب‌وکار­های خرد و خانگی که با مشارکت گروهی اعضای روستاها در قالب تعاونی شکل‌گرفته‌اند دولت سالانه از محل منابع صندوق توسعه ملی تسهیلات با نرخ ترجیحی را به تشکل‌های تعاونی روستایی تخصیص دهد.
2. اعمال مشوق­های مناسب به‌منظور حمایت از تنوع‌بخشی به اقتصاد روستایی، گسترش کشاورزی هوشمند و توسعه زنجیره تأمین
3. استقرار نظام سیاست­گذاری مبتنی بر مشارکت مردم محور (تعاونی) به­ویژه در نواحی روستایی در چارچوب طرح روستا تعاون به‌منظور ارتقاء عدالت سرزمینی و بهبود اثربخشی و پویایی بخش روستایی با توسعه اشتغال پایدار
4. با توجه به اینکه عوامل اقتصادی و تأمین مالی یکی از مهم‌ترین ابزارهای لازم برای راه­اندازی تعاونی بخصوص در روستاها است، تمهیدات لازم نسبت ﺑﻪ رﻓﻊ ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ، ﭘﺎﻳﻴﻦ آوردن ﻛﺎرﻣﺰد ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺑﺎﻧﻜﻲ ﺑﺮای ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺗﻌﺎوﻧﻲ، ﻛﻮﺗﺎه ﻧﻤﻮدن فرایند پرداخت وام، ﻫﻤﻜﺎری ﺑﺎﻧﻚ درزمینه قسط‌بندی ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اقساط ﺑﺎﻧﻜﻲ صورت پذیرد.
5. با توجه به نتایج، طرح روستا تعاون منجر به ایجاد سرمایه مالی و بهبود درآمد شاغلان در این شغل می‌شود که افزایش درآمد نیز خود یکی از راهکارهای کاهش فقر و نابرابری است و باعث بهبود دارایی­های جاری و محصول تولیدی می‌شود. به‌منظور افزایش درآمد و رونق بیشتر فعالیت پرداخت تسهیلات بانکی کم‌بهره پیشنهاد می­گردد.
6. تقویت پایه‌های اقتصادی در مراکز روستایی با ایجاد صنایع کوچک و متوسط و زنجیره مکمل تولیدات کشاورزی ایجاد اشتغال غیر کشاورزی برای روستاییان بیکار یا نیمه بیکار در یک منطقه با تمرکز بر طرح روستا تعاون موجبات مهاجرت معکوس و جلوگیری از مهاجرت روستاییان را تقویت می­کند.
7. بهبود معیشت پایدار مناطق روستایی با کارآفرینی و تقویت زیرساخت اقتصادی، حمایت از طرف تقاضا و اقدام مداخله­ای دولت، تقویت سرمایه اجتماعی و توانمندسازی اجتماعی و تقویت زیرساخت فیزیکی ارتباط دارد و در این راستا باید گفت که با تقویت کارآفرینی از منظر اشتغال­زایی، افزایش درآمد، تولید ثروت، تنوع‌بخشی به درآمد و میزان تولیدات کشاورزی و غیر کشاورزی، کاهش ریسک معیشتی، افزایش امنیت غذایی پایدار می­توان به معیشت پایدار روستایی مساعدت نمود و بر دولت است که با ظرفیت‌سازی و توانمندسازی جوامع روستایی و ایفای نقش تسهیلگری خود با تقویت زیرساخت آموزشی، فرهنگی، اقتصادی و محیطی گام­های اساسی در بهبود معیشت پایدار روستایی بردارد.
8. به­منظور بهبود، ارتقاء و پایدار نمودن معیشت جامعه روستایی، می­بایست سیاست‌گذاران، برنامه ریزان و مجریان برنامه­های توسعه روستایی نگاهی چند­بعدی و درعین‌حال، تمام­گرایانه، سامانه‌ای در تحلیل معیشت پایدار روستایی، عوامل ساختاری، مدیریتی، اقتصادی، اعم از درونی و بیرونی- که بر معیشت پایدار روستایی تأثیرگذار است داشته باشند.

قدردانی و تشکر

این مقاله با کمک وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به انجام رسیده است.

منابع

افتخاری، ر. مهدوی، ع. و پورطاهری، م. (1390). ارزیابی پایداری گردشگری در روستاهای تاریخی فرهنگی ایران با تأکید بر پارادایم توسعه پایدار گردشگری. مجله مطالعات گردشگری، دورە 1، شمارە 14 ،1-39.

بریمانی، ف. راستی، ه.، رئیسی، ا.، و محمدزاده، م. (1395). تحلیل عوامل جغرافیایی مؤثر بر معیشت خانوار در سکونتگاه­های روستایی مورد­شناسی: شهرستان قصر قند. مجله جغرافیا و آمایش شهری-منطقه­ای، دوره 6 ، شماره 18، 96 – 85.

پاینده نجف آبادی، ا. و امیدی نجف آبادی­، م. (1392). تحلیل ساختاری تائیدی. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی .

حیدری آل‌کثیر،غ. (1393) . ارزیابی تأثیرات کشت و صنعت بر توسعه شهر شوش. پایان‌نامه کارشناسی ارشد،  دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده علوم زمین.

حیدری ساربان، و. و عبد پور، ع. (1398). عوامل بهبود معیشت پایدار روستایی از دیدگاه ساکنان محلی، مطالعه موردی: شهرستان اردبیل. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره 19، شماره45، ۲۳-۴۶.

رادفر، ر.، و پالوج، م.(1392). بررسی راهکارهای افزایش رقابت‌پذیری درکشت و صنعت‌ها. اولین همایش سراسری کشاورزی و منابع طبیعی پایدار. تهران.

سجاسی قیداری، ح.، صادقلو، ط. و شکوری فرد،ا. (1395). سنجش سطح دارایی­های معیشتی در مناطق روستایی با رویکرد معیشت پایدار مطالعه موردی: روستاهای شهرستان تایباد. مجله پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، سال پنجم ،شمارە 13، 197-215.

صی‌محمدی،س. (1390). بررسی پیامدهای اجتماعی-اقتصادی شرکت کشت‌ و صنعت روژین‌تاک در جوامع روستایی همجوار، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه رازی، دانشکده علوم کشاورزی.

 فاطمی عماره،ف. (1390). بررسی تأثیر مجتمع‌های کشت و صنعت نیشکر بر تحولات اقتصادی و روستاهای پیرامون؛ نمونه موردی: دهستان سردارآباد.پایان‌نامه کارشناسی ارشد ،  دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، مجتمع دانشگاهی ولیعصر (عج) - دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

قدیری،م .، رضوانی ،م .، جمعه پور،م. و باغیانی، ح. (1394). سطح­بندی سرمایه­های معیشتی در روستاهای گردشگری کوهستانی مورد: دهستان بالا طالقان در شهرستان طالقان. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. سال چهارم. شماره 2 .تابستان .پیاپی 12 .صفحات 18-1.

مرکز آمار ایران ،سرشماری سال 1395.

مطیعی لنگرودی، س. ح.، قدیری معصوم، م.، رضوانی، م. ر.، نظری، ع. ا.، و صحنه، ب. (1390). تأثیر بازگشت مهاجران به روستاها در بهبود معیشت ساکنان (مطالعه موردی: شهرستان آق قلا). مجله پژوهش­های جغرافیای انسانی.دوره 43.شماره 78.صفحات 83-67.

نوروزی، م.، و حیاتی، د. (1394). سازه­های مؤثر بر معیشت پایدار روستایی از دیدگاه کشاورزان استان کرمانشاه. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 11، شماره 1.صفحات144-127.

ودادی، ا. (1390). تحلیل آسیب­پذیری کشاورزان سبزی و صیفی کار با استفاده از چارچوب معیشت­های روستایی پایدار: مطالعه موردی شهرستان اسدآباد. پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشگاه زنجان. دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی

وزارت تعاون ،کار و رفاه اجتماعی(1396) ، طرح روستا تعاون.

Abdul Aris, N., Madah Marzuki, M., Othman, R., Abdul Rahman, S., & Hj Ismail, N. (2018). Designing indicators for cooperative sustainability: the Malaysian perspective. Social Responsibility Journal, 14(1), 226–248.

Ahmed, N., Allison, E. H., & Muir, J. F. (2008). Using the Sustainable Livelihoods Framework to Identify Constraints and Opportunities to the Development of Freshwater Prawn Farming in Southwest Bangladesh. Journal of the World Aquaculture Society, 39(5), 598–611.

Alves, W., Ferreira, P., & Araújo, M. (2019). Mining co-operatives: A model to establish a network for sustainability. Journal of Co-Operative Organization and Management, 7(1), 51–63.

Arouri, M., Nguyen, C., & Youssef, A. Ben. (2015). Natural Disasters, Household Welfare, and Resilience: Evidence from Rural Vietnam. World Development, 70, 59–77.

Asmah, E. E. (2011). Rural livelihood diversification and agricultural household welfare in Ghana. Journal of Development and Agricultural Economics, 3(7), 325–334.

Avila-Foucat, V. S., & Rodríguez-Robayo, K. J. (2018). Determinants of livelihood diversification: The case wildlife tourism in four coastal communities in Oaxaca, Mexico. Tourism Management, 69, 223–231.

Babulo, B., Muys, B., Nega, F., Tollens, E., Nyssen, J., Deckers, J., & Mathijs, E. (2008). Household livelihood strategies and forest dependence in the highlands of Tigray, Northern Ethiopia. Agricultural Systems, 98(2), 147–155.

Belcher, B., Bastide, F., Castella, J. C & Boissiere, M. (2013). Development of a village-level livelihood monitoring tool: a case-study in Viengkham District, Lao PDR. International Forestry Review, 15(1), 48–59.

Below, T. B., Mutabazi, K. D., Kirschke, D., Franke, C., Sieber, S., Siebert, R., & Tscherning, K. (2012). Can farmers’ adaptation to climate change be explained by socio-economic household-level variables? Global Environmental Change, 22(1), 223–235.

Butler, L. M., & Mazur, R. E. (2007). Principles and processes for enhancing sustainable rural livelihoods: Collaborative learning in Uganda. International Journal of Sustainable Development & World Ecology, 14(6), 604–617.

Carrasco, S., Ochiai, C., & Okazaki, K. (2016). Disaster Induced Resettlement: Multi-stakeholder Interactions and Decision Making Following Tropical Storm Washi in Cagayan de Oro, Philippines. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 218, 35–49.

Chambers, R., & Conway, G. R. (1992). Sustainable rural livelihoods: practical concepts for the 21st century. IDS Discussion Paper, 296.

Cheruiyot, J. K. (2020). Participatory Livelihood Analysis as an Alternative Method for Agricultural Extension Needs-Assessment: Case of a Rural Community in Kenya. Asian Journal of Agricultural Extension, Economics & Sociology, 173–187.

Davis, J. (2006). e JADE Rural non-farm livelihoods in transition economies : emerging issues and policies. 3(2), 180–224.    

Deng, Q., Li, E., & Zhang, P. (2020). Livelihood sustainability and dynamic mechanisms of rural households out of poverty: An empirical analysis of Hua County, Henan Province, China. Habitat International,99-102.

Deswandi, R. (2017). A Case Study of Livelihood Strategies of Fishermen in Nagari Sungai Pisang, West Sumatra, Indonesia. In Redefining Diversity & Dynamics of Natural Resources Management in Asia, Volume 4 (pp. 45–60). Elsevier.

dos Santos, L. P., Schmidt, C. M., & Mithöfer, D. (2020). Impact of Collective Action Membership on the Economic, Social and Environmental Performance of Fruit and Vegetable Farmers in Toledo, Brazil. Journal of Co-Operative Organization and Management, 8(1), 100-107.

Dzanku, F. M. (2015). Transient rural livelihoods and poverty in Ghana. Journal of Rural Studies, 40, 102–110.

Eid, M., & Marttnez-Carrasco Pleite, F. (2014). The International Year of Cooperatives and the 2020 Vision. SSRN Electronic Journal, 2014.

Elasha, B. O., Nagmeldin, Goutbi Elhassan Hanafi, A., & Sumaya, Z. (2005). Sustainable livelihood approach for assessing community resilience to climate change : case studies from Sudan Balgis Osman Elasha, Nagmeldin Goutbi Elhassan, Hanafi Ahmed, and Sumaya Zakieldin AIACC Working Paper No . 17 August 2005. AIACC Working Paper, 17, 1–26.

Horsley, J., Prout, S., Tonts, M., & Ali, S. H. (2015). Sustainable livelihoods and indicators for regional development in mining economies. The Extractive Industries and Society, 2(2), 368–380.

Idrisa, Y. (2012). Analysis of Awareness and Adaptation to Climate Change among Farmers in the Sahel Savannah Agro-ecological Zone of Borno State, Nigeria. British Journal of Environment and Climate Change, 2(2), 216–226.

Jiao, X., Pouliot, M., & Walelign, S. Z. (2017). Livelihood Strategies and Dynamics in Rural Cambodia. World Development, 97, 266–278.

Jones, N., & Clark, J. R. A. (2013). Social capital and climate change mitigation in coastal areas: A review of current debates and identification of future research directions. Ocean & Coastal Management, 80, 12–19.

Kassa, K., & Eshetu, Z. (2014). Situation analysis of rural livelihoods and socioeconomic dynamics for sustainable rural development : The case of Legehida Woreda ( District ), South Wollo of Ethiopia. 3(3), 201–208.

Kassahun, M., Debela, H., & Endalkachew, K. (2015). Socio-economic impacts of wetland cultivation in South-Bench, Southwest Ethiopia. African Journal of Agricultural Research, 10(8), 840–848.

Lamsal, P., Pant, K. P., Kumar, L., & Atreya, K. (2015). Sustainable livelihoods through conservation of wetland resources: a case of economic benefits from Ghodaghodi Lake, western Nepal. Ecology and Society, 20(1),

Łapniewska, Z. (2019). Cooperatives governing energy infrastructure: A case study of Berlin’s grid. Journal of Co-Operative Organization and Management, 7(2),94-100.

Li, W., Shuai, C., Shuai, Y., Cheng, X., Liu, Y., & Huang, F. (2020). How Livelihood Assets Contribute to Sustainable Development of Smallholder Farmers. Journal of International Development, 32(3), 408–429.

Liu, W., Li, J., Ren, L., Xu, J., Li, C., & Li, S. (2020). Exploring Livelihood Resilience and Its Impact on Livelihood Strategy in Rural China. Social Indicators Research, 150(3), 977–998.

Masud, M. M., Kari, F., Yahaya, S. R. B., & Al-Amin, A. Q. (2016). Livelihood Assets and Vulnerability Context of Marine Park Community Development in Malaysia. Social Indicators Research, 125(3), 771–792.

Morse, S., & McNamara, N. (2013). The Theory Behind the Sustainable Livelihood Approach. In Sustainable Livelihood Approach (pp. 15–60). Springer Netherlands. 

Motsholapheko, M. R., Kgathi, D. L., & Vanderpost, C. (2011). Rural livelihoods and household adaptation to extreme flooding in the Okavango Delta, Botswana. Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C, 36(14–15), 984–995.

Paul, B. G., & Vogl, C. R. (2013). Organic shrimp aquaculture for sustainable household livelihoods in Bangladesh. Ocean & Coastal Management, 71, 1–12.

Peng, W., Zheng, H., Robinson, B., Li, C., & Wang, F. (2017). Household Livelihood Strategy Choices, Impact Factors, and Environmental Consequences in Miyun Reservoir Watershed, China. Sustainability, 9(2),

Pravakar, P., Sarker, B. S., Rahman, M., & Belal Hossain, M. (2013). Present Status of Fish Farming and Livelihood of Fish Farmers in ShahrastiUpazila of Chandpur District, Bangladesh. & Environ. Sci, 13(3), 391–397. 

Scoones, I. (2009). Livelihoods perspectives and rural development. The Journal of Peasant Studies, 36(1), 171–196.

Shen, F. (2009). Tourism and the Sustainable Livelihoods Approach : Application within the Chinese context by.

Sheriff, N., Little, D. C., & Tantikamton, K. (2008). Aquaculture and the poor—Is the culture of high-value fish a viable livelihood option for the poor? Marine Policy, 32(6), 1094–1102.

Smith, D. R., Gordon, A., Meadows, K., & Zwick, K. (2001). Livelihood diversification in Uganda: patterns and determinants of change across two rural districts. Food Policy, 26(4), 421–435.

Soini, E. (2005). Livelihood capital, strategies and outcomes in the Taita hills of Kenya. ICRAF Working Paper No. 8, May, 51.

Sultana, M., Ahmed, J. U., & Shiratake, Y. (2020). Sustainable conditions of agriculture cooperative with a case study of dairy cooperative of Sirajgonj District in Bangladesh. Journal of Co-Operative Organization and Management, 8(1),   

Tang, Q., Bennett, S. J., Xu, Y., & Li, Y. (2013). Agricultural practices and sustainable livelihoods: Rural transformation within the Loess Plateau, China. Applied Geography, 41, 15–23.

The World Bank. (2008). World Bank Report 2008: Agriculture for Development. Journal of Chemical Information and Modeling (Vol. 53, Issue 9). 

Tilt, B., Braun, Y., & He, D. (2009). Social impacts of large dam projects: A comparison of international case studies and implications for best practice. Journal of Environmental Management, 90, 249–257.

Towera, A. N. (2011). Factors affecting sustainability of Agricultural Cooperatives : Lessons from Malawi. 1–146. 

Udayakumara, E. P. N., & Shrestha, R. P. (2011). Assessing livelihood for improvement: Samanalawewa reservoir environs, Sri Lanka. International Journal of Sustainable Development & World Ecology, 18(4), 366–376.

Weldegebrial Gebru, G. (2012). Rural household livelihood strategies in drought-prone areas: A case of Gulomekeda District, eastern zone of Tigray National Regional State, Ethiopia. Journal of Development and Agricultural Economics, 4.