بررسی عملکرد مالی شبکة تعاونی های روستایی استان گیلان پس از اجرای طرح خریدوفروش متمرکز نهاده های کشاورزی

تعاون و کشاورزی، سال نهم، شمارة 35، پاییز 1399

بررسی عملکرد مالی شبکة تعاونی­های روستایی استان گیلان پس از اجرای طرح خریدوفروش متمرکز نهاده­های کشاورزی

علیرضا صاحبدل علی جهانی^[1]، محمد کاوسی کلاشمی^[2]*، غلامرضا محفوظی^[3]

تاریخ دریافت: 30/10/1398           تاریخ پذیرش: 1/9/1399

چکیده

گسترش روزافزون شبکه­های توزیع و فروش کالا ازیک­سو و ازسوی‏دیگر، تنوع تأمین­کنندگان داخلی و شیوه­های متنوع تأمین کالا و نوسان قیمت­ها موجب پیچیدگی در فرایند خرید کالا شده و مدیریت هزینه­ها را ضروری کرده است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی عملکرد مالی شبکة تعاونی‏های روستایی استان گیلان پس از اجرای طرح خریدوفروش متمرکز نهاده­های کشاورزی بود. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی؛ به لحاظ روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات اسنادی بود. در راستای تحقق اهداف پژوهش، اطلاعات مالی 91 واحد تعاونی در بازه­ای هفت­ساله (1390 تا 1396) بررسی و تجزیه و تحلیل شدند. روش تحقیق از نوع پس­رویدادی (با استفاده از اطلاعات گذشته) بود. با توجه به ماهیت ترکیبی داده­ها، از رگرسیون ترکیبی و از نرم­افزار Eviews برای تجزیه­وتحلیل آماری استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که نسبت بدهی به دارایی یا اهرم مالی، اندازة تعاونی، تسهیلات دریافتی تعاونی و متغیر موهومی زمان اجرای طرح تجمیع اثر معکوس (منفی) بر حقوق صاحبان سهام تعاونی­ها طی بازة زمانی مورد مطالعه دارند. در این بین، اثر معکوس بدهی به دارایی، اندازة تعاونی و تسهیلات دریافتی به­ترتیب، در سطح پنج، یک و یک درصد خطای آماری معنی‏دار است. همچنین طی این بازة زمانی، سرمایة تعاونی، فروش تعاونی، نسبت جاری تعاونی و نسبت آنی تعاونی اثر مستقیم (مثبت) و معنی­داری در سطح یک درصد خطا بر حقوق صاحبان سهام دارند. 

واژه­های کلیدی: فروش متمرکز، عملکرد مالی، تعاونی روستایی، داده­های ترکیبی، استان گیلان

مقدمه

تعاون به ­صورت سنتی، از زمان­های دور در جامعه ایران رایج بوده و ریشه در باورها، سنت­ها، اعتقادات و فرهنگ مردم داشته است. همکاری­های متقابل، ایجاد همبستگی و رفتارهای یاری­گرانه اجتماعی و با­صرفه اقتصادی سابقه طولانی در تحولات اجتماعی ایران دارد (سپهردوست و زمانی­شبخانه، 1394). توسعه و رونق بخش کشاورزی به طور مستقیم بر توسعه اقتصادی ایران اثر مثبت دارد و به صورت غیرمستقیم با کاهش مهاجرت روستاییان به شهرهای بزرگ از مشکلات کلان­شهرها می­کاهد. در این راستا، مشارکت کشاورزان در فرایند توسعه و استفاده از تعاونی­ها به عنوان بستری برای سامان دادن به مشارکت­های مردمی در مسیر توسعه اقتصادی بسیار حائز اهمیت است (انصاری و همکاران، 1394).

تجمیع مردم و اهالی یک روستا در قالب یک شرکت تعاونی را تعاونی روستایی می­نامند. موضوع فعالیت شرکت­های تعاونی روستایی، کشاورزی و فعالیت‌های جانبی آن می‌باشد. از جمله مقاصد تشکیل تعاونی‌ها روستایی تجمیع سرمایه‌ها، تأمین نهاده‌های مشترک کشاورزی به صورت عمده و استفاده از تخفیف در خرید آن و هماهنگی و هم‏افزایی در بازاریابی و فروش محصولات کشاورزی می‌باشد به­طوری­که بیشترین سود به کشاورزان برسد که زحمت اصلی تولید محصول را برعهده دارند. شرکت­های تعاونی روستایی از قدیمی­ترین نهادهای جدید موجود در روستاهای کشور می­باشند که هم­زمان با آغاز برنامه­ریزی در ایران، به صورت مستقیم فعالیت­های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را شروع کرده و روستاییان را تحت تأثیر خود قرار داده­اند. انگیزه­های تأسیس و رواج شرکت­های تعاونی روستایی، به­خصوص بعد از اصلاحات ارضی، تحقق دو مسئله مهم اقتصادی و اجتماعی بوده است: یکی پرکردن خلاء ناشی از حذف مالک از محیط روستاها و دیگری کوتاه کردن دست واسطه­ها و سلف­خران از روستاها (مهدوی، 1393).

بخش تعاون با استفاده از همیاری و مشارکت جمعی بهره­بردارن کشاورزی می­تواند ابزار مناسبی را در راستای برقراری توسعه متوازن و عدالت همه­جانبه در کشور فراهم آورد. تقویت تعاونی­ها در بخش کشاورزی و اقتصاد روستایی نیازمند ایجاد سازوکارهای مشارکت نظام­مند روستاییان در فعالیت­های اقتصادی و اجتماعی است. برقراری این سازوکار می­تواند با رونق فعالیت­های تولیدی مولد در سطح روستاها، ضمن ایجاد اشتغال و معیشت پایدار برای اقشار آسیب­پذیر و کم­درآمد در مناطق روستایی، زمینه عرضه محصولات کشاورزی و روستایی با قیمت مناسب را در صورت برخورداری از مدیریت انعطاف­پذیر و همگرا در بازار رقابتی فراهم آورد (بلالی و همکاران، 1396؛ Altman, 2015).

گفتنی است فرایند توسعه پایدار روستایی به شرایط و عوامل گوناگونی بستگی دارد که یکی از مهم­ترین آنها، توسعه تعاونی­های روستایی است که می­تواند همراه با سیاست‏های دولت در بهبود شرایط کار، تولید، زندگی، ارتقای سطح درآمد، ارائه خدمات و وضعیت اجتماعی مردم روستا نقش مؤثری داشته باشد. به­طورکلی، روستاییان و کشاورزان با انجام فعالیت­های حرفه­ای بر اساس مشارکت، همکاری و تعاون می­توانند کارایی خود را افزایش دهند و وضعیت خود را بهبود بخشند (کریم، 1394). تعاونی­های روستایی آثار مهمی را از جنبه­های مختلف اقتصادی و اجتماعی بر اعضا و توسعه روستاهای تحت نفوذ خود بر جا می­گذارند. این نهادهای مردمی می­توانند با ارتقای امکانات کشاورزان و روستاییان، توان تولید آنها را افزایش دهند تا بتوانند با بازدة بیشتر و هزینه کمتر، محصولات خود را تولید و با قیمتی مطلوب­تر، توزیع کنند و بفروشند (سلطانی­مقدس و میرزاعلی، 1396).

تشکل­های تعاونی با توجه به حدود پنج دهه تلاش پرفرازونشیب­ خود در پهنه جغرافیایی جامعه روستایی و ارائه خدمات به جامعه روستایی تحت پوشش خود و همکاری با دولت به عنوان بازوی اجرایی طرح­های دولت در روستاها، در سال­های اخیر، به دلایل متعددی نظیر ضعیف بودن فرهنگ تعاون و تعاون­گرایی در جامعه، خاستگاه دولتی به جای خاستگاه مردمی، ضعف منابع مالی و بی­بهره­بودن از حمایت­های مالی مؤثر دولت (به­ویژه تعاونی­های فراگیر کشاورزی)، کثرت شرکت­های تعاونی با اساسنامه­های تقریباً مشابه و فعالیت موازی، دچار بحران­های اقتصادی و مدیریتی شده­اند که این عوامل باعث گردیده بسیاری از واحدهای تعاونی به دلیل زیاندیدگی­ها در این سال­ها، از اهداف و آرمان­های مهم اساسنامه­ای خود، یعنی تأمین نیاز اعضا و ارائه خدمات به آنها، دور شوند و موجبات نارضایتی سهامداران خود را فراهم نمایند.

در بسیاری از نقاط جهان، تعاونی­ها منشأ ارائه خدمات در صحنه تجاری می­باشند. آمارها نشان­دهنده رشد فزاینده سهم انواع شرکت­های تعاونی در فعالیت­های اقتصادی کشورهای مختلف جهان و افزایش فزاینده درآمدها و منابع در این نوع از شرکت­هاست (Gagliardi, 2010). شرکت­های تعاونی سازمان­های مشارکتی هستند که نشانه بارز در آنها دخالت دموکراتیک اعضا در برنامه­ریزی­ها و تصمیم­گیری­های مربوط به اداره امور شرکت می­باشد. اعضای شرکت تعاونی می­بایست در تمام مراحل برنامه­ریزی، از تصمیم‏گیری تا اجرا و ارزشیابی فعالیت­ها، دخالت آشکار و داوطلبانه داشته باشند. درواقع، این خصیصه عضومدار بودن برنامه­های شرکت­های تعاونی است. باوجوداین، هنوز در بسیاری از جوامع، شرکت­های تعاونی یافت می­شوند که بدون در نظرگرفتن آرا، نیازها و نظرات اعضا، برنامه‏های خود را تدوین می­کنند.

شبکه تعاونی­های روستایی استان گیلان، به­عنوان بزرگ­ترین تشکل مردم­نهاد این استان، 148 شرکت تعاونی روستایی با 277164 نفر عضو دارد که در سطح 2269 روستا فعالیت می­کنند. این شبکه دارای 15 اتحادیه شهرستانی و یک اتحادیه استانی و 38805 میلیون ریال سرمایه و 42702 میلیون ریال اندوخته قانونی است (آمارنامه کشاورزی، 1396). عمده­ترین فعالیت­های شبکه تعاونی روستایی استان گیلان در سال 96 توزیع آرد روستایی (خبازی و خانه­پزی)، توزیع کودهای شیمیایی تکلیفی و غیرتکلیفی، توزیع انواع سموم دفع آفات نباتی، تولید بذر (برنج، گندم و جو)، خرید و فروش محصولات کشاورزی استان (برنج، چای، مرکبات، کیوی، فندق و ... ) و حضور در تنظیم بازار میوه ایام پایانی سال بوده است. خرید تضمینی محصولات کشاورزی از دیگر وظایف شبکه تعاونی روستایی استان به شمار آمده است. سهم استان گیلان از خرید تضمینی مباشرتی در سال 1396 مقدار 4299 تن انواع محصولات کشاورزی و از خرید توافقی محصولات کشاورزی 108687 تن بود (همان، 1396).

در دنیای کنونی، با توجه به تنوع تأمین­کنندگان، روش­های مختلف تأمین کالا و خدمات و نوسان قیمت­ها و نیز تدارک کالا و خدمات بسیار سخت و پیچیده­تر شده است تا آنجاکه موضوعاتی مانند تدارکات و خرید به‏موقع در این حوزه بسیار پراهمیت و مطرح هستند؛ ازاین­رو، لازم است اتحادیه تعاونی روستایی استان (به­عنوان تأمین­کننده نهاده­ها درشبکه) در مذاکره و برقراری ارتباط قوی باشد و بسیار منظم و ساختاریافته عمل کند. یکی از مسائل و موضوعات مهم در شبکه تعاون روستایی نیز تأمین و تدارک کالا و خدمات است. تنوع تأمین­کنندگان و نوسان مداوم قیمت محصولات، روزبه­روز بر پیچیدگی فرایند انتخاب تأمین­کنندگان و برنامه­ریزی خرید افزوده است. ازسوی­دیگر، مدیریت هزینه­ها در این فرایند و کنترل جریان­های مالی یکی دیگر از مسائل مهم در این حوزه تلقی می­شود. در این راستا، طرح خرید متمرکز نهاده­های کشاورزی از سال 1394در شبکه تعاونی روستایی استان گیلان انجام پذیرفت که هدف از اجرای آن دستیابی به عملکرد بهتر (سودآوری بیشتر) و اعمال نظارت بیشتر بر فعالیت شرکت­های تعاونی بود. مسئول اصلی خرید کالا در ­طرح خرید متمرکز نهاده­های کشاورزی، اتحادیه تعاونی روستایی استان گیلان می­باشد. اتحادیه استان با بررسی کیفیت کالاها و مقایسه قیمت­ها و بررسی اصالت محصول در تعامل با سازمان­های ناظر (سازمان جهاد کشاورزی استان، مدیریت حفظ نباتات استان و ... ) بهترین و ارزشمندترین آنها را برای اتحادیه­های تابعه تهیه می­نماید. شرکت­های تعاونی فعال در سطح استان ملزم به تهیه کالای تدارک دیده توسط اتحادیه استان از طریق اتحادیه­های شهرستانی می­باشند و اقدام به خرید مستقیم کالا توسط شرکت تعاونی تخلف محسوب می­شود. کنترل و نظارت بر روند صحیح اجرای طرح با اداره تعاون روستایی شهرستان می­باشد. اتحادیه استان با تمامی شرکت­های تعاونی از طریق اتحادیه­های شهرستانی در ارتباط است و کالاهای مورد نیاز را در فصل زراعی پیش رو نیازسنجی می­کند و به استناد برآورد انجام­شده، با تأمین­کنندگان سطح کشور وارد مذاکره می­شود. هدف اصلی اتحادیه استان، تهیه به­موقع کالا و خدمات برای واحدهای تعاونی سطح استان و رفع نیاز آنها جهت پاسخگویی به اعضا (روستاییان) است. کار خرید و تدارک کالا تعاملی و ارتباطی می باشد. اتحادیه تعاونی روستایی استان با برقراری ارتباط مناسب با اتحادیه­ها و شرکت­های تعاونی سطح استان از نیاز آنها به نهاده­­ها اطلاع می­یابد، سپس با بررسی و جستجوی وسیع در بازار و شناسایی تأمین­کنندگان، بهترین نهاده­ها را از نظر کیفیت محصولات و قیمت  انتخاب می­نماید.

پس از گذشت چند سال از اجرای طرح خرید متمرکز نهاده­های کشاورزی در شبکه تعاونی روستایی استان گیلان، موفقیت این طرح در رسیدن به اهداف تعیین­شده، از جمله بهبود عملکرد مالی تعاونی­ها، ارزیابی نشده است. برهمین­اساس، پژوهش حاضر با استفاده از اطلاعات مالی شبکه تعاونی­ روستایی استان گیلان طی بازه زمانی 1390-96، در پی بررسی اثر اجرای طرح خرید متمرکز نهاده­های کشاورزی بر عملکرد مالی تعاونی­های یادشده بود. ارزیابی عملکرد مالی شبکه تعاونی­های روستایی استان گیلان پس از اجرای طرح خرید و فروش متمرکز نهاده­های کشاورزی می­تواند راهکارهای مؤثری در جهت بهبود عملکرد این شبکه فراهم آورد. همچنین بررسی دستیابی این طرح به اهداف ازپیش‏تعیین­شده می­تواند در تصمیم­سازی­های مرتبط با ادامه اجرا و نیاز به انجام اصلاحات در فرایند عملیاتی، مورد استفاده مدیران و برنامه­ریزان شبکه قرار گیرد. بااین­تفاسیر، مهم‏ترین فرضیه مورد بررسی در این پژوهش اثر معنی­دار اجرای طرح خرید متمرکز نهاده‏های کشاورزی بر عملکرد مالی شبکه تعاونی روستایی استان گیلان بود.

مبانی نظری و پیشینة پژوهش

در نگرش نئوکلاسیک، توازن بین نگرش اقتصادی و نگرش اجتماعی، چشم­انداز موفقیت را ترسیم می­کند و وقتی از یک منظر، سه جنبه کاری یک سازمان یعنی جنبه‏های فنی، اجتماعی و اقتصادی در تعامل با یکدیگر به تعادلی پویا برسند، عملکرد سیستم به وضعیت بهینه خواهد رسید. اگرچه در این نگرش، سازمان به عنوان یک سیستم شناخته نمی­شود، ولی این گروه سعی کرده­اند تا علاوه بر جنبه­های فنی- اقتصادی، جنبه اجتماعی و رفتاری مدیریت را نیز مهم نشان دهند (Kunkel et al., 2007). دو جریان اصلی در سنجش عملکرد وجود دارد: نخست، دیدگاه اقتصادی که بر اهمیت عوامل خارجی بازار نظیر موضع رقابتی تأکید دارد و دوم، دیدگاه سازمانی که بر دیدگاه رفتاری و جامعه‏شناختی و سازگاری آنها با محیط استوار است (حیدری و همکاران، 1394). ابعاد سنتی اندازه‏ها، که در تصمیم­گیری مدیریتی برای اندازه­گیری عملکرد سازمان به کار می‏روند، ابعاد مالی این اندازه­ها هستند که به واسطه سیستم­های حسابداری به وجود آمده‏اند و تصویری مناسب از عملیات و عملکرد سازمان ارائه می­کنند.

پژوهشگران زیادی در مورد دلایل موفقیت یا عدم موفقیت شرکت­های تعاونی تحقیق نموده­اند. جمع­بندی این پژوهش­ها نشان می­دهد که از جمله عوامل موفقیت شرکت­های تعاونی می­توان به مشارکت اعضا، مدیریت پویای هیئت­مدیره، روحیه جمع‏گرایی، برگزاری دوره­های منظم آموزشی، میزان سطح تحصیلات، میزان سابقه مدیریتی و تنوع بخشی به کسب­وکار اشاره نمود. همچنین عواملی نظیر ضعف بنیه مالی، ضعف نیروی انسانی، سطح پایین تحصیلات، عدم شناخت اصول تعاونی، عدم انطباق دوره­های آموزشی با نیاز اعضا، فقدان نظم سازمانی، نبود ساختار سازمانی کارآمد و فعالیت مدیران تعاونی در بخش خصوصی در عدم موفقیت شرکت­های تعاونی تأثیرگذارند. در مورد عومل اثرگذار بر موفقیت مالی شرکت­ها و مؤسسات نیز پژوهش­های فراوانی صورت گرفته است.

پالوچ و تیموری (1393) نشان دادند که کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش، کم‏توجهی به شرکت­های تعاونی در طرح هدفمند کردن یارانه­ها، بالابودن سود تسهیلات بانکی و عدم همکاری بانک­ها در زمینه تسهیلات تکلیفی از جمله مشکلات و موانع   پیش روی عملکرد مالی این تعاونی­ها می­باشند. درکل، یافته­های محققان نشان می­دهد که متغیرهایی همانند مسئولیت­پذیری هیئت­مدیره، عملکرد اداره تعاون، آموزش اعضا، مشارکت اجتماعی، آگاهی از اصول تعاونی، رضایت از هیئت مدیره و اعتماد اجتماعی در مجموع قادرند 61 درصد از تغییرات در زیان­دهی تعاونی را پیش­بینی کنند (عطائی و ایزدی، 1394). متغیرهای وابسته و مستقل پژوهش­های پیشین داخلی در الگوسازی عملکرد مالی بنگاه­ها را می­توان در قالب جدول 1 ارائه کرد.

جدول 1. مرور پژوهش­های داخلی صورت­گرفته درخصوص الگوسازی عوامل اثرگذار بر عملکرد مالی بنگاه­ها

با استفاده از تجربه پژوهش­های پیشین، متغیرهای توضیحی و کنترلی اثرگذار بر عملکرد مالی تعاونی­ها شناسایی شدند و در برازش تابع عملکرد مالی شبکه تعاونی روستایی استان گیلان به­کار رفتند. این متغیرها عبارت­اند از: نسبت­های مالی، اهرم مالی، سرمایه، میزان فروش، تسهیلات دریافتی، اندازه و عمر تعاونی.

روش­شناسی پژوهش

بازه زمانی مورد مطالعه در این پژوهش سال­های 1390 تا 1396 بود. در این بازه، صورت­های مالی 91 واحد تعاونی روستایی استان گیلان گردآوری و بررسی شد. ازآنجاکه در پژوهش حاضر از داده­های مربوط به سال­های گذشته (1390 تا 1396) استفاده شده است، این پژوهش در گروه بررسی­های پس­رویدادی قرار می­گیرد. با توجه به ماهیت ترکیبی داده­ها، به‏منظور بررسی عوامل اثرگذار بر حقوق صاحبان سهام (ROE) به عنوان شاخص عملکرد مالی تعاونی­های شبکه، از الگوسازی رگرسیون داده­های ترکیبی استفاده شد. داده­های ترکیبیِ پانل یا تابلویی، شامل مشاهداتی برای چندین بخش می­باشند که در زمان­های مختلف جمع­آوری شده­اند. یک الگوی داده­های پانل حاوی اطلاعاتی در زمان و مکان است که شامل N مؤلفه T دوره­ زمانی می­باشد. داده­های تابلویی ترکیبی از داده­های مقطعی و سری زمانی می­باشند؛ یعنی اطلاعات مربوط به داده­های مقطعی در طول زمان مشاهده می­شود بدین صورت که چنین داده­هایی دو بعد دارند که یک بعد مربوط به واحدهای مختلف در هر مقطع زمانی خاص است و بعد دیگر مربوط به زمان می­باشد. هرگاه برای تمامی مقاطع، سری زمانی برابری وجود داشته باشد، این پانل، پانل متوازن و در غیر این ­صورت، پانل نامتوازن است (Baltagi, 2005). فرم کلی معادله رگرسیون در قالب الگوی داده­های تابلویی به شکل زیر می‌باشد:

در الگوی فوق، i شمارنده مقاطع شرکت­های تعاونی و t شمارنده زمان (1390-96) است. داده­های مورد استفاده در الگوسازی پژوهش حاضر ماهیت ترکیبی متوازن دارند. باتوجه به وجود داده‌های سری زمانی به عنوان بخشی از داده‌های ترکیبی (پانل) مورد استفاده در این پژوهش، ابتدا آزمون‌های مختلف ریشه واحد به‏منظور بررسی ایستایی (مانایی) سری‌های زمانی مورد مطالعه صورت گرفت، سپس آزمون‌ بررسی وجود رابطه هم­انباشتگی انجام شد. در گام­های بعدی، آزمون F لیمر به‏منظور تشخیص نوع داده‌های ترکیبی و آزمون‏ هاسمن برای انتخاب نوع الگو به کار گـرفته شدند. در ابتدا، لازم بود مانایی متغیرها بررسی شود. معروف‌ترین آزمون‌های ریشه واحد داده‏های تابلویی، شامل LLC،  IPS و  فیشر، در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفتند.

چنانچه متغیرهای الگو ایستا باشند، تخمین‌های حاصل مشکل رگرسیون ساختگی را نخواهند داشت، اما در صورت ناایستایی متغیرهای الگو، احتمال ایجاد رگرسیون ساختگی وجود دارد. برای اجتناب از وضعیت رگرسیون ساختگی، آزمون هم‌انباشتگی به عنوان یک پیش­آزمون قابل استفاده است (Greene, 1993). به این ترتیب، تنها در شرایط وجود رابطه هم‌انباشتگی بین متغیرها می‌توان به نتایج رگرسیون اعـتماد کـرد. در بـرآورد الگوی داده­های ترکیبی دو حالت کلی وجود دارد: 1. عـرض از مبدأ بـرای کلیه مـقاطـع یـکسان است که در ایـن صـورت الگوی داده­های تلفیقی مطرح است؛ 2. عـرض از مبدأ برای تمام مقاطع متفاوت است که به این حالت داده­های ترکیبی گفته می‌شود. برای شناسایی دو حالت فوق از آزمونی به نام F لیمر یا چاو استفاده می‌شود؛ به عبارت دیگر، برای انتخاب بین روش‌های داده‌های تلفیقی و داده‌های ترکیبی، از آمارۀ F لیمر استفاده می‌شود (مهرگان و رضایی، 1390). به‏منظور بررسی برتری الگوی اثرات ثابت (FEM) یا الگوی اثرات تصادفی (REM) از آزمون‏ هاسمن استفاده شد. این آزمون بیان می­دارد که تحت فرض عدم وجود همبستگی بین داده­های مقطعی و سایر متغیرهای توضیحی، هر دو برآوردگر اثر ثابت و اثر تصادفی ناسازگارند ولی برآوردگر اثر ثابت ناکارا هم هست؛ اما در صورت وجود همبستگی بین داده­های مقطعی و سایر متغیرهای توضیحی، اثر ثابت  سازگار است اما اثر تصادفی ناسازگار می­باشد (فقه مجیدی و ابراهیمی، 1393).

الگوی تجربی مورد استفاده در پژوهش حاضر به قرار زیر است:

در رابطه فوق، a₀ تا a₉ ضرایب رگرسیون، Ln عملگر لگاریتم طبیعی، ROE بازدۀ حقوق صاحبان سهام یا بازده ارزش ویژه، LEV اهرم مالی، FS اندازه تعاونی، FT عمر تعاونی، RC سرمایه حقیقی تعاونی، RS فروش حقیقی تعاونی، RL تسهیلات دریافتی حقیقی، R1 نسبت جاری، R2 نسبت آنی و Dummy متغیر موهومی زمان اجرای طرح خرید و فروش متمرکز نهاده­های کشاورزی در شبکه تعاونی­های روستایی استان گیلان است.   

بازده حقوق صاحبان سهام میزان کارایی یک شرکت در خلق سود خالص برای سهامداران را بررسی می‌کند. در واقع، این نسبت بیان می‌نماید که بنگاه اقتصادی به ازای هر یک واحد سرمایه‌گذاری سهامداران، چه میزان سود خالص نصیب آنها می‌کند. بازده حقوق صاحبان سهام مهم­ترین معیار سنجش موفقیت شرکت در دستیابی به هدف مذکور است (تقوی، 1385). اهرم مالی عامل مشخص‏کننده توانایی مالی شرکت می­باشد. اعتقاد بر این است که اهرم مالی درجه درماندگی مالی را افزایش می­دهد (رحیمیان و توکل­نیا، 1392). اندازه شرکت بیانگر حجم و گستردگی فعالیت شرکت است. غالباً شاخص­هایی را مبین اندازه می­دانند که عملکرد شرکت را نشان می­دهند نه ظرفیت فیزیکی آن را. اندازه شرکت به طرق مختلفی همچون: میزان فروش شرکت، ارزش روز یا دفتری مجموع دارایی­های شرکت، ارزش بازار یا دفتری سهام عادی، ارزش بازار یا دفتری حقوق صاحبان سهام، نسبت قیمت به سود و ... اندازه­گیری می­شود (طرفی، 1385). در ایـن پـژوهش، انـدازه شـرکت از طریق لگاریتم طبیعی جمع دارایی­های هر تعاونی اندازه­گیـری شد. نسبت جاری، که نسبت سرمایه در گردش نیز نامیده می شود، از حاصل تقسیم دارایی­های جاری به بدهی­های جاری به دست می­آید. مفهوم نسبت جاری آن است که دارایی‌های جاری شرکت تا چه حد بدهی‌های جاری آن را پوشش می‌دهند. به بیان ساده، این نسبت توانایی شرکت را در پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت (جاری) از طریق دارایی‌های کوتاه‌مدت (جاری) نشان می‌دهد. برخی از تحلیل­گران معتقدند عدد مناسب برای این نسبت یک است و اگر این نسبت کمتر از یک باشد، شرکت در پرداخت تعهدات کوتاه‌مدت خود دچار مشکل است (طالب بیدختی و فرجی، 1390). برای به‌دست آوردن نسبت آنی باید میزان دارایی‌های سریع نسبت به بدهی‌های جاری سنجیده شود. زمانی که نسبت آنی و به تبع آن نقدینگی کاهش یابد، احتمال درماندگی شرکت افزایش مـی­یابـد و شرکت نمی­تواند بسیاری از پروژه­های سودآور خود را اجرا کند (امینی و همکاران، 1390). متغیر موهومی زمان اجرای خرید و فروش متمرکز نهاده­های کشاورزی از سال 1390تا 1393 ارزش صفر و از سال 1394 تا 1396 ارزش یک را به خود گرفت.

 داده­ها و اطلاعات مربوط به این تحقیق به دو دسته تقسیم می­شوند: دسته اول اطلاعات مربوط به ادبیات موضوعی و تحقیقات انجام‏شده در حوزه مربوطه می­باشد؛ لذا با مراجعه به منابع کتابخانه­ای شامل کتب، مجلات هفتگی و ماهنامه­ها، انتشارات مراکز تحقیقاتی و پژوهشی، پایان­نامه­های تحصیلی و رساله­های تحقیقی مرتبط و مقالات لاتین، بخش نظری و ادبیات تحقیق جمع­آوری، بررسی و تدوین گردید. دسته دوم شامل اطلاعات مربوط به فرضیات و متغیرهای تحقیق است. شایان ذکر است داده‏های مالی مورد نیاز این پروژه برای اولین­بار در ارتباط با این تحقیق جمع آوری و بررسی شد. داده­های مورد نیاز برای تحقق اهداف پژوهش (شامل بررسی اثر متغیرهای توضیحی و کنترلی مالی و اجرای طرح خرید متمرکز نهاده­های کشاورزی بر عملکرد مالی شبکه تعاونی روستایی استان گیلان) نظیر صورت­های مالی، خلاصه حساب، شاخص کالا و اسناد مالی واحدهای تعاونی از گزارش سالانه حسابرسی صورت­های مالی واحدهای تعاونی موجود در سازمان تعاون روستایی استان گیلان و اتحادیه مرکزی نظارت و هماهنگی تعاونی­های روستایی و کشاورزی ایران استخراج گردید. ناقص بودن اطلاعات موجود در سازمان مراجعه به واحدهای تعاونی را اجتناب‏ناپذیر نمود. پراکنش واحدهای تعاونی در سطح تمامی شهرستان­های استان گیلان و زمان­بر بودن مراجعه به تعداد زیادی از آنها از اشکالات عمده تهیه اطلاعات بود که با مراجعه حضوری به بسیاری از این واحد­ها و جمع­آوری برخی دیگر از صورت­های مالی حسابرسی­شده واحدهای تعاونی روستایی از سازمان تعاون روستایی استان گیلان و اتحادیه مرکزی نظارت و هماهنگی تعاونی­های روستایی و کشاورزی ایران، داده­های لازم جهت آزمون فرضیات استخراج گردید. در این باره، با جمع­آوری 793 صورت­ ­مالی از واحدها، بر اساس نیاز،  637 صورت ­مالیِ 91 واحد تعاونی به شرح یک واحد اتحادیه استانی، 8 واحد اتحادیه شهرستانی و 82 واحد شرکت تعاونی روستایی (که اطلاعات آنها از سال 1390 تا 1396 موجود بود) مبنای بررسی و پژوهش قرار گرفت. پس از جمع­آوری صورت‏های مالی، کار استخراج داده­ها و ثبت و ضبطشان آغاز شد و بانک اطلاعاتی جامعی از آن به دست آمد که پژوهش حاصل نتیجه کار روی داده­های مذکور می­باشد. داده­های جمع­آوری­شده با نرم­افزار Excel محاسبه شدند و برای تجزیه­وتحلیل از نرم­افزار Eviews استفاده گردید.

نتایج و بحث

به‏منظور برازش الگوی رگرسیون ترکیبی، در گام نخست، برقراری فرض نرمال بودن متغیر وابسته (LROE) با استفاده از آزمون اندرسون- دارلینگ (AD) صورت گرفت. نتایج آزمون AD (005/0P-Value <) نشان داد که LROE نرمال نمی­باشد (رد فرض صفر این آزمون مبنی بر نرمال بودن متغیر وابسته)؛ ازاین­رو، با استفاده از تبدیل جانسون، این متغیر نرمال شد (P-Value آزمون AD پس از تبدیل، برابر با 125/0).

در گام دوم، به‏منظور بررسی ویژگی آماری متغیرهای پژوهش، بررسی وجود ریشه واحد در سری­های تابلویی با استفاده از چهار آزمون مختلف صورت گرفت (جدول 2).

جدول 2. آزمون بررسی وجود ریشه واحد در متغیرهای پژوهش

     مأخذ: یافته­های پژوهش

نتایج مبین رد فرض صفر مبنی بر وجود ریشه واحد در تمامی آزمون­های چهار­گانه در سطح 5 درصد آماری برای تمامی متغیرهای پژوهش می­باشد (به­جز آزمون IPS برای متغیر عمر تعاونی که سطح معنی­داری آن 10 درصد است)؛ ازاین­رو، می­توان ادعا کرد که متغیرهای پژوهش در سطح داده، ایستا می­باشند.

در گام سوم، به‏منظور بررسی وجود هم­جمعی میان متغیرهای پژوهش، از آزمون کائو^[4] استفاده شد. با توجه به سطح احتمال آماره محاسباتی این آزمون (00/0)، فرض صفر مبنی بر عدم وجود هم­جمعی رد می­شود؛ ازاین­رو، می­توان ادعا کرد که رابطه بلندمدت بین متغیرهای توضیحی الگو وجود دارد (جدول 3).

جدول 3. بررسی وجود هم­جمعی میان متغیرهای پژوهش.

 مأخذ: یافته­های پژوهش

در گام چهارم، به‏منظور بررسی برقراری اثرات ثابت با استفاده از آزمون چاو^[5]، ابتدا الگوی اثرات ثابت برآورد شد. محاسبه آماره­ F لیمر روی خروجی این الگو نشان داد که فرض صفر مبنی بر تلفیقی بودن داده­ها رد می­شود؛ ازاین­رو، تابلویی (ترکیبی) بودن داده­ها تأیید می­شود و الگوی اثرات ثابت بر الگوی حداقل مربعات تجمیع­شده برتری دارد (جدول 4).

جدول 4. بررسی برقراری اثرات ثابت با استفاده از آزمون چاو

 مأخذ: یافته­های پژوهش

در گام پنجم، به‏منظور بررسی برقراری اثرات تصادفی با استفاده از آزمون ‏هاسمن، ابتدا الگوی اثرات تصادفی برآورد شد. نتایج این آزمون نشان داد که فرض صفر مبنی بر برقراری اثرات تصادفی (برتری الگوی اثرات تصادفی در مقابل اثرات ثابت) رد می­شود (جدول 5).

جدول 5. بررسی برقراری اثرات تصادفی با استفاده از آزمون‏هاسمن

 مأخذ: یافته­های پژوهش.

نتایج برازش الگو با اثرات ثابت در جدول 6 ارائه شده است. ضریب تعیین (R²) و ضریب تعیین تعدیل­شده ( 12R2"> ) الگوی برازش­شده‏ به ترتیب 73/93 و 57/92 درصد می‏باشد. مقدار آماره F محاسباتی آزمون معنی­داری کلی رگرسیون برابر با 41/80 است که با توجه به سطح احتمال آن (00/0)، معنی­داری کلی رگرسیون برآوردشده پذیرفته می­شود. با توجه به وجود ناهمسانی واریانس در الگو، از روش تعدیلی وایت برای برازش استفاده شد.

جدول 6. الگوی اثرات ثابت عوامل اثرگذار بر حقوق صاحبان سهام

  مأخذ: یافته­های پژوهش.

نتایج نشان داد که نسبت بدهی به دارایی یا اهرم مالی، اندازه تعاونی، تسهیلات دریافتی تعاونی و متغیر موهومی زمان اجرای طرح تجمیع اثر معکوس (منفی) بر حقوق صاحبان سهام تعاونی­ها طی بازه زمانی مورد مطالعه دارند. دراین­بین، اثر معکوس بدهی به دارایی، اندازه تعاونی و تسهیلات به­ترتیب، در سطح پنج، یک و یک درصد آماری معنی­دار بود.

اثر معکوس و معنی­دار اهرم مالی بر عملکرد مالی بنگاه­ها در مطالعات زیر نیز به دست آمده است: سید­نژاد فهیم و آقایی (1381)، یعقوب­نژاد و همکاران (1388)، دیویدسون و دیویتا (Davidson and Dutia, 1991)، بـالانتین و همکاران (Ballantine et al., 1993)، هلمز و همکاران (Holmes et al., 1994)، چهاب (Chehab, 1995)، هـوگز (Hughes, 1997)، لین و رووی (Lin & Rowe, 2006)، چـن و اسـترانگ (Chen & Strange, 2005 )، ایروتس (Eriotis, 2007)، دمیترو و پریم­ (Dimitrov and Prem, 2008)، آچیمپنگ و همکاران (Acheampong et al., 2014). ازسوی­دیگر، نتایج پژوهش بی و ویجواردانا (Bei & Wijewardana, 2012) و جاندیک و ­ماخیجا (Jandik & Makhija, 2005) نشان داد که بین نرخ بالای رشد سود با اهرم مالی رابطه مثبتی وجود دارد.

درخصوص اثر اندازه شرکت بر عملکرد مالی، مطالعات سجادی و همکاران (1386) و کریمی (1390) به اثر منفی و معنی­دار این متغیر بر عملکرد مالی بنگاه­ها اشاره کردند. در مقابل، بخاری و همکاران (Bokhari et al., 2005)، کینکا و همکاران (Cinca et al., 2005) و آچیمپنگ و همکاران (2014) نشان دادند که ارتباط مثبت و معنی­داری بین اندازه و عملکرد شرکت وجود دارد. ازسویی، نتایج مطالعه فینی (Feeny, 2000) نشان داد که اندازه شرکت اثر چندانی بر عملکرد مالی ندارد.

مطالعه سیدنژاد (1381) ارتباط تسهیلات دریافتی بر عملکرد شرکت را معکوس و معنی­دار گزارش کرد. همچنین دهقان دهنوی و همکاران (1396) رابطه بین نسبت تسهیلات به حقوق صاحبان سهام و شاخص­های سودآوری را منفی و معنی­دار گزارش کردند.

طی بازه زمانی مورد مطالعه، عمر تعاونی، سرمایه تعاونی، فروش تعاونی)، نسبت جاری تعاونی و نسبت آنی تعاونی اثر مستقیم (مثبت) بر حقوق صاحبان سهام تعاونی­ها داشتند. دراین­بین، اثر مستقیم سرمایه تعاونی، فروش تعاونی، نسبت جاری و نسبت آنی تعاونی در سطح یک درصد آماری معنی­دار بود. اثر مستقیم و معنی­دار نسبت جاری و نسبت آنی بر عملکرد مؤسسات در پژوهش­های نمازی و شیرزاد (1384)، دیتریخ و اولسن (Dietrich & Olsen, 1985)، کاما (Kamath, 1989)، اسمیت و بیج­من (Smith & Begemann, 1997) نیز تأیید شد. در خصوص رابطه بین عمر و عملکرد مالی شرکت، پژوهش­های باگوتی (Bhagwati, 1993)، بوسالینگام (Bhoothalingam, 1993) و نیف (Mnif, 2009) به اثر مثبت و معنی­دار این متغیر بر عملکرد مالی بنگاه اشاره داشتند. مطالعات ارتیمور و همکاران (Ertimur et al., 2003) و کاپلان و نورتن (Kaplan  and Norton, 2004) رابطه مثبت و معنی­دار بین متغیر فروش و عملکرد مالی شرکت­ها را تأیید کردند. محققان دیگری نیز به این نتیجه رسیدند که کیفیت سود می­تواند تحت تأثیر نوسان­پذیری فروش قرار گیرد. به­طورکلی، هرچقدر نوسان­پذیری فروش بیشتر باشد، عدم ثبات بیشتر است(Francis et al., 2004; Dechow & Dichev, 2002). همچنین نتایج تحقیق فتحی و توکلی (1388)، آلمیدا و همکاران (Almeida et al., 2004)، رحمن و همکاران (Raheman et al., 2010) و ادبول (Adebowale, 2014) نشان­دهنده اثر مثبت و معنی­دار متغیر سرمایه بر عملکرد مالی بنگاه است.

جمع­بندی و پیشنهادها

نتایج این پژوهش نشان داد اهداف عملکردی (سودآوری) در شبکه تعاونی­های روستایی استان گیلان محقق نشده و خریدوفروش متمرکز با اهداف ازپیش­تعیین­شده و با استانداردها و تعاریف کلاسیک خریدوفروش متمرکز فاصله دارد، چراکه با راهبرد­های تبیین‏شده (دسترسی آسان، تعدد مراکز توزیع و افزایش عملکرد) همخوانی ندارد.

افزایش تعداد واسطه­ها، حتی به تعداد اندک، در بحث خرید متمرکز در شبکه، ضمن خارج کردن ابتکار عمل از دست مسئولان مستقیم هر واحد از واحدهای شبکه، آنها را ملزم به خرید از واسطه اولیه- اتحادیه استان- می­نماید. ازسوی­دیگر، بااینکه شبکه تعاونی‏های روستایی، شبکه­ای یکپارچه و پیوسته می­باشد، اما به دلیل اینکه هرکدام به­ تنهایی واحدهای حقوقی مستقلی هستند، در وهله نخست، ترجیحشان کسب منفعت و درآمد برای مجموعه خود است؛ به­عبارت­دیگر، شبکه در عین پیوستگی، چسبندگی لازم را به دلیل ماهیت ذاتی خویش ندارد.

عدم نظارت صحیح بر اجرای طرح، سوءمدیریت و اجبار در اجرای طرح به بی‏رغبتی مدیران واحدهای تعاونی دامن می­زنند. نبود جنبه­های انگیزشی برای متولیان، تأخیر و تعلل در بازگشت منابع مالی (چرخه وجه نقد) از جمله عواملی هستند که منجر به ناکامی طرح خرید متمرکز شده­اند. به این فهرست دلایل دیگر نیز می­توان افزود: نخست فراگیر نبودن و محدود بودن طرح به شبکه که در مغایرت آشکار با کارکرد توزیع متمرکز (که بر تعدد مراکز فروش و وفور محصولات و دسترسی آسان تأکید دارد) است و دوم عدم تطبیق طرح با راهبرد خریدوفروش متمرکز می­باشد که این طرح را از لحاظ عملکردی ناموفق کرده و ادامه آن را قابل دفاع نمی­کند.

 با وجود همه این نقایص و فارغ از بحث عملکردی، طرح واجد مزیت­هایی ازجمله فراهم نمودن خریدی راحت، اطمینان بالا از اصالت محصولات عرضه­شده و توزیع خوب برای جامعه هدف (کشاورزان)­­ می­باشد که مدیران و دست­اندرکاران شبکه را قادر می­سازد با بررسی بیشتر، درباره ادامه و یا توقف طرح تصمیم بگیرند.

 با توجه به اینکه پژوهش حاضر عملکرد مالی را صرفاً پس از اجرای طرح خریدوفروش متمرکز بررسی کرده است، پیشنهاد می‏گردد مطالعات آتی دلایل عدم موفقیت طرح را بررسی نمایند تا با ارائه پیشنهادهای سازنده، شرایط بهبود و اصلاح طرح مذکور فراهم گردد. همچنین پیشنهاد می­شود شناسایی نقاط قوت و ضعف اجرای طرح خرید متمرکز در تعاونی­های روستایی استان گیلان مدنظر مدیران ارشد این شبکه قرار گیرد. آسیب­شناسی اجرای این طرح نیز می­تواند ضمن ارائه بازخورد مناسب به مدیران اجرایی، زمینه را برای رفع انحرافات احتمالی در فرایند عملیات اجرایی، بهبود عملکرد طرح و بسترسازی مناسب برای تحقق اهداف اولیه فراهم آورد. گفتنی است ایجاد سامانه‏های مدیریتی پایش شبکه تعاونی­های روستایی استان گیلان ضرورتی انکارناپذیر است؛ لذا پیشنهاد می­شود، با استفاده از تجربه شرکت­های مشاور و گروه­های مدیریتی پیشرو، استقرار این سامانه­ها به‏منظور بررسی برخط عملکرد و تحقق اهداف طرح­هایی نظیر خرید متمرکز در دستور کار قرار گیرد.

منابع

آمارنامه کشاورزی (1396). وزارت جهاد کشاورزی. دفتر آمار و فناوری اطلاعات.

اسدی، غ.ح. و یوخنه القیانی، م.ی. (1393). بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکت­ها. فصلنامه مطالعات تجربی حسابداری مالی، 11(41)، 83-103.

امینی، پ.، محمدی، ک. و عباسی، ش. (1390). بررسی عوامل مؤثر بر صدور گزارش مشروط حسابرسی: کاربرد روش شبکه عصبی. حسابداری مدیریت، 4 (11)، 25-39.

انصاری، ح.، جورابلو، م.، پورافکاری، ن. و ‏هاشمیان­فر، س.ع. (1394). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر مشارکت اعضای تعاونی­های تولیدی کشاورزی و مقایسه آن با تعاونی­های تولیدی صنعتی در استان تهران. فصلنامه تعاون و کشاورزی، 4 (13)، 73-100.

ایزدی­نیا، ن. و روح­الهی، و. (1396). تأثیر جریان­های نقدی آزاد مازاد، نظام راهبری شرکتی و اندازه شرکت بر پیش­بینی پذیری سود. پژوهش­های حسابداری مالی و حسابرسی، 9 (36)، 131-149.

بلالی، ح.، موحدی، ر. و نظری­کمرودی، ج. (1396). ارزیابی عوامل اثرگذار در بهبود عملکرد شرکت­های تعاونی تولید روستایی در شهرستان سوادکوه. پژوهش­های روستایی، 8 (4)، 577-590.

پالوج، م. و تیموری، م. (1393). مؤلفه­های اقتصادی شرکت­های تعاونی تولید کشاورزی از دیدگاه دست­اندرکاران: چالش­ها و راهکارها. روستا و توسعه، 17 (4): 135-154.

تقوی، م. (1385). مدیریت مالی (جلد اول). تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

حاجی­ها، ز. و چناری، ح. (1396). قابلیت مقایسۀ‌ صورت‌های مالی و مدیریت سود واقعی. پژوهش­های حسابداری مالی، 32 (2)، 33-48.

حیدری، ف.، نادری مهدیی، ک.، یعقوبی فرانی، ا. و حیدری، ع. (1394)، شاخص­های شناسایی تعاونی­های موفق کشاورزی. فصلنامه تعاون و کشاورزی، 4 (14)، 39-60.

خالقی مقدم، ح. و رحمانی، ع. (1382). سودمندی اقلام صورت­های مالی غیر از سود در پیش­بینی سود. مطالعات حسابداری، 1(1)، 109-142.

خدامی­پور، ا. و اسماعیلی، ا. (1390). رابطه ارزشی تغییرات اهرم مالی در تبیین عملکرد عملیاتی.دانش حسابداری، 2 (6)، 65-91.

دهقان دهنوی، م.ع.، امیری، م. و شکرالله تبار آکتیج، م. (1396). تأثیر تسهیلات بانکی بر عملکرد صنعت خودروسازی. نظریه­های کاربردی اقتصاد، 4 (2)، 27-48.

رحمانی، ع.، مسجد موسوی، م.س. و قیطاسی، ر.ا. (1390). بررسی رابطه سودآوری و بازده با توجه به چرخه عمر و اندازه شرکت. تحقیقات حسابداری و حسابرسی، 3 (9)، 104-115.

رحیمیان، ن. و توکل­نیا، ا. (1392). اهرم مالی و ارتباط آن با درماندگی مالی و فرصت­های رشد در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران (روابط خطی و انحنایی). حسابداری مالی، 5 (20)، 108-129.

رضایی، ن. و امیرحسینی، ز. (1396). ارزیابی عملکرد با استفاده از نسبت­های مالی به شیوه الگوریتم درخت تصمیم­گیری. راهبرد مدیریت مالی، 5 (2)، 185-205.

سپهردوست، ح. و زمانی­شبخانه، ص. (1394). بررسی نقش تعاونی­ها در ایجاد انگیزه­های مشارکتی و توسعه اقتصادی. مطالعات ملی، 16 (3)،121-144.

سجادی، س.ح.، دستگیر، م.، فرازمند، ح. و محمودی، و. (1386). بررسی عوامل مؤثر بر سودآوری شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. تحقیقات اقتصادی، 4 (80)، 49-73.

سلطانی­مقدس، ر. و میرزاعلی، م. (1396). واکاوی اثرات اقتصادی- اجتماعی شرکت­های تعاونی روستایی از دیدگاه روستاییان (مطالعه موردی: شهرستان گنبد کاووس). فصلنامه برنامه­ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 30، 67-103.

سیدنژاد فهیم، ر. و آقایی، م.ع. (1381). نقش اسـتقراض در سـودآوری شرکت‏ها. پایان­نامه کارشناسی ارشد حسابداری. دانشگاه تربیت مدرس.

طالب­بیدخی، ع. و فرجی، ف. (1390). بررسی مقایسه­ای بین شاخص­های سنتی نقدینگی و شاخص­های نوین نقدینگی در بورس اوراق بهادار تهران- صنعت خودرو. دانش مالی اوراق بهادار تهران، 11، 55-78.

طرفی، ش. (1385). بررسی تأثیر اندازه، نوع صنعت و نسبت‏های سرمایه گذاری در پیش‏بینی توان بازپرداخت تسهیلات از دید کارشناسان بانک صادرات. پایان­نامه کارشناسی ارشد حسابداری. مؤسسه عالی بانکداری ایران. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.

عطایی، پ. و ایزدی، ن. (1394). سازه­های تأثیرگذار بر زیاندهی تعاونی­های روستایی (موردمطالعه: تعاونی روستایی امیرکبیر استان فارس). علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 11 (1)، 181-196.

فتحی، س. و توکلی، ی. (1388). بررسی ارتباط بین مدیریت سرمایه در گردش با عملکرد بنگاه­های اقتصادی پذیرفته­شده در بورس اوراق بهادار تهران. بررسی­های بازرگانی، 36، 104-116.

فقه­مجیدی، ع. و ابراهیمی، ص. (1393). اقتصادسنجی کاربردی پانل دیتا با استفاده از  Eviews 8. تهران: انتشارات نور علم.

کارشناسان، ع. و ممشلی، ر. (1397). تأثیر توانایی مدیریت در کنترل بحران مالی درون‏سازمانی و احتمال گزارشگری متقلبانه.دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 27، 95-108.

کتابدار، ن. و قربانی، ب. (1394). بررسی ارتباط بین عوامل مؤثر بر سـودآوری و ویژگی‏های شــرکت­های بیمه­ای غیر بورسی و بورسی. کنفرانس بین­المللی مدیریت و اقتصاد در قرن 21 . 12 اسفند. تهران.

کریم، م.ح. (1394). چالش­های شبکه­های تعاونی روستایی ایران. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 4(3)، 173-196.

کریمی، م. (1390). بررسی برخی از عوامل مؤثر بر سودآوری شرکت­های بیمه در ایران. هجدهمین همایش ملی و چهارمین سمینار بین­المللی بیمه و توسعه. پژوهشکده بیمه. تهران.

مهدوی، م. (1393). مقدمه­ای بر جغرافیای روستایی ایران، جلد اول: شناخت مسایل جغرافیایی روستاها. تهران: انتشارات سمت.

مهرانی، س.، اسدی، ق. و گنجی، ح.ر. (1392). رابطه بین کیفیت سود، هموارسازی سود و ریسک سهام. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 11(42)، 115-137.

مهرگان، ن. و رضایی، ر.ا. (1390). راهنمای ای ویوز 7 در اقتصادسنجی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

نادری، م. و امیرحسینی، ز. (1393). بررسی تأثیر اهرم مالی و جریان­های نقد آزاد بر تنوع‏پذیری سهام و عملکرد مالی شرکت­ها. راهبرد مدیریت مالی، 3(1)،89-111.

ناظمی، ح.ر. و عبدلی، م.ر. (1398). رابطه بازده با سود و جریانات نقدی قبل و بعد از تجدید ارائه صورت‌های مالی.پژوهش‏های حسابداری مالی و حسابرسی، 41، 69-92.

نمازی، م. و شیرزاد، ج. (1384). بررسی رابطه ساختار سرمایه با سودآوری شرکت­های پذیرفته­شده در بورس اوراق بهادار تهران (با تأکید بر نوع صنعت). بررسی­های حسابداری و حسابرسی، 42، 75-95.

یعقوب نژاد، ا.، سعدی، ع. و روضه­ای، م. (1388). برآورد صرف ریسک بازار با در نظر گرفتن اهرم بازار در بورس اوراق بهادار تهران. تحقیقات مالی، 28، 105-120.

Acheampong, P., Agalega, E., & Shibu, A.K. (2014). The effect of financial leverage and market size on stock returns on the Ghana stock exchange: evidence from selected stocks in the manufacturing sector. International Journal of Financial Research, 5(1), 125-134.

Adebowale, N.S. (2014). Effect of working capital management and financial constraints on corporate performance. Doctoral dissertation. Univeristi Utara. Malaysia.

Almeida, H., Campello, M., & Weisbach, M.S. (2004). The cash flow sensitivity of cash. The Journal of Finance, 59(4), 1777-1804.

Altman, M. (2015). Cooperative organizations as an engine of equitable rural economic development. Journal of Co-operative Organization and Management, 3(1), 14-23.

Ballantine, J.W., Cleveland, F.W., & Koeller, C.T. (1993). Profitability, uncertainty, and firm size. Small Business Economics, 5, 87-100.

Baltagi, B.H. (2005). Econometric analysis of panel data (3rd Edition). New York: John Wiley and Sons Inc.

Bei, Zh., & Wijewardana, W.P. (2012). Financial leverage, firm growth and financial strength in the listed companies in Sri Lanka. Social and Behavioral Sciences, 40(18), 709-715.

Bhagwati, J.N. (1993). India in transition: freeing the economy. Oxford: Oxford University Press. 12-351.

Bhoothalingam, S. (1993). Reflections on an era: memoirs of an Indian civil servant. Madras: Affiliated East-West Press.

Bokhari, J., Hudson, R. & Keasey, K. (2005). The predictive ability and profitability of technical trading rules: does company size matter?. Economics Letters, 86, 21-27.

Chehab, A.F. (1995). Essays on the determinants of capital structure. University of New Orleans. USA

Chen, J., & Strange, R. (2005). Determinants of capital structure: evidence from Chinese listed companies. Economic Change and Restructuring, 38, 11-35.

Cinca, C., Molinero, M., & Larraz, G. (2005). County and size effects in financial ratios: a European perspective. Global Finance Journal, 16, 26-47.

-                 Davidson, W.N., & Dutia, D. (1991). Debt, liquidity and profitability problems in small firms. Entrepreneurship Theory and Practice, 3, 53–64.

Dechow, P., & Dichev, I. (2002). The quality of accruals on earnings: the role of accrual estimation errors. Accounting Review, 77, 35-59.

Dietrich, J., & Olsen, C. (1985). Vertical information transfers: the association between retailers' sales announcements and suppliers' security returns. Journal of Accounting Research, 23, 144-166.

Dimitrov, V., & Prem, C.J. (2008). The value-relevance of change in financial leverage beyond growth assets and GAAP earning. Journal of Accounting, Auditing and Finance, 23(2), 191-223.

Eriotis, N. (2007). How firm characteristics affect capital structure: an empirical study. Managerial Finance, 33(5), 321-331.

Ertimur, Y., Livnat, J., & Martikainen, M. (2003). Differential market reactions to revenue and expense surprises. Review of Accounting Studies, 8, 185-211.

-                 Feeny, S. (2000). Determinants of profitability, an empirical investigation using Australian tax entities. Australia, Melbourne Institute. Working Paper No. 1.

Francis, J., LaFond, R., Olsson, P., & Schipper,  K. (2004). Costs of equity and earnings attributes. Accounting Review, 79, 967-1010.

Gagliardi, F. (2010). Financial development and the growth of cooperative firms. Small Business Economics, 32 (4), 439-464.

Greene, W.H. (1993). Econometric analysis. New York: Macmilan Press.

Holmes, S., Dunstan, K., & Dwyer, D. (1994). The cost of debt for small firms: evidence from Australia. Journal of Small Business Management (January), 27–35.

Hughes, A. (1997). Finance for SMEs: A U.K. Perspective.  Small Business Economics, 9, 151–166.

Jandik, T., & Makhija, A. (2005). Leverage and the complexity of takeovers. Financial Review, 40(1), 95-112.

Kamath, R. (1989). How useful are common liquidity measures?. Journal of Cash Management, 9, 24-28.

Kaplan, R.S., & Norton, D.P. (2004). Strategy map: converting intangible assets to tangible outcomes. Boston: Harvard Business School Press.

Kunkel, S., Rosenqvist, U., & Westerling, R. (2007). Quality improvement designs are related to the degree of organization of quality systems: an empirical study of hospital departments. Health Policy, 84(2-3), 191-199.

Lin, S., & Rowe, W. (2006). Determinants of the profitability of China's regional SOEs. China Economic Review, 17(2), 120-141.

Mnif, A. (2009). Corporate governance and management earnings forecast quality: evidence from French IPOS. Working Paper. University of Sfax, High School of Commerce, Sfax.

Raheman, A., Afza, T., Qayyum, A., & Bodla, M.A. (2010). Working capital management and corporate performance of manufacturing sector in Pakistan. International Research Journal of Finance and Economics, 47(1), 156- 169.

Smith, M.B. & Begemann, E. (1997). Measuring associations between working capital and returm on investment. South African Journal of Business Management, 28(1): 1-5.

Investigation of Financial Performance of Rural Cooperatives Network of Guilan Province After Implementation of Centralized Agricultural Purchase and Sale Plan

A. Sahebdel Alijahani^[6], M. Kavoosi-Kalashami^[7]*, Gh. Mahfoozi^[8]

Received: 20 Jan, 2020              Accepted: 21 Nov, 2020

Abstract

Expansions of distribution and sales networks as well as diversification of domestic suppliers and diversified supply methods and also, price fluctuations make purchasing process complex and cost management necessary. The main purpose of this study is to investigate the financial performance of rural cooperatives network of Guilan province after implementation of centralized agricultural purchase and sale plan. This research is applied in terms of purpose, descriptive-analytical in terms of research method and the documentary method of data collection is also used. In order to fulfill the research objectives, the financial information of 91 cooperative units was studied and analyzed over a seven-year period from 2011 to 2016. The research methodology is a post-event type (using past information). Due to the panel nature of the data, panel regression and Eviews software were used for statistical analysis. The results showed that the ratio of debt to asset or financial leverage, size of cooperative, cooperative loans, and dummy variable for mentioned plan implementation had an indirect (negative) effect on cooperative ROE during the understudy period. Meanwhile, the negative effect of leverage, size and loans was statistically significant at the five, one and one percent levels, respectively. Also, during the study period, cooperative capital, cooperative sales, cooperative current ratio and cooperative futures ratio had a direct (positive) and statistically significant effect on ROE at one percent level.

Keywords: Centralized Sales, Financial Performance, Rural Cooperatives, Panel Data, Guilan Province