نیازسنجی آموزشی مدیران عامل تعاونی‌های روستایی استان مازندران در زمینه مدیریت کارآفرینی

تعاون و کشاورزی، سال نهم، شمارة 35، پاییز 1399

نیازسنجی آموزشی مدیران­عامل تعاونی­های روستایی استان مازندران درزمینة مدیریت کارآفرینی

امیر احمدپور^[1]*، نجیبه نورمحمدی^[2]،‏ هادی مومنی هلالی^[3]، جمیله علیلو^[4]

تاریخ دریافت: 20/6/1399           تاریخ پذیرش: 3/10/1399

چکیده

پژوهش حاضر با هدف شناسایی نیازهای آموزشی مدیران­عامل تعاونی‌های روستایی درزمینة مدیریت کارآفرینی به روش پیمایشی انجام گرفت. جامعة آماری تحقیق را مدیران­عامل تعاونی‌های روستایی استان مازندران و کارشناسان آموزش اداره‌های تعاون تشکیل دادند. تعداد 183 مدیرعامل تعاونی‌های‌ روستایی و 54 کارشناس اداره‌های تعاون در استان مازندران به روش تمام‌شماری مورد تحقیق قرار گرفتند. روایی صوری و محتوایی ابزار تحقیق را کارشناسان و استادان کارآفرینی تأیید کردند. پایایی ابزار تحقیق با استفاده از آلفای کرونباخ در دامنه 77/0 تا 98/0 مورد تأیید قرار گرفت. این پژوهش در دو مرحله انجام گرفت. نخست نیازهای آموزشی مدیران‏عامل از دیدگاه خودشان و سپس از دیدگاه کارشناسان با استفاده از پرسش‏نامه مبتنی­بر مدل بوریچ مشخص شد. در مرحلة دوم به منظور تعیین سطح توافق مدیران‏عامل تعاونی‌ها و کارشناسان درخصوص نیازهای آموزشی­شان، از مدل کوادرانت استفاده شد. نتایج نشان داد که ابعاد مدیریت مالی و مدیریت راهبردی نیازهای آموزشی اولویت‌دار مدیران‏عامل تعاونی‌های روستایی در حوزة مدیریت کارآفرینی بودند و در اولویت برنامه‌های آموزشی قرار گرفتند. به­عنوان پیشنهاد، باید متناسب با اولویت‌ها، آموزش‌های نظری و عملی به فراخور هر نیاز ارائه شود تا درنهایت، ویژگی مدیریت کارآفرینی مدیران­عامل تعاونی‌های روستایی ارتقا یابد و زمینة رشد و توسعة فعالیت تعاونی‌ها در بازار فراهم شود.

واژه­های کلیدی: نیازسنجی آموزشی، مدیریت کارآفرینی، مدل بوریچ، مدل کوادرانت، تعاونی روستایی

مقدمه

امروزه به رغم شواهدی مبنی بر موفقیت­ تعاونی­ها و پیشرفت­های قابل توجه آنها در نقاط مختلف دنیا و در برنامه­های توسعه کشور ازیک­سو و ازسوی­دیگر با توجه به تأکید سیاست­های ابلاغی اصل 44 بر توسعة نقش و جایگاه بخش تعاون در اقتصاد کشور، هنوز تعاونی­ها نتوانسته­اند به جایگاه واقعی خود در عرصه­های اقتصادی و اجتماعی دست یابند و همچنان روح بی‌اعتمادی و تردید نسبت به کارآمدی این ساختار بر بدنة اقتصادی کشور حکمفرماست. این موضوع نشان می­دهد که تعاونی­ها در کشور ما موفق نبوده­اند (نظریان و حسینی، 1394)؛ لذا از دهة گذشته، تعاونی­ها به­سوی کارآفرینی و ارزش­آفرینی در عرصه‌های مختلف روستایی گام نهادند. اندیشمندان، کارآفرینی را به عنوان یک متغیر میانجی با ویژگی­های تسریع‌کنندگی توسعه اقتصادی همواره مورد توجه قرار داده­اند؛ به عبارتی، آنها معتقدند که کارآفرینی جرقه رشد و توسعة اقتصادی در زمینه­های مختلف است (همان، 1394). کارآفرینان و نیروهای مستعد و خلاق نیز از یک سو با توجه به جدید بودن و متنوع بودن نیازهای در حال تغییر جوامع بشری (تقدیسی و همکاران، 1395) و از سوی دیگر به دلیل نبود یک سیستم آموزشی کارآفرینی، به­تنهایی به کار خود ادامه می‌دهند و چه بسا در مرحله­ای از فعالیت به موانعی بر می­خورند و از ادامه کار باز می‌مانند. بی­گمان، رفع این خلأ همانا پرداختن به آموزش کارآفرینی است (موحدی و همکاران، 1393).

آموزش و بهسازی منابع انسانی یکی از راهبردهای اصلی دستیابی به سرمایه­های انسانی و سازگاری مثبت با شرایط در حال تغییر و از مزیت­های رقابتی سازمان­ها قلمداد می­شود (کواری و حسینی، 1390). آموزش کارآفرینی مهم­ترین تلاشی است که بستر لازم برای فراگیری دانش و مهارت­های ضروری افراد خواهان راه­های افزایش فعالیت­های اقتصادی را فراهم می‌کند (شرفی و احمدی، 1386). ضرورت موضوع در حدی است که بسیاری از تحقیقات از جمله، قینا (Ghina, 2014)، کوتیم و همکاران (Küttim et al., 2014)، زارعی پهنه­کلائی و همکاران (1392)  بر اهمیت آموزش کارآفرینی تأکید کرده­اند. این آموزش باید به نحوی باشد که مهارت‌های فنی، اجتماعی و تجاری افراد را نیز پوشش دهد به‌گونه‌ای که این افراد سازمان متبوع را به طور مؤثر اداره کنند (Korhonen-Yrjanheikki et al., 2007)؛ از این رو، در تدوین محتوای برنامه‌های آموزش کارآفرینی، لازم است موضوعاتی نظیر آشنایی با فرصت­های کارآفرینانه و شرایط بازار، نحوه تهیه کسب و کارهای کارآفرینانه، مسائل حقوقی و مالیاتی، بازاریابی و به کارگیری نیروی کار مد نظر قرار گیرد (موحدی و همکاران، 1393). اما باید توجه کرد که آموزش، با همه اهمیت و ضرورتی که دارد، زمانی مؤثر و مفید است که بر اساس نیازهای افراد باشد و از طریق نیازسنجی تحقق پیدا کند (شرفی و احمدی، 1386)؛ بنابراین، به منظور آموزش کارآفرینی، باید کوشید تا نیازهای آموزشی افراد درزمینة کارآفرینی شناسایی گردد و محتوای آموزشی کارآفرینی بر پایه نیازهای آنان تنظیم شود (Kauffman Center, 2001).

یکی از مهم‏ترین بسترهای توسعه کارآفرینی، تعاونی‌های روستایی هستند به طوری که می توان گفت کارآفرینی به­ عنوان یک رکن و هدف، در حیطه فعالیت‌های این تعاونی‌ها شمرده می‌شود. این تعاونی‌ها نقش و جایگاه مهمی در حیطه فعالیت‌های مرتبط با توسعه کشاورزی و روستایی دارند. بر این اساس، روند تأسیس آنها در مناطق روستایی مختلف کشور، منطبق با نیاز و ضرورت شکل‌گیری آنها، سرعت گرفته است. استان مازندران نیز با توجه به ظرفیت عظیم کشاورزی، بستر مناسبی برای شکل‌گیری و توسعه تعاونی‌ها بوده است به طوری که در حال حاضر، حدود 183 تعاونی در این استان فعالیت می‌کنند. موضوع مهم و قابل توجه در مسیر فعالیت این تعاونی‌ها، آگاهی از روند تغییرات و تحولات سریع و مؤثر بر حوزه و نحوه فعالیت آنها در شرایط و دنیای کنونی است. این تغییر و تحولات روزمره و سریع، جهت­گیری و انطباق حرکت تعاونی‌ها را با تغییرات مختلف عرصه‌های تولیدی و اقتصادی بیش از گذشته طلب می‌کند. متأسفانه اقدامات مناسبی در این جهت صورت نگرفته است، لذا توجه به مقوله کارآفرینی به عنوان رکن همسوکننده با تغییرات مذکور و لزوم ارائه آموزش‌های لازم و روزآمد، در شرایط کنونی، بیش از هر زمانی احساس می‌گردد.

در این تعاونی‌ها، مدیران‏عامل به­واسطه تسلط بر امور و شرایط تعاونی‌ها، در نوک پیکان توسعه و ارتقا قرار دارند و آموزش این افراد، به خصوص در دنیای رقابتی امروز که موضوع کارآفرینی بسیار برجسته است، می­بایست در اولویت فعالیت­ها و کارهای ادارات تعاون قرار گیرد. ازسویی، لازمه کارآمد بودن آموزش، ارائه آموزش مطابق با نیاز مخاطبین گروه هدف است. بر این اساس، قبل از هر چیز، نیازسنجی آموزشی لازم و ضروری می‌باشد. در این راستا، تحقیق حاضر با تمرکز بر نیازهای آموزشی مدیریت کارآفرینی مدیران‏عامل تعاونی­های روستایی استان مازندران با استفاده از مدل  ترکیبی بوریچ و کوادرانت، اقدام به شناسایی نیازهای آموزشی اولویت‌دار مدیران‏عامل تعاونی‌های مذکور درزمینة مدیریت کارآفرینی نمود.

مبانی نظری و پیشینة تحقیق

"نیاز" یک مفهوم عمومی است که در زمینه‌های مختلف کاربرد نسبتاً وسیعی دارد. در یک تعریف عمومی، نیاز عبارت است از چیزی که برای تحقق یک خواسته و هدف قابل دسترس ضروری یا مفید است (اسمعیلی، 1386). مطابق با نظر مونته (Monette, 1997)، نیاز عبارت است از: فاصله فرد یا گروه از استاندارد مطلوب. در این راستا، نیازسنجی فرایندی است که در اثنای آن اگر بین آنچه هست و آنچه باید باشد، شکاف وجود داشته باشد، آنها را شناسایی و اولویت­بندی می­کند (سوانسون و همکاران، 1381). در تعریفی دیگر، نیازسنجی فرایند شناسایی نیازها و اولویت قرار دادن آنها به منظور موفقیت برنامه­های آموزشی است (Abdel-Maksoud and Saknidy, 2016). به همین ترتیب، ‌نیاز آموزشی اختلاف بین یک هدف آموزشی و عملکرد یادگیرنده در ارتباط با آن هدف است (Borich, 1980). بر این اساس، تعیین نیاز آموزشی اولین گام برنامه­ریزی آموزش کارکنان و در واقع نخستین عامل ایجاد و تضمین اثربخشی کارکرد آموزش و بهسازی است. اگر این مورد به درستی انتخاب شود، مبنای عینی­تری برای برنامه­ریزی فراهم خواهد شد و احتمال تطابق آن با نیازهای سازمان، حوزه­های شغلی و کارکنان و در نهایت اثربخشی آن افزایش خواهد یافت (اسمعیلی، 1386).

درزمینة محتوای آموزش کارآفرینی، کشور‌های عضو کنسرسیوم آموزش کارآفرینی (Consortium for Entrepreneurship Education, 2004) به تدوین یک الگوی بین‏المللی آموزش کارآفرینی پرداخته­اند. بر پایه این الگو، آموزش کارآفرینی از جنبه­های گوناگونی قابل بررسی است. در این پژوهش از پرداختن به همه جنبه‌های آموزش کارآفرینی پرهیز شد و تنها به بررسی نیازهای آموزشی مدیران‏عامل تعاونی‌های روستایی در زمینة "مدیریت کارآفرینی" (که معرف مدیریت کسب و کار توسط کارآفرینان در یک فعالیت تجاری می­باشد) و شاخص‌های تبیین­کننده آن برپایه الگوی بین‌المللی آموزش کارآفرینی شامل مدیریت مالی، مدیریت منابع انسانی، مدیریت اطلاعات، مدیریت بازار، مدیریت عملیات، مدیریت ریسک و مدیریت راهبردی پرداخته شد (همان، 2004). به منظور تبیین شاخص‎های هفت‌گانه فوق، بر اساس ویژگی‌های جامعه آماری، از تلفیقی از موضوعات نیاز آموزشی مبتنی بر الگوی بین المللی آموزش کارآفرینی و نیازهای آموزشی مستخرج از منابع مختلف استفاده شد.

در بررسی ادبیات تحقیق، نیازهای آموزشی متعددی درزمینة مدیریت و توسعه کارآفرینی شناسایی شدند که مهم‏ترین آنها عبارت­اند از: تولید و خدمات جدید، تدوین طرح تجاری و تعیین بخش‌های مختلف بازار (خالدی و همکاران 1393)؛ بودجه‌بندی در تعاونی‌ها، آشنایی با قوانین مالیاتی وآشنایی با آیین­نامه‌های معاملاتی (ظریفیان و سلمان،1391)؛ خلاقیت و نوآوری، توانایی هدایت و رهبری، مهارت تصمیم‌گیری، اصول و فنون مذاکره، مدیریت منابع انسانی، روش‌های تأمین و منابع مورد نیاز کسب و کار، تدوین طرح کسب و کار، برنامه‌ریزی کسب و کار، مدیریت کیفیت بهره‌وری، برنامه‌ریزی راهبردی در شرکت‌های کوچک، رقابت حفظ موقعیت بازار و بازاریابی (شرفی و احمدی، ‌1386)؛ خلق اندیشه کسب و کار، امکان سنجی ایجاد کسب و کار، ارزیابی کسب و کار تازه و کسب و کار موجود (خسروانی‌فرد و همکاران، 1394)؛ بررسی بازار و شناسایی بازارها و فرصت‌های جدید برای رشد و تطبیق مالکیت معنوی بیشتر کسب و کار (Dabic et al., 2016)؛‌ تطبیق گام‌های اساسی در راه‌اندازی کسب و کار، برنامه‌ریزی و هماهنگی منابع کسب و کار و تصمیم‌گیری در موعد مقرر، استخراج ایده‌های جدید و تغییرات در کسب و کار، دانش روابط انسانی و توانایی ارتباطی، راه‌اندازی برنامه کسب و کار مناسب، توانایی تعیین خطرات و مدیریت ریسک و خطر، توانایی ایجاد، حفظ و دوام مشتریان و توانایی ارزیابی عملکرد کارکنان (Gerber, 2014)؛‌ شناسایی فرصت‌ها‎ی کسب و کار، تجارت الکترونیک، نرم افزارهای محاسباتی و واژه‌پرداز، برنامه مدیریتی، برنامه بازاریابی، برنامه تولید، برنامه کسب و کار، ترویج و تبلیغات، تحلیل بازار، مدیریت منابع انسانی، قانون استخدام، نوآوری، مدیریت عرضه، قانون کسب و کار، مهارت‎های زبانی، حسابداری و مدیریت مالی، مدیریت کارکنان، هزینه‌ها، شناسایی محل برای کسب و کار، مهارت‌های رهبری، مدیریت زمان، منابع مالی کسب و کار، قیمت‌گذاری محصولات/خدمات مناسب، مدیریت عملیات، فراهم نمودن خدمات برای مشتریان و مهارت‌های فروش (Jusoh et al., 2011).

همان­طور که توضیح داده شد، تحقیق حاضر با تمرکز بر نیازهای آموزشی مدیریت کارآفرینی مدیران‏عامل تعاونی­های روستایی  استان مازندران با استفاده از مدل بوریچ و بهره‌گیری از نظرات کارشناسان آموزش ادارات تعاون به منظور رفع محدودیت مدل بوریچ، در قالب مدل کوادرانت، اقدام به شناسایی نیازهای آموزشی اولویت‌دار مدیران‏عامل تعاونی‌های مذکور درزمینة مدیریت کارآفرینی نمود. این مدل برای نیاز‌سنجی مروجین کشاورزی مورد استفاده قرار گرفته است (Borich, 1980). ویژگی مهم این مدل، عملیاتی بودن آن و توجه به ابعاد مختلف نیاز آموزشی است و مشکل عمده آن نیز عدم توجه به نظرات مدیران و متخصصان مانند سرپرستان ترویج، مدیران و آموزشگران می‌باشد (ظریفیان و سلمان، 1391). بر این اساس، مدل مفهومی تحقیق بر پایه الگوی بین­المللی آموزش کارآفرینی و بررسی ادبیات تحقیق و با توجه به هدف تحقیق، یعنی شناسایی نیازهای آموزشی مدیران‏عامل تعاونی‌های روستایی استان مازندران  درزمینة مدیریت کارآفرینی، به شکل زیر است:

شکل 1. مدل مفهومی تحقیق

روش‌ تحقیق

این تحقیق بر حسب هدف، از نوع تحقیقات کاربردی و از نظر ماهیت و رویکرد غالب، پژوهش کمی بود و به صورت پیمایشی و توصیفی در سال 1396 انجام گرفت. جامعه آماری تحقیق 183 مدیرعامل تعاونی‌های روستایی و 54 کارشناس آموزش ادارات تعاون در استان مازندران بودند که به روش تمام‌شماری مورد تحقیق قرار گرفتند. در نهایت، 150 پرسش­نامه مدیران‏عامل و 49 پرسش­نامه کارشناسان عودت داده شد و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای گردآوری داده‌های مورد نظر، دو نوع پرسش­نامه مشابه (البته با کمی تفاوت در نوع سؤال‌های ویژگی‌های فردی) برای مدیران‏عامل و کارشناسان اداره‌های تعاون طراحی گردید. به منظور تعیین روایی ابزار اندازه‌گیری از نظرات متخصصان و کارشناسان ادارات تعاون استان مازندران و استادان دانشگاه استفاده شد؛ لذا با بهره‌گیری از نظرات اعضای پنل و با کم و زیاد کردن و اصلاحات برخی از سؤالات، پرسش­نامه اولیه تدوین گردید. برای تعیین پایایی ابزار تحقیق نیز از 20 پرسش­نامه تکمیل‏شده در خارج از منطقه مورد مطالعه (در شهرستان گرگان استان گلستان) و آزمون آلفای کرونباخ بهره گرفته شد. ضریب این آزمون از 77/0 تا 98/0 برای بخش­های مختلف به دست آمد که حاکی از پایا بودن ابزار تحقیق است (جدول 1). بر این اساس، پرسش­نامه نهایی تدوین و در بین نمونه آماری مورد نظر توزیع گردید. پرسش­نامه‌ متشکل از دو بخش ویژگی‌های فردی و حرفه‌ای ‌و نیازهای آموزشی مدیریت کارآفرینی مدیران‏عامل تعاونی‌های روستایی بود.

جدول 1.  نتایج آزمون آلفای کرونباخ

مأخذ: یافته­های تحقیق

چنان­که گفته شد، به منظور ارزیابی نیازهای آموزشی مدیران از مدل نیازسنجی آموزشی بوریچ و مدل کوادرانت استفاده شد؛ لذا این پژوهش در دو مرحله انجام گرفت:

مرحله اول: نیازهای آموزشی مدیران‏عامل از دیدگاه خودشان و از دیدگاه کارشناسان اداره‌های تعاون با استفاده از مدل بوریچ (1980) تعیین شد. برای این منظور، پرسش‏نامه در اختیار مدیران‏عامل تعاونی‌های روستایی و کارشناسان اداره‌های تعاون قرار داده شد. مدیران‏عامل میزان اهمیت هر یک از موضوع‌های آموزشی و میزان صلاحیت (مهارت) خود و همچنین کارشناسان میزان اهمیت هر یک از موضوع‌های آموزشی و نیز میزان صلاحیت (مهارت) مدیران‏عامل تعاونی‌ها را در هریک از موضوع‌ها مشخص کردند. با استفاده از فرمول بوریچ (رابطه 1)، تفاوت نمره و نمره اولویت هر یک از موضوع‌های آموزشی از دیدگاه مدیران‏عامل و کارشناسان مشخص و مرتب شد:                                                                                      

(اهمیت– مهارت) × اهمیت= نمره اولویت                    (1)                                      

                        اهمیت– مهارت= تفاوت نمره

مرحله دوم: در این مرحله، مدل کوادرانت به کاررفت. مدل کوادرانت یک مدل طبقه‌بندی است که توسط گابل و همکاران (Gable et al.,1981) ارائه شده است. فرض مدل کوادرانت این است که مخاطبان نیازسنجی در این پژوهش (مدیران‏عامل تعاونی‌های روستایی) دارای دو دسته نیاز محسوس و غیر محسوس می‌باشند که خود قادر به تشخیص نیاز‌های نامحسوس خویش نیستند و تشخیص نیازهای غیرمحسوس آنان باید توسط متخصصان (در این پژوهش کارشناسان آموزش ادارات تعاون) صورت گیرد (ریاحی و همکاران، 1396).

در مدل کوادرانت، یک ماتریس 2× 2 مورد استفاده قرار می­گیرد که یک بعد آن، تفاوت نمره اهمیت و مهارت موضوع‌های آموزشی را از نظر مدیران‏عامل (محور Xها) و بعد دوم آن، تفاوت نمره اهمیت و مهارت موضوع‌های آموزشی را از نظر کارشناسان آموزش اداره‌های تعاون (محورYها) نشان می­دهد، سپس موقعیت هریک از موضوع­های آموزشی روی محور مختصات مشخص می­شود. نتایج این مدل را می­توان در قالب نمودار پراکنش نشان داد که با استفاده از میانگین دو متغیر (X و Y) به 4 خانه تقسیم می­شود و در نهایت، موضوع‌های آموزشی در این چهار موقعیت به شرح زیر قرار می‌گیرند (نمودار 1):

موقعیت 1: شامل اختلاف نمره­ بالا هم برای مدیران‏عامل و هم برای کارشناسان آموزش ادارات تعاون می­باشد.

موقعیت 2: شامل اختلاف نمره­ بالا برای مدیران‏عامل و اختلاف نمره پایین برای کارشناسان آموزش اداره‌های تعاون می­باشد.

موقعیت 3: شامل اختلاف نمره­ پایین برای مدیران‏عامل و اختلاف نمره­ بالا برای کارشناسان آموزش اداره‌های تعاون می باشد.

موقعیت 4: شامل اختلاف نمره پایین برای هر دو گروه می­باشد.

بدین ترتیب، موضوع‌هایی که در موقعیت یک قرار می‌گیرند، اولویت­های آموزشی هستند و موضوع‌هایی که در موقیعت‌های 2 و 3 قرار می‌گیرند، جزو نیازهای آموزشی هستند، اما اولویت آموزشی بالایی ندارند ولی نیاز به تقویت دارند. موضوع­هایی که در موقعیت 4 قرار می‌گیرند، نیازی به آموزش ندارند (ویتکین، 1984).

نمودار 1. مدل کوادرانت

یادآور می شود، در این پژوهش، داده‌های جمع‌آوری شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS19 و Excel تجزیه و تحلیل شدند.

نتایج و بحث

ویژگی‌های فردی و حرفه‌ای پاسخگویان

برپایه جدول 2، میانگین سن مدیران‏عامل 81/43 سال با انحراف معیار 27/5 سال و میانگین سن کارشناسان 35/43 سال با انحراف معیار 15/5 سال و حداقل و حداکثر سن هر دو گروه 34 سال و 55 سال بود. اغلب مدیران‏عامل (30/75٪)‌ و کارشناسان اداره‌های تعاون (50/75٪) مرد بودند. بیش از نیمی از مدیران‏عامل و کارشناسان اداره‌های تعاون تحصیلات کارشناسی و بالاتر داشتند. میانگین سابقه شغلی مدیران‏عامل 88/13 سال با انحراف معیار 13/4 سال و بیشترین و کمترین آن به ترتیب 1 و 25 سال بود. میانگین سابقه شغلی کارشناسان اداره‌های تعاون نیز 08/15 سال با انحراف 64/5 سال و بیشترین و کمترین آن به ترتیب 5 و 29 سال بود.

جدول 2. ویژگی‌های فردی و حرفه‌ای پاسخگویان

 مأخذ: یافته­های تحقیق

نیازهای آموزشی مدیران‏عامل در بعد مدیریت راهبردی

چنان­که ذکر شد، ابتدا با استفاده از فرمول بوریچ، تفاوت نمره و نمره اولویت هریک از موضوع‌های آموزشی از دیدگاه مدیران‏عامل و کارشناسان مشخص شد؛ مثلاً، برای گویه تناسب بودجه صرف شده با نتایج عملیات از نگاه مدیران‏عامل، تفاوت بین میزان مهارت فرد و میزان اهمیت گویه مورد نظر محاسبه شد و تفاوت نمره به‌دست آمد، سپس میزان تفاوت نمره در میزان اهمیت گویه مورد نظر ضرب شد که در نهایت، نمره اولویت به­دست آمد (64/9). از نگاه کارشناسان، این گویه (تناسب بودجه صرف شده با نتایج عملیات) با نمره اولویت 73/7 محاسبه گردید. این محاسبه برای سایر گویه‌ها نیز انجام شد. در گام دوم، با استفاده از مدل کوادرانت، طبقه‌بندی گویه‌ها در چهار موقعیت (چهار ربع) انجام شد. میانگین کل تفاوت نمره از نظر مدیران‏عامل و کارشناسان به عنوان نقطه تلاقی دو محور X و Y به منظور ایجاد چهار موقعیت در نظر گرفته شد؛ برای مثال، تفاوت نمره اهمیت و مهارت تناسب بودجه صرف شده با نتایج عملیات از نظر مدیران‏عامل، به عنوان محور Xها و بعد دوم آن یعنی تفاوت نمره اهمیت و مهارت تناسب بودجه صرف شده با نتایج عملیات از نظر کارشناسان آموزش اداره‌های تعاونی روستایی به عنوان محور Yها مطابق با اصول مدل کوادرانت مورد توجه قرار گرفت. بر این اساس، این گویه مبتنی بر میانگین کل دو محور X و Y مربوط به عامل نیازهای آموزشی مدیریت راهبردی، در ربع اول قرار گرفت (نمودار 2).

مطابق با میانگین کل محور Xها (42/2) و محور Yها (39/2)، تناسب بودجه صرف شده با نتایج عملیات و تدوین برنامه‌های عملیاتی به عنوان نیازهای آموزشی اولویت‌دار مدیران‏عامل تعاونی‌ها درزمینة مدیریت راهبردی هستند. همچنین کلیه گویه‌های مربوط به ربع دوم و سوم نیازهای آموزشی­‏ای هستند که اولویت بالایی ندارند، ولی نیاز به تقویت دارند. گویه‌های ربع 4 نیز نیازی به آموزش ندارند (جدول 3).

جدول 3. نیازهای آموزشی مدیریت راهبردی مدیران‏عامل در چهار ربع مدل کوادرانت

 مأخذ: یافته­های تحقیق

* طیف لیکرت: کمترین= 1 تا بیشترین= 5

نمودار 2. نیازهای آموزشی مدیریت راهبردی بر اساس مدل کوادرانت (مأخذ: یافته­های تحقیق)

نیازهای آموزشی مدیران‏عامل در بعد مدیریت منابع انسانی

برپایه جدول 4 و نمودار 3، در این بعد بر اساس میانگین محور Xها (18/2) و محور Yها (28/2)، نیازهای آموزشی اولویت‌دار مدیران‏عامل تعاونی‌های روستایی عبارت‏اند از: نحوه آموزش اعضای مشتاق به همکاری با تعاونی (برگزاری کلاس و برنامه آموزشی)، چگونگی ایجاد فرصت‌های برابر برای اعضای مشتاق به همکاری با تعاونی، محول کردن مسئولیت برای وظایف شغلی و هدایت و کنترل کردن اعضای مشتاق به همکاری با تعاونی. همچنین گویه‌های ارزیابی کارایی اعضای مشتاق به همکاری، سازماندهی کار/پروژه برای دیگران، تدوین برنامه انگیزشی/نظام پاداش برای اعضای تعاونی با ایده‌های مناسب و تدوین شرح (وظایف) مشاغل نیاز به تقویت دارند (ربع دوم و سوم).

جدول 4. نیازهای آموزشی مدیریت منابع انسانی مدیران‏عامل در چهار ربع مدل کوادرانت

مأخذ: یافته­های تحقیق

* طیف لیکرت: کمترین= 1 تا بیشترین= 5

نمودار 3. نیازهای آموزشی مدیریت منابع انسانی بر اساس مدل کوادرانت (مأخذ: یافته­های تحقیق)

نیازهای آموزشی مدیران‏عامل در بعد مدیریت اطلاعات

جدول 5 و نمودار 4 نشان می­دهد براساس میانگین کل 37/2 در محور Xها و میانگین کل 09/2 در محور Yها،  در بعد مدیریت اطلاعات، هیچ یک از گویه‏های آموزشی درزمینة مدیریت اطلاعات جزو نیازهای آموزشی اولویت‌دار مدیران‏عامل قرار ندارند؛ اما نیازهای آموزشی­ای که نیاز به تقویت دارند عبارت­اند از: نگهداری سوابق مشتریان، انجام بررسی محیطی برای به دست آوردن اطلاعات بازاریابی و انتخاب منابع اطلاعاتی مورد نیاز برای کسب و کار، راه‌های تأثیرگذاری استفاده از فناوری بر کسب و کار، نگهداری سوابق معاملاتی مالی، تدوین و توسعه سیستم نگهداری سوابق مانند حقوق و دستمزد (ربع دوم و سوم).

جدول 5. نیازهای آموزشی مدیریت اطلاعات مدیران‏عامل در چهار ربع مدل کوادرانت

مأخذ: یافته­های تحقیق

* طیف لیکرت: کمترین= 1 تا بیشترین= 5

نمودار 4. نیازهای آموزشی مدیریت اطلاعات بر اساس مدل کوادرانت (مأخذ: یافته­های تحقیق)

نیازهای آموزشی مدیران‏عامل در بعد مدیریت بازاریابی

در این بعد، بر اساس میانگین کل محور Xها (09/2) و محور Yها (09/2)، گویه‌های انتخاب بازارهای هدف، چگونگی ساخت برند تجاری و تبیین مفهوم بازار و شناسایی بازار به عنوان نیازهای آموزشی اولویت دار مدیران‏عامل تعاونی‏های روستایی درزمینة مدیریت بازاریابی شناسایی شدند. همچنین گویه‌های زیر نیاز به تقویت دارند: تعیین محصول/خدمات برای برطرف کردن نیاز مشتری، تبیین مفهوم راهبردهای بازاریابی، ارزیابی فرصت‏ها برای جایگزینی واردات، تبیین نقش تحلیل وضعیت در فرایند برنامه‌ریزی بازاریابی، تبیین روش‌هایی برای خلق ایده‌های یک محصول/خدمات، تجزیه و تحلیل بازار و تدوین طرح بازاریابی، تبیین فاکتورهای مؤثر بر تصمیم قیمت‌گذاری محصولات، انتخاب نام برای محصول، به دست آوردن اطلاعات محصول برای استفاده در فروش، تعیین انگیزه‌های خرید مشتریان برای استفاده در فروش، ایجاد ارتباط با مشتری/ارباب رجوع، تعیین و برآورد نیازهای مشتری/ارباب رجوع، نظارت و ارزیابی کارایی برنامه بازاریابی (جدول 6 و نمودار 5).

جدول 6. نیازهای آموزشی مدیریت بازاریابی مدیران‏عامل در چهار ربع مدل کوادرانت

مأخذ: یافته­های تحقیق    * طیف لیکرت: کمترین= 1 تا بیشترین= 5

نمودار 5. نیازهای آموزشی مدیریت بازاریابی بر اساس مدل کوادرانت (مأخذ: یافته­های تحقیق)

نیازهای آموزشی مدیران‏عامل در بعد مدیریت عملیات

بر اساس میانگین کل محور Xها (86/1) و محور Yها  (90/1)، انتخاب محل (مکان) کسب و کار و اجرای فنون بهبود کیفیت به عنوان نیازهای آموزشی اولویت‌دار مدیران‏عامل شناسایی شدند. همچنین کلیه گویه‌های مربوط به ربع دوم و سوم به عنوان نیازهای آموزشی هستند که اولویت بالایی ندارند، ولی نیاز به تقویت دارند (جدول 7 و نمودار 6).

جدول 7. نیازهای آموزشی مدیریت عملیات مدیران‏عامل در چهار ربع مدل کوادرانت

مأخذ: یافته­های تحقیق

* طیف لیکرت: کمترین= 1 تا بیشترین= 5

نمودار 6. نیازهای آموزشی مدیریت عملیات بر اساس مدل کوادرانت (مأخذ: یافته­های تحقیق)

نیازهای آموزشی مدیران‏عامل در  بعد  مدیریت ریسک

نیازهای آموزشی اولویت‌دار مدیران‏عامل تعاونی‌ها درزمینة مدیریت ریسک با میانگین کل محور Xها به مقدار 09/2 و محور Yها به مقدار 82/1 عبارت­اند از: کسب مجوز قانونی برای راه‌اندازی کسب و کار، تدوین برنامه تداوم کسب و کار، تشریح انواع ریسک کسب و کار، تعیین راه‌های حفظ کسب و کار کوچک در برابر ضرر و زیان، آشنایی و تشریح راه‌های انتقال ریسک و آشنایی با مقررات محل کار. گویه‌های ربع دوم و سوم نیز نیاز به تقویت دارند (جدول 8 و نمودار 7).

جدول 8. نیازهای آموزشی مدیریت ریسک مدیران‏عامل در چهار ربع مدل کوادرانت

مأخذ: یافته­های تحقیق       * طیف لیکرت: کمترین= 1 تا بیشترین= 5

نمودار 7. نیازهای آموزشی مدیریت عملیات بر اساس مدل کوادرانت (مأخذ: یافته­های تحقیق)

نیازهای آموزشی مدیران‏عامل در  بعد  مدیریت مالی

براساس جدول 9 و نمودار 8،‌ نیازهای آموزشی اولویت­دار مدیران‏عامل تعاونی‌های روستایی درزمینة مدیریت مالی با میانگین کل 71/2 در محور Xها و میانگین کل 37/2 در محور Yها عبارت­اند از: اجرای خط و مشی‌هایی برای مدیریت بدهی، مدیریت جریان پول و نقدینگی، تبیین ماهیت سرمایه‌گذاری، تعیین ارزش کسب و کار، چگونگی دریافت وام از مؤسسات مالی و اعتباری، چگونگی ایجاد و استمرار ارتباط با مؤسسات مالی و آشنایی با اصول حسابداری. همچنین گویه‌های ربع دوم و سوم نیاز به تقویت دارند. گویه‏های ربع 4 نیز نیازی به آموزش ندارند.

جدول 9. نیازهای آموزشی مدیریت مالی مدیران‏عامل در چهار ربع مدل کوادرانت

مأخذ: یافته­های تحقیق

* طیف لیکرت: کمترین= 1 تا بیشترین= 5.

نمودار 8. نیازهای آموزشی مدیریت عملیات بر اساس مدل کوادرانت (مأخذ: یافته­های تحقیق)

ارزیابی  تجمیعی نیازهای آموزشی مدیران در حوزة مدیریت کارآفرینی

به طور کلی، نیازهای آموزشی مدیریت کارآفرینی اولویت‌دار مدیران‏عامل با میانگین کل 25/2 در محور Xها و 14/2 در محور Yها (جدول 10 و نمودار 9)، شامل عوامل مدیریت مالی و مدیریت راهبردی هستند. همچنین عوامل مدیریت منابع انسانی و مدیریت اطلاعات به ترتیب در قالب ربع دوم و سوم، نیاز به تقویت دارند. ربع چهارم، که مدیریت ریسک،  مدیریت بازاریابی و مدیریت عملیات را در بر گرفته است، نشان دهنده عدم نیاز به آموزش مدیران در این موضوعات می باشد.

جدول 10. نیازهای آموزشی مدیریت کارآفرینی مدیران‏عامل در چهار ربع مدل کوادرانت

مأخذ: یافته­های تحقیق*    طیف لیکرت: کمترین= 1 تا بیشترین= 5

نمودار 9. نیازهای آموزشی مدیریت کارآفرینی مدیران‏عامل تعاونی‌های روستایی (مأخذ: یافته­های تحقیق)

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

نتایج نشان داد مهم­ترین نیازهای آموزشی مدیران‏عامل تعاونی‌های روستایی مربوط به ابعاد مدیریت مالی و مدیریت راهبردی بودند که به عنوان نیازهای آموزشی اولویت‌دار شناسایی شدند. نیازهای مهم آموزشی مدیریت مالی شامل‌ مدیریت جریان پول و نقدینگی، تبیین ماهیت سرمایه گذاری و تعیین ارزش کسب و کار بودند. با توجه به اینکه سه اولویت اول نیازهای آموزشی مدیران‏عامل درزمینة مدیریت مالی از دیدگاه خودشان با استفاده از مدل بوریچ، تقریباً منطبق بر نیازهای آموزشی آنها در ربع اول مدل کوادرانت است، کارشناسان و مدیران‏عامل دارای دید تقریباً یکسانی در مورد نیازهای آموزشی مدیران‏عامل درزمینة مدیریت مالی بوده و با هم در توافق هستند. مدیریت مالی شامل حسابداری، مدیریت بودجه و ... می باشد که جزو مسائل روزمره‎ای است که هر شخص کارآفرین با آن سرو کار دارد؛  لذا توجه به آموزش‌های مدیریت مالی و لحاظ کردن آن در برنامه‌های آموزشی حائز اهمیت است. مطالعه خالدی و همکاران (1393)، جوسو و همکاران (2011)، ظریفیان و سلمان (1391) آشنایی با مسائل مالی و معاملاتی را مورد تأکید قرار دادند.

در بعد نیازهای آموزشی مدیریت راهبردی، موضوعات آموزشی تناسب بودجه صرف شده با نتایج عملیات و تدوین برنامه‌های عملیاتی در ربع اول قرار گرفتند. با توجه به اینکه سه اولویت اول نیازهای آموزشی مدیران‏عامل درزمینة مدیریت راهبردی از دیدگاه خودشان با استفاده از مدل بوریچ، منطبق بر نیازهای آموزشی آنها در ربع اول مدل کوادرانت است، کارشناسان و مدیران‏عامل تقریباً دارای دیدگاه یکسانی در مورد نیازهای آموزشی مدیران‏عامل درزمینة مدیریت راهبردی بوده و با هم در توافق هستند.

عوامل مدیریت منابع انسانی و مدیریت اطلاعات به عنوان نیازهای آموزشی که باید تقویت شوند مورد توجه قرار گرفتند. در بعد نیاز آموزشی مدیریت منابع انسانی، موضوعات چگونگی ایجاد فرصت‌های برابر برای اعضای مشتاق به همکاری با تعاونی و هدایت و کنترل کردن اعضای مشتاق به همکاری با تعاونی اولویت­های اول و دوم نیازهای آموزشی مدیران‏عامل درزمینة مدیریت منابع انسانی از دیدگاه خودشان با استفاده از مدل بوریچ بوده که منطبق بر نیازهای آموزشی آنها در ربع اول مدل کوادرانت است. بر این اساس،‌ کارشناسان و مدیران‏عامل در خصوص نیازهای آموزشی مدیران‏عامل تعاونی‌های روستایی درزمینةمدیریت مالی تا حدودی زیادی دیدگاه مشابهی دارند. خالدی و همکاران (1393) تأکید کردند کارآفرینی می‌تواند به صورت فردی نیز تحقق پذیرد، اما بیشتر فعالیت‌های کارآفرینی به صورت جمعی است و نیاز به مدیریت قوی منابع انسانی دارد. این نوع مدیریت باعث می‌شود که افراد شاغل در یک سازمان کارآفرین، احساس تعلق، مسئولیت و تعهد بیشتری به مجموعه و به انجام بهینة فعالیت‌های خود کنند. جوسو و همکاران (2011) و شرفی و احمدی (1386) درزمینة شروع کسب و کار جدید، بر مدیریت منابع انسانی تأکید داشتند.

 در بعد مدیریت اطلاعات، ‌نیازهای آموزشی­ای که دارای اولویت بالایی نبودند ولی نیاز به تقویت داشتند عبارت بودند از: راه‌های تأثیرگذاری استفاده از فناوری بر کسب و کار، نگهداری سوابق معاملاتی مالی،  تدوین و توسعه سیستم نگهداری سوابق مانند حقوق و دستمزد، نگهداری سوابق مشتریان، انجام بررسی محیطی برای به دست آوردن اطلاعات بازاریابی و انتخاب منابع اطلاعات مورد نیاز برای کسب و کار. جوسو و همکاران (2011) تحلیل بازار و مدیریت کارکنان و هزینه­ها را به عنوان نیازهای آموزشی در کارآفرینی، مورد تأکید قرار دادند.

بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق، نیازهای آموزشی مدیران‏عامل در ربع اول مدل کوادرانت - که حاصل تلاقی نیازهای محسوس و نامحسوس مدیران‏عامل تعاونی‌های روستایی بود- می‌بایست به طور جدی در برنامه‌های آموزشی آنان مورد توجه قرار گیرد؛ لذا پیشنهاد می‌شود مراکز و نهادهای مسئول، با تمرکز و توجه لازم و تحت پوشش قرار دادن همه مدیران عامل، برنامه‌های آموزشی لازم را به صورت دوره‌ها و برنامه‌های نظری (مانند اصول و مبانی حسابداری و مدیریت بودجه) و عملی در خصوص چگونگی فعالیت‌های حسابرسی و چگونگی تأمین و مصارف بودجه به طرق مختلف مجازی و حضوری برگزار و اجرا نمایند. اجرای آموزش‌های نظری و عملی مورد نیاز به صورت توأمان موجب افزایش کیفیت آموزش می‌شود که در نهایت بر ارتقای توانمندی‌های مالی مدیران‏عامل تعاونی‌های روستایی، به منظور فراهم شدن زمینه رشد و توسعه فعالیت تعاونی‌ها در بازار رقابتی، مؤثر خواهد بود.

منابع

اسمعیلی، ب. (1386). نیازسنجی آموزش کارکنان با الگوی دلفای. تدبیر، 18(185)،40-44.

تقدیسی، ا.، جمشیدی، ع.ر. و نجفی، م. (1395). بررسی عوامل مؤثر بر توسعه کارآفرینی در تعاونی‌های تولید روستایی شهرستان اصفهان. فصلنامه پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، 9(2)،61-72.

خالدی، خ.، آگهی، ح. و اسکندری، ف. (1393). نیازهای آموزشی مدیریت کارآفرینی دانشجویان دانشکده‌های کشاورزی غرب ایران. پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی، 30، 3-15.

خسروانی فرد، ح.، شریفیان، ا. و نورایی، ط. (1394). تعیین نیازهای آموزشی دانشجویان تربیت بدنی درزمینة کارآفرینی از دیدگاه اساتید، دانشجویان و کارآفرینان ورزشی. اولین همایش ملی دستاوردهای نوین تربیت بدنی و ورزش، دانشگاه بین‌المللی چابهار، 5 و 6 شهریور، چابهار.

ریاحی، م.، عباسی، ع. و چیذری، م. (1396). نیازسنجی آموزشی زنان روستایی درزمینة دوره‏های تک پودمانی مهارتی علمی-کاربردی کشاورزی استان تهران. فصلنامه تعاون و کشاورزی، 6(21)،20-27.

زارعی­ پهنه­کلائی، س.ح.، احمدپور، ا. و چرمچیان لنگرودی، م. (1392). عوامل مؤثر بر توسعة کارآفرینی در شرکت‌های تعاونی روستایی زنان استان مازندران. فصلنامه تعاون و کشاورزی، 2(7)، 79-100.

سوانسون، ب.ی.، نبتز، ر.پ. و سوفرانکو، ا.ج. (1381). بهبود ترویج کشاورزی. ترجمه غلامحسین صالح نسب، رضا موحدی، اسماعیل کرمی دهکردی. تهران: ناشر سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی.

شرفی، م. و احمدی، س.م. (1386). بررسی نیازهای آموزشی دانشجویان دوره کارشناسی رشته مهندسی برق دانشکده فنی دانشگاه تهران درزمینة کارآفرینی. اولین کنفرانس ملی کارآفرینی، خلاقیت و سازمان‌های آینده. قابل دسترس در: http://www.ensani.ir/fa/content/69240/default.aspx.

ظریفیان، ش. و سلمان، م. (1391). شناسایی نیازهای آموزشی مدیران‏عامل تعاونی‏های روستایی و کشاورزی منطقه شمال غرب ایران و عوامل مؤثر بر آن. فصلنامه تعاون و روستا، 3(10)، 37-68.

کواری، س.ح. و حسینی، م.ع. (1390). نیازسنجی دوره­های آموزشی مورد نیاز و پیشنهادی به منظور ایجاد کارآفرینی و کاریابی در دانشجویان و دانش­آموختگان دانشگاه­های علوم پزشکی جنوب کشور. فصلنامه دانشگاه علوم پزشکی جهرم، 9، 54-60.

موحدی، ر.، حیدری ترازک، خ. و سامیان، م. (1393). آموزش کارآفرینی کشاورزی پیش‏نیاز توسعه کشاورزی. کارآفرینی در کشاورزی، 1(4)، 33-48.

نظریان، م. و حسینی، م. (1394). عوامل اقتصادی مؤثر بر توسعه کارآفرینی در تعاونی­های کشاورزی استان تهران. فصلنامه تعاون و کشاورزی، 4(15)، 119-134.

Abdel-Maksoud, B., & M. Skanidy, S. (2016). A new approach for training needs assessment. Journal of Human Resource and Sustainability Studies, 4, 102-109.

Borich, G.D. (1980). A need assessment model for conducting flow- up studies. The Journal of Teacher Education, 31(3), 39-42.

Consortium for Entrepreneurship Education (2004). National content standards for entrepreneurship education. Available at: http://www.entreed.org/Standards_Toolkit/Helpful%20Downloads/NCSEE%20Website.pdf.

Dabic, M., Vlajcic, D., & Novak, I. (2016). Entrepreneurial management education needs in the Republic of Croatia, Poland and the United Kingdom. International Journal of Educational Management, 30(6), 738-755.

Gable, R.K., Pecheone, R.L., & Gillung, T.B. (1981). A needs assessment model for establishing personnel training priorities. Teacher Education and Special Education: The Journal of the Teacher Education Division of the Council for Exceptional Children, 4(4), 8-14.

Gerber, S. (2014). Education needs to factor in entrepreneurship. Harvard Business Review. Available at: https://hbr.org/2014/06/education-needs-to-factor-in-entrepreneurship.

Ghina, A. (2014). Effectiveness of entrepreneurship education in higher education institution. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 115, 332-345.

Jusoh, R., Ziyae, B., Asimiran, S., & Abd. Kadir, S. (2011) Entrepreneur training needs analysis: implications on the entrepreneurial skills needed for successful entrepreneurs. International Business and Economics Research Journal, 10(1), 143-148.

Kauffman Center (2001). The growth and advancement of entrepreneurship in higher education: an environmental scan of college initiatives. Prepared by Kauffman Center for Entrepreneurial Leadership staff. Available at: http://www.unm.edu/~asalazar/Kauffman/Entrep_research/College_Scan.pdf.

Korhonen-Yrjanheikki K., Tukiainen, T., & Takala, M. (2007). New challenging approaches to engineering education: enhancing university-industry co-operation. European Journal of Engineering Education, 32(2), 167-179.

Küttim, M., Kallaste, M., Venesaar, U., & Kiis, A. (2014). Entrepreneurship education at university level and students’ entrepreneurial intentions. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 110, 658-668.

Monette, M.L. (1997). The concept of educational need: an analysis of selected literature. Adult Education, 27(2), 116-127.

Educational Needs Assessment of Managing Directorsof Rural Cooperatives in Mazandaran Province in the Field of Entrepreneurship Management

A. Ahmadpour^[5]*, N. Nourmohammadi^[6], H. Moumenihelali^[7], J. Aliloo^[8]

Received: 10 Sep, 2020              Accepted: 23 Dec, 2020

Abstract

The aim of this study was to identify the educational needs of managing directors of rural cooperatives in the field of entrepreneurship management by survey method. The statistical population of the study consisted of the managing directors of rural cooperatives and training experts of cooperative offices in Mazandaran province. A total of 183 managing directors of cooperatives and 54 experts of cooperative offices in Mazandaran province were surveyed by census method. The face and content validity of the research tool was confirmed by experts and professors in the field of entrepreneurship. The reliability of the research instrument was confirmed using Cronbach's alpha in the range (0.77 to 0.98). This research was conducted in two stages: first, the educational needs of managing directors were determined from their own point of view and then from the point of view of experts using a questionnaire based on the Burich model. In the second stage, in order to determine the level of agreement between the managing directors of cooperatives and experts regarding their educational needs, the quadrant model was used. The results showed that the dimensions of financial management and strategic management were identified as priority training needs of managing directors of rural cooperatives in the field of entrepreneurial management and were prioritized in training programs. It is necessary to provide theoretical and practical training in accordance with the priorities in accordance with each need in order to ultimately promote the entrepreneurial management characteristics of the managing directors and provide the ground for the growth and development of cooperatives in the market.

Keywords: Educational Needs Assessment, Entrepreneurship Management, Borich Model, Quadrant Model, Rural Cooperatives