نقش تعاونی های آب در بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی روستائیان تحت پوشش تشکل‌ها

نقش تشکل­های محلی آب در بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی روستاییانتحت پوشش این تشکل­ها

چکیده

با توجه به کمبود منابع آب و تنش­های سال­های اخیر بر سر استفاده از این منابع، ضرورت توجه به نقش تشکل­های محلی آب و ارائه راهکارهای مناسب برای کنترل بحران این مادة حیاتی بیش‌ازپیش نمایان می­شود. هدف این مطالعه نیز بررسی نقش این تشکل­ها در بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی روستاییان تحت پوشش خود در استان ایلام بود. جامعة مورد مطالعة این پژوهش کشاورزان، هیئت‌مدیره و اعضای تعاونی‌های آب‌ استان ایلام به تعداد 1957 نفر بودند که  320 نفر با استفاده از جدول مورگان و روش نمونه‏گیری طبقه­ای تصادفی با انتساب متناسب به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گرد­آوری داده­ها در این پژوهش پرسش­نامه محقق­ساخته بودکه روایی صوری و محتوایی آن از طریق پانل متخصصان تأیید شد. به منظور بررسی پایایی پرسش­نامه نیز از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شد. در این پژوهش به منظور تجزیه‌وتحلیل داده­ها از آمار توصیفی و استنباطی (آزمون­های مقایسة میانگین) در قالب نرم افزار SPSS25 استفاده شد. نتایج بررسی وضعیت شاخص‏های اقتصادی نشان داد که از نظر اکثر روستاییان، شاخص­های کیفیت زندگی، رضایت از درآمد و استفاده از فناوری در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب وضعیت مطلوب و بالاتر از حد متوسط دارند. همچنین نتایج بررسی وضعیت شاخص­های اجتماعی نشان داد که شاخص­های مشارکت، شبکة روابط اجتماعی، اعتماد اجتماعی، نزاع بر سر آب و میل به ماندن در تشکل­های محلی آب  در روستاهای دارای این تشکل­ها وضعیت مطلوب دارند.

واژه­های کلیدی: تشکل­های محلی آب، وضعیت اقتصادی، وضعیت اجتماعی، استان ایلام

مقدمه

با توجه به اینکه حدود 70 درصد آب مصرفی در جهان صرف فعالیت­های کشاورزی می­شود، فعالان این بخش اقتصادی باید سازوکارهای لازم را برای مصرف متعادل و بهینه­ آب سرلوحه­ تصمیم­های خود قرار دهند (امینیان، 1388). در این راستا و با توجه به اهمیت منابع آب در سطوح مختلف، مقوله مدیریت آب می­بایست در رأس برنامه­ها و اولویت­های کشور قرار گیرد. در بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه، فرض شده است که تنها دولت قادر به اجرای پروژه‌های بزرگ مدرن (که نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین و نهاده‌های فنی پیچیده دارند) می باشد و حکم قانونی برای توزیع آب و جمع‌آوری هزینه‌ها نیز در دست دولت است؛ درحالی‌که سامانه‌های دولتی مدیریت آب اغلب ضعیف اداره می‌شوند و به‌طور پیوسته، نگهداری زیرساخت‌های آنها وخیم است. این در حالی است که کشاورزان اصلی­ترین عامل در مدیریت مصرف آب و تولید فراورده­های کشاورزی محسوب می­شوند و هر فرایند و اقدامی که در شبکه­های مدیریت آب بدون توجه به تأثیر و نقش کشاورزان انجام شود، بازدهی کافی و مطلوبی نخواهد داشت (شاهرودی و چیذری، 1387). پژوهشگران معتقدند طراحی و اجرای سامانه‌های مدیریت آب بدون مشارکت بهره‌برداران و به دست دولت‌ها  نوعی توسعه یک‌بعدی در بهره‌برداری از منابع آب در درازمدت است و سازمان‌های متصدی امور آب را با مشکل بار سنگین هزینه‌های بهره‌برداری و نگهداری مواجه می کند؛ زیرا ذی­نفعان در خود تعهدی در برابر چیزی که متعلق به آنان نیست، احساس نمی‌کنند. امروزه در بسیاری از کشورها، سیستم‏های مدیریت آب از بخش مرکزی و دولتی به مشارکت بیشتر سازمان‌های غیردولتی از جمله تشکل­های محلی آب تبدیل شده است. بر این اساس، اعتقاد بر این است که عملکرد سیستم­های مدیریت آب وابسته به عملکرد تشکل­های محلی آب است (Ozlem & Ela, 2010). سازمان‌هایی مانند تشکل­های آب (انجمن آب‌بران) و تعاونی‌ها نقش بیشتری در توسعه و مدیریت سامانه‌های مدیریت آب نسبت به دولت دارند. این سازمان‌ها می‌توانند به عملکرد بهتر مدیریت آب به دلیل مزایای بیشتر خود نسبت به یک سازمان دولتی کمک کنند. تشکل­ محلی آب نوع خاصی از سازمان­های اجتماعی محلی است که معمولاً در یک بخش یا حوزه­ آبیاری به‌صورت یک گروه رسمیِ دارای ماهیت حقوقی تشکیل می­شود و مدیریت تمام یا قسمت­هایی از شبکه را بر عهده می­­گیرد (خدابخشی و همکاران،1390)؛ به عبارتی، تشکل­های محلی آب گروهی از بهره‏برداران هستند که همگی توسط یک منبع مشترک آب به خدمت گرفته می­شوند تا با یکدیگر در اختصاص، توزیع و مدیریت آب مشارکت کنند (Hassabou et al., 2007). مطالعات انجام شده نشان داده­اند که ایجاد تشکل­های محلی آب­­ می­تواند راه­حلی مناسب برای توزیع و تخصیص آب بین بهره­برداران، کاهش نزاع­های بهره­برداران سراب و پایاب، بهبود وضعیت خدمات آبیاری، رفع مشکل مربوط به راندمان پایین آب، جلوگیری از مصرف بی­رویه آب، کاهش تصدی­گری دولت در بخش آب و خدمات آبیاری، کاهش هزینه­های نگهداری و بهره‌برداری از شبکه­های آبیاری، بهبود وضعیت نگهداری از شبکه­ها، و کاهش اختلافات ناشی از عدم توزیع یکنواخت آب در بین بهره­برداران باشند(Kazbako et al., 2009).

 درکل، مدیریت منابع آب مفهومی تلفیقی می­باشد به‌گونه‌ای که بهره­گیری از چشم‏اندازی یکپارچه در خصوص منابع آب ضامن توجه به ابعاد اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و فنی در مدیریت و توسعه آب­های سطحی (رودخانه­ها، دریاچه­ها و تالاب­ها) و زیرزمینی است. در واقع، مدیریت منابع آب پیوندهای میان منبع و مدیریت خدمات را هدف­گیری می­کند (میرزایی و همکاران، 1390). انتقال مدیریت آب به کشاورزان به معنی رها کردن مسئولیت­ها و از سر باز کردن مسائل و مشکلات آبیاری از سوی دولت­ها نیست، بلکه رویکردی مشارکت­مدار برای افزایش بهره­وری منابع آب‌وخاک و توسعه پایدار مناطق کشاورزی و روستایی می­باشد (امید و همکاران، 1388). انتظار می‏رود انتقال مدیریت منابع آب موجب افزایش مشارکت تشکل­های محلی در تصمیم‏گیری­ها و سرمایه­گذاری شود و این به‌نوبه خود باعث اعتلای انگیزه­های مدیریت، مسئولیت­پذیری، بهره­وری کشاورزی و اقتصادی و برگشت هزینه­ها گردد.

از اواخر دهه 80 تاکنون، تمایل برای انتقال مدیریت منابع آب و شبکه­های آبیاری از بخش دولتی به انجمن­های آب­ با بهره­گیری از مشارکت بهره­برداران به نحو فزاینده­ای افزایش یافته تا آنجا که این موضوع در بسیاری از کشورهای کم آب به یک عزم و سیاست ملی تبدیل شده است (سجاسی قیداری و همکاران، 1393). در واقع، شرکت‌های بهره‌برداری و نگهداری شبکه‌های مدیریت آب مانند تشکل‌های محلی آب، با هدف اصلی مدیریت بهینه منابع آب، در جهت توسعه پایدار ایجاد شده‌اند (میرزایی و همکاران، 1390).  

به­هرروی، با توجه به بحران منابع آبی و بحران مدیریتی، که در سال­های اخیر گریبانگیر بسیاری از استان­ها و حوضه­های آبخیز کشور شده است، استفاده از مدیریت مشارکتی و حضور ذی­نفعان در برنامه­ریزی­ها و تصمیم‌گیری‌ها، افزایش اطمینان از موفقیت و امیدواری به استمرار برنامه­ها را به دنبال خواهد داشت و دستیابی به پایداری در مدیریت منابع آب را نیز تسهیل و تسریع خواهد کرد. در استان ایلام نیز کمبود وخیم منابع آبی مشهود است. این وضعیت به همراه اجرای قانون هدفمندی یارانه­ها، بالا رفتن هزینه آب و انرژی، قریب‌الوقوع بودن اجرای توزیع عادلانه آب، و راندمان پایین آبیاری موجب افزایش هزینه­های تولید و کاهش درآمد کشاورزان شده و به مشکلات کشاورزی منطقه افزوده است که راه­حل منطقی تمام موارد گفته­شده مدیریت مشارکتی مصرف آب کشاورزی و افزایش راندمان آبیاری است؛ بنابراین، تبیین نقش تشکل‌های محلی، به‌عنوان نهادی به‌منظور مشارکت مردمی در انجام مدیریت مصرف منابع آب و به تبع آن، ارائه راهکارهای مناسب برای کنترل بحران آب در استان ایلام ضرورت دارد. برهمین اساس، پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش بود که نقش تعاونی­های آب در بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی روستاییان تحت پوشش تشکل­ها در استان ایلام چیست؟

پیشینة پژوهش

مطالعات مختلفی تشکل‌های آب‌ در ایران و سایر کشورها را از ابعاد مختلف بررسی کرده‌اند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می شود.

تقی­پور و همکاران (1394) در بررسی پیامدهای عضویت در تشکل­های آب­بران دشت لیشتر شهرستان گچساران، افزایش اطلاعات و ارتباطات کشاورزان، کاهش هزینه‏های کشاورزان، افزایش تولید محصول، مدیریت بهینه­ منابع آب، تقویت سرمایه­ اجتماعی و کاهش هزینه­های دولت را از پیامدهای مثبت و ایجاد تضاد بین کشاورزان را پیامد منفی تشکل­های آب­بران دانستند.

کدیور و همکاران (1393) با ارزیابی عملکرد اقتصادی و اجتماعی تشکل­­های آب‏بران حوزه پایاب سد دوستی شهرستان سرخس نشان دادند که تشکل­ها در بعد اقتصادی زمینه­ افزایش تولیدات کشاورزی، ایجاد رقابت در تولید، افزایش درآمد کشاورزان و توزیع و فروش بهتر محصولات تولیدی و در بعد اجتماعی، زمینه افزایش امنیت اجتماعی، کاهش نزاع­ها و درگیری­های محلی، کاهش پرونده­های محاکم انتظامی و قضایی و افزایش روحیه کار جمعی در میان بهره­برداران را فراهم آورده­اند؛ ولی در زمینه آموزش و ترویج فرهنگ تعاونی میان اعضا و همچنین استفاده از ظرفیت­های قانونی برای تقویت زیرساختارهای اقتصادی و اجتماعی ناموفق بوده­اند.

اخوان و همکاران (1391) در بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت تشکل­های آب در مدیریت منابع آب کشاورزی استان قزوین به این نتیجه دست یافتند که بین فاصله مزرعه تا مرکز خدمات کشاورزی، میزان اراضی و سطح زیر کشت آبی، میزان درآمد سرانه زراعی و غیر زراعی، میزان استفاده از منابع اطلاعاتی، میزان تماس­های ترویجی و آب­بها با مشارکت تشکل­های آب­بران در مدیریت منابع آب رابطه مثبت و معنی­داری وجود دارد و متغیرهای فاصله مزرعه تا مرکز خدمات کشاورزی، میزان تماس­های ترویجی و آب­بها 9/49 درصد از تغییرات مشارکت تشکل­های آب­بران در مدیریت منابع آب را تبیین کرده­اند.

 مسلمی و همکاران (1389) با مطالعه­ زمینه­های اجتماعی- اقتصادی ایجاد تشکل‏های آب زیرزمینی و تلفیقی در دشت خوی به این نتیجه رسیدند که بهره­برداران منابع آب با وجود کارکرد نسبتاً مطلوبی که برای نظام سنتی بهره­برداری در منطقه خود قائل هستند، کمابیش خواهان تغییر در این زمینه و جایگزینی یک سازوکار جدید مدیریتی و بهره­برداری از منابع زیرزمینی و تلفیقی در دشت خوی می­باشند.

افشار و زرافشانی (1389) با تحلیل تمایل تعاونی­های آب­بران سفید برگ و سراب‏بس استان کرمانشاه به مشارکت در مدیریت آبیاری به این نتیجه رسیدند که در بخش کمی متغیر­هایی مانند وسعت دیم‌کاری، میزان تحصیلات، وضعیت تأسیسات آبیاری، نگرش نسبت به مدیریت مشارکتی آبیاری و سن و در بخش کیفی وضعیت اقتصادی بهره‏برداران، روحیه جمع­گرایی و اعتقاد به مدیریت مشارکتی آبیاری از عوامل تأثیرگذار بر تمایل بهره­برداران به مشارکت در مدیریت آبیاری هستند.

 تاهبازصالحی و همکاران (1389) با بررسی عملکرد مدیریت مشارکتی آبیاری تعاونی آب­بران تجن به این نتیجه دست یافتند که راندمان آبیاری، بازدهی اقتصادی آب و بهره­وری کل عوامل تولید اعضای این تشکل بالاتر از کشاورزان خارج از محدوده تعاونی است. افزون بر این، تعاونی مذکور موفق به جلب رضایت و اعتماد حدود 65 درصد از کشاورزان عضو شده است که از عوامل مؤثر بر رضایت آنها آموزش و ترویج و مسائل و قشربندی­های اجتماعی است.

گانچینما و یاکوباو (Gunchinmaa & Yakubov, 2010) در مطالعه خود، مهم‌ترین دلایل عدم پرداخت آب‏بها توسط کشاورزان و شکست برنامه انتقال مدیریت آبیاری را شرایط اقتصادی ضعیف کشاورزان، زیرساخت‏های ناکارآمد و کاربردی نبودن دستگاه‏های اندازه‏گیری میزان آب تحویلی برشمردند. یاکوباو (Yakubov, 2011) نیز ضعف اعتقادی (مذهبی) برای پرداخت هزینه آب را مؤثر می‏داند و بیان می‏کند از نظر کشاورزان، آب هدیه‏ای از طرف خدا می‏باشد؛ بنابراین، می‏توان نتیجه گرفت که عوامل فرهنگی، فنی و زیرساختی در واگذاری مدیریت شبکه‏های آبیاری به کشاورزان مؤثر است.

روش تحقیق

 برای انجام این مطالعه، که در سال 1398 انجام گرفت، از رویکرد کمی و  روش توصیفی- پیمایشی استفاده شد. از آنجا‌که هدف این مطالعه بررسی نقش تشکل­های محلی آب در بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی روستاییان استان ایلام بود، به‌صورت کلی، جامعه مورد مطالعه این پژوهش را کشاورزان، هیئت‌مدیره و اعضای این تشکل­ها تشکیل دادند. مطابق آمار شرکت آب منطقه­ای استان ایلام، تعداد 26 تشکل آب در 26 روستا در استان وجود دارد و 1957 نفر بهره‌بردار فعال عضو این تشکل­ها هستند که حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان 320 نفر برآورد گردید و نمونه مورد مطالعه از این تعداد با روش نمونه­گیری طبقه­ای تصادفی با انتساب متناسب انتخاب شد (جدول1).

جدول 1. نمونة مورد مطالعه از تشکل­های محلی آب استان ایلام

             مأخذ: یافته­های پژوهش

ابزار گرد­آوری داده­ها در این پژوهش پرسش­نامه محقق ساخته بود که با توجه به اهداف پژوهش و متغیرهای مطالعه در دو بخش تدوین شد. بخش اول ویژگی­های فردی افراد مورد مطالعه را مورد سنجش قرار داد. در این بخش، با طرح سؤالاتی، به بررسی مشخصات فردی پاسخگویان پرداخته شد. متغیرهای این بخش از نوع متغیرهای اسمی و رتبه­ای و فاصله­ای/ نسبی بوده که برای سنجش آنها از آمار توصیفی بهره گرفته شد. بخش دوم شامل متغیرهای اجتماعی و اقتصادی بود که در قالب طیف پنج سطحی لیکرت طراحی و سنجیده شد. روایی صوری و محتوایی پرسش­نامه‌ از طریق پانل متخصصان (گروهی از کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی، سازمان آب، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، هیئت‌مدیره‌ برخی از تشکل‌های آب‌بران استان ایلام و اساتید گروه ترویج و آموزش کشاورزی برخی از دانشگاه‌های دولتی و آزاد) بررسی شد و مورد تأیید قرار گرفت. به منظور بررسی پایایی پرسش­نامه نیز از آلفای کرونباخ استفاده شد. نتایج آزمون آلفای کرونباخ (جدول2) نشان می­­دهد که پایایی متغیرهای تحقیق در حد خوب و قابل قبولی است.

جدول 2. مقدار آلفای کرونباخ متغیرهای مورد مطالعه

 مأخذ: یافته­های پژوهش

در این پژوهش در مرحله اول تجزیه‌وتحلیل داده­ها، با استفاده از شاخص­های آمار توصیفی به بیان خصوصیات نمونه مورد مطالعه پرداخته شد. در بخش آمار استنباطی، از آزمون­ مقایسه میانگین جامعه با عدد ثابت (T تک نمونه­ای) استفاده شد. این تحلیل­ها با استفاده از نرم­افزار آماری SPSS25 انجام گرفت.

نتایج و بحث

نتایج نشان داد که 79 نفر از افراد مورد مطالعه (24/26درصد) در طبقه سنی 31 تا 40 سال قرار داشتند. حوزه فعالیت 222 نفر (75/73 درصد) یعنی بیشترین تعداد از بهره‏برداران مورد مطالعه زراعت بود. 299 نفر (3/99 درصد) عضو تشکل­های آب بودند. تقریباً نیمی از بهره­برداران مورد مطالعه یعنی 143 نفر (5/47 درصد) سابقه­ عضویت کمتر از 5 سال در این تشکل­ها داشتند. 130 نفر (2/43 درصد) از هر دو روش سنتی و مدرن، 124 نفر (2/41درصد) نفر از روش مدرن و 47 نفر(6/15 درصد) از روش سنتی برای آماده‌سازی زمین خود استفاده کرده اند. 167 نفر (5/55 درصد) از روش سنتی، 77 نفر (6/25 درصد) از روش بارانی و فقط 47 نفر (9/18 درصد) از روش قطره­ای برای آبیاری محصول خود بهره برده اند. 139 نفر (2/42 درصد) از بهره­برداران مورد مطالعه هیچ هزینه­ای برای تجهیز سیستم آبیاری نکرده و 54 نفر (9/17 درصد) بیشتر از 4 میلیون تومان برای تجهیز سیستم آبیاری هزینه کرده اند. 143 نفر (50/47 درصد) از بهره­برداران مورد مطالعه درآمدی کمتر از 10 میلیون داشتند که احتمالاً به دلیل خرده‌مالک بودن آنهاست.

آزمون نرمال بودن داده­ها

در تحقیق حاضر برای آزمون نرمال بودن متغیرها از روش عددی (آزمون کولموگروف- اسمیرنف) استفاده شد یافته های تحقیق گویای نرمال بودن متغیرهای مورد مطالعه است (جدول 3).

جدول 3. نتایج آزمون کولموگروف- اسمیرنف برای سنجش نرمال و غیر نرمال بودن متغیرهای مورد مطالعه

 مأخذ: یافته­های پژوهش

چنان­که گفته شد، به‌منظور بررسی نقش تشکل­های محلی آب در بهبود وضعیت شاخص‏های اقتصادی و اجتماعی روستاهای تحت پوشش این تشکل‏ها، دیدگاه روستاییان عضو در رابطه با وضعیت شاخص­های اقتصادی و اجتماعی در این روستاها تعیین شد. برای این منظور از آزمون مقایسه میانگین جامعه با عدد ثابت استفاده شد. عدد ثابت در این بخش 3 فرض شد؛ بدین‌صورت که اگر میانگین هر یک از عوامل برابر 3 یا بالاتر باشد، می­توان نتیجه گرفت که این روستاها از لحاظ آن شاخص وضعیت مناسبی دارند و اگر میانگین هر یک از عوامل پایین­تر از 3 باشد، می­توان نتیجه گرفت که این روستاها از لحاظ آن شاخص وضعیت متوسط یا ضعیفی دارند.

بررسی وضعیت شاخص­های اقتصادی روستاییان عضو تشکل‌ها

همان‌طور که از نتایج جدول 4 برمی­آید، میزان استفاده از اعتبارات بانکی در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب از سطح میانگین پنج ارزشی لیکرت به‌طور معناداری کمتر می­باشد (میانگین= 280/2، انحراف معیار= 868/0، 36/14- = t، 000/0= sig)؛ لذا می­توان اظهار داشت میزان استفاده از اعتبارات بانکی در روستاهای تحت پوشش تشکل‌ها در حد کم می‌باشد.

میزان سرمایه­گذاری  در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب نیز از سطح میانگین پنج‏ ارزشی لیکرت به‌طور معناداری کمتر می­باشد (میانگین= 664/2، انحراف معیار= 957/0، 07/6- = t، 000/0= sig)؛ لذا می­توان گفت میزان سرمایه‌گذاری جهت احیای اراضی در روستاهای تحت پوشش تشکل‌ها در حد کم است.

میزان رضایت از درآمد در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب با سطح میانگین پنج ارزشی لیکرت اختلاف معناداری ندارد (میانگین= 060/3، انحراف معیار= 807/0، 308/1 = t، 192/0= sig)؛ لذا می­توان اظهار داشت میزان رضایت از درآمد در روستاهای تحت پوشش تشکل‌ها در حد متوسط می‌باشد.

 میزان کیفیت زندگی در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب از سطح میانگین پنج ارزشی لیکرت به‌طور معناداری بیشتر می­باشد (میانگین= 313/3، انحراف معیار= 753/0، 208/7 = t، 000/0= sig)؛ لذا می­توان گفت میزان کیفیت زندگی در روستاهای تحت پوشش تشکل‌ها در حد خوب است.

میزان استفاده از فناوری در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب نیز از سطح میانگین پنج ارزشی لیکرت به‌طور معناداری بیشتر می­باشد (میانگین= 432/3، انحراف معیار= 872/0، 596/8= t،000/0= sig)؛ لذا می­توان اظهار داشت میزان استفاده از فناوری فردی در روستاهای تحت پوشش تشکل‌ها در حد خوب می‌باشد.

میزان تغییرات فناورانه در کشاورزی و مدرنیزه شدن در روستاهای دارای تشکل‏های محلی آب با سطح میانگین پنج ارزشی لیکرت اختلاف معناداری ندارد (میانگین= 918/2، انحراف معیار= 884/0، 598/1- = t،  111/0 = sig)؛ لذا می­توان گفت میزان تغییرات فناورانه در کشاورزی و مدرنیزه شدن در روستاهای تحت پوشش تشکل‌ها در حد متوسط است.

جدول 4. وضعیت شاخص­های اقتصادی در روستاهای دارای تشکل‌های محلی آب از دیدگاه روستاییان

مأخذ: یافته­های پژوهش

بررسی وضعیت شاخص­های اجتماعی روستاییان عضو تشکل‌ها

همان‌طور که از نتایج جدول 5 برمی­آید،  میزان رضایت از تشکل­های محلی آب در روستاهای دارای این تشکل‌ها با سطح میانگین پنج ارزشی لیکرت اختلاف معناداری ندارد (میانگین=95/2، انحراف معیار= 968/، 761/0 = t  و44/0= sig)؛ لذا می­توان اظهار داشت میزان رضایت از تشکل‌های آب در حد متوسط می‌باشد.

میزان رضایت از زندگی در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب از سطح میانگین پنج­ ارزشی لیکرت به‌طور معناداری بیشتر است (میانگین= 212/3، انحراف معیار= 838/0، 39/4 = t، 000/0= sig)؛ لذا می­توان گفت میزان رضایت از زندگی در روستاهای تحت پوشش تشکل‌ها در حد خوب می‌باشد.

میزان مشارکت اجتماعی در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب با سطح میانگین پنج ارزشی لیکرت اختلاف معناداری ندارد (میانگین= 061/3، انحراف معیار= 793/0، 355/1 = t، 177/0= sig)؛ لذا می­توان اظهار داشت میزان مشارکت اجتماعی در روستاهای تحت پوشش تشکل‌ها در حد متوسط است.

وضعیت شبکه روابط اجتماعی  در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب از سطح میانگین پنج ارزشی لیکرت به‌طور معناداری بیشتر می­باشد (میانگین= 582/3، انحراف معیار= 948/0، 65/10 = t، 000/0= sig)؛ لذا می­توان گفت وضعیت شبکه روابط اجتماعی در روستاهای دارای تحت پوشش تشکل‌ها در حد خوب است.

میزان انسجام اجتماعی در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب از سطح میانگین پنج ارزشی لیکرت به‌طور معناداری بیشتر می­باشد (میانگین= 44/3، انحراف معیار= 746/0، 23/10= t، 000/0= sig)؛ لذا می­توان اظهار داشت میزان انسجام اجتماعی در روستاهای تحت پوشش تشکل‌ها در حد خوب است.

میزان اعتماد اجتماعی در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب از سطح میانگین پنج ارزشی لیکرت به‌طور معناداری بیشتر می­باشد (میانگین= 137/3 ، انحراف معیار= 756/0، 14/3 = t، 002/0= sig)؛ لذا می­توان گفت میزان اعتماد اجتماعی  در این روستاها در حد خوب است.

میزان داشتن احساس قدرت در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب از سطح میانگین پنج ارزشی لیکرت به‌طور معناداری بیشتر می­باشد (میانگین= 34/3، انحراف معیار= 851/0، 01/7 = t، 000/0= sig)؛ لذا می­توان اظهار داشت میزان احساس قدرت  در این روستاها در حد خوب است.

 وضعیت بهره­مندی از خدمات ترویجی در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب با سطح میانگین پنج ارزشی لیکرت اختلاف معناداری ندارد (میانگین= 954/2، انحراف معیار= 022/1، 772/0-  = t،441/0= sig)؛ لذا می­توان گفت میزان بهره­مندی از خدمات ترویجی در این روستاها در حد متوسط می‌باشد.

میزان نزاع بر سر آب  در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب از سطح میانگین پنج ارزشی لیکرت به‌طور معناداری کمتر است (میانگین=76/2، انحراف معیار= 723/، 73/5- = t، 000/0= sig)؛ لذا می­توان اظهار داشت میزان نزاع بر سر آب  در روستاهای مذکور در حد کم می‌باشد.

میزان میل به ماندن در تشکل‌های آب در روستاهای دارای این نهاد با سطح میانگین پنج ارزشی لیکرت اختلاف معناداری ندارد (میانگین= 063/3، انحراف معیار= 115/1، 982/0 = t، 327/0 = sig)؛ لذا می­توان گفت میزان میل به ماندن در تشکل‌های آب در روستاهای مورد اشاره در حد متوسط می‌باشد.

میزان مسئولیت‌پذیری زیست­محیطی در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب از سطح میانگین پنج ارزشی لیکرت به‌طور معناداری بیشتر است (میانگین= 527/3، انحراف معیار= 079/1، 473/8 = t، 000/0= sig)؛ لذا می­توان گفت میزان مسئولیت­پذیری زیست‏محیطی در این روستاها در حد خوب می‌باشد.

میزان نگرش به شغل کشاورزی در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب از سطح میانگین پنج ارزشی لیکرت به‌طور معناداری بیشتر است (میانگین= 187/3 ، انحراف معیار= 811/0، 99/3 = t، 000/0 = sig)؛ لذا می­توان گفت میزان نگرش به شغل کشاورزی در روستاهای یادشده در حد خوب می‌باشد.

میزان رضایت مردم از مدیریت آب در دسترس در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب با سطح میانگین پنج ارزشی لیکرت اختلاف معناداری ندارد (میانگین= 915/2، انحراف معیار= 943/0، 561/1- = t، 120/0 = sig)؛ لذا می­توان اظهار داشت میزان رضایت مردم از مدیریت آب در دسترس در این روستاهای در حد نزدیک به متوسط است.

سطح اشتغال در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب با سطح میانگین          پنج ارزشی لیکرت اختلاف معناداری ندارد (میانگین= 941/2، انحراف معیار= 736/0، 784/1 - = t، 000/0 = sig)؛ لذا می­توان گفت سطح اشتغال در روستاهای پیش­گفته در حد متوسط می‌باشد.

جدول 5. وضعیت شاخص­های اجتماعی در روستاهای دارای تشکل‌های محلی آب از دیدگاه روستاییان

مأخذ: یافته­های پژوهش

نتیجه­گیری و پیشنهادها

نتایج پژوهش حاضر  نشان داد:

- میزان استفاده از اعتبارات بانکی در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب در حد کم می‌باشد. این مسئله ممکن است به این علت باشد که اکثر کشاورزان مورد مطالعه خرده مالک هستند و توان دریافت اعتبارات بانکی را ندارند؛ چرا که اکثر اعتبارات نیازمند وثیقه­های معتبر است. نتایج مطالعه صبوری و همکاران (1393) این نتیجه را رد می­کند. این محققان در مطالعه خود به این نتیجه دست یافتند که اعضای تعاونی­های آب­بران وام بیشتری برای فعالیت­های کشاورزی دریافت می­کنند.

- میزان رضایت از درآمد روستاهای دارای تشکل­های محلی آب در حد متوسط می­باشد. نتایج مطالعه شاهرودی و چیذری (1387) و کیائو و همکاران (2009) این یافته را تأیید می­کند.

- میزان کیفیت زندگی در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب در حد خوب می‌باشد. با وجود میزان درآمد پایین، اکثر کشاورزان کیفیت زندگی خود را خوب ارزیابی کرده­اند، زیرا اکثر آنها بر این اعتقاد بودند که با سیستم­های آبیاری نوین زحمت کار کشاورزی برای آنها کمتر شده و می­توانند به فعالیت­های اقتصادی دیگری در کنار کشاورزی بپردازند. این نتیجه همسو با نتایج مطالعه کدیور و همکاران (1393) مبنی بر افزایش کیفیت زندگی در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب می­باشد.

- میزان استفاده از فناوری فردی در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب در حد خوب می‌باشد؛ به‌عبارت‌دیگر، بهره­برداران تحت پوشش این تشکل­ها تمایل بیشتری برای استفاده از فناوری در زمینه تولید محصول دارند. این نتیجه همسو با نتایج مطالعه شاهرودی و همکاران (1387) است.

- میزان رضایت از تشکل­های آب در روستاهای دارای این تشکل‌ها در حد متوسط می‌باشد؛ در حالی که میزان رضایت از زندگی در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب در حد خوب می‌باشد. نتایج مطالعه تقی­پور و همکاران (1394) نیز یافته­های پژوهش حاضر مبنی بر رضایت از زندگی و رضایت از درآمد در روستاهای دارای تعاونی آب­بران را تأیید می­کند.

- میزان مشارکت اجتماعی در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب در حد متوسط می‌باشد. این نتیجه همسو با نتایج مطالعه عطائی و ایزدی (1393) و خدابخشی و همکاران (1390) است.

- وضعیت شبکه روابط اجتماعی، میزان انسجام اجتماعی و میزان اعتماد اجتماعی در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب در حد خوب می­باشد؛ به‌عبارت‌دیگر، بهره‏برداران تحت پوشش این تشکل­ها از لحاظ شبکه روابط اجتماعی و سرمایه اجتماعی وضعیت مناسبی دارند. این نتایج همسو با نتایج مطالعه تقی­پور و همکاران (1394) و صبوری و همکاران (1393) می­باشد.

- میزان بهره­مندی از خدمات ترویجی در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب در حد متوسط می­باشد. نتایج مطالعه شاهرودی و چیذری (1387) و میرزایی و همکاران (1390) این یافته را تأیید می­کند.

- میزان نزاع بر سر آب در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب در حد کم می‌باشد؛ به‌عبارت‌دیگر، مدیریت مناسب توزیع آب در روستاهای تحت پوشش این تشکل­ها توانسته است منجر به کاهش نزاع بین بهره­برداران در زمینه­ توزیع آب شود. این نتیجه همسو با نتایج مطالعه کدیور و همکاران (1393) مبنی بر کاهش نزاع در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب می­باشد.

-  میزان رضایت مردم از مدیریت آب در دسترس در روستاهای دارای تشکل­های محلی آب در حد نزدیک به متوسط می‌باشد. این یافته همسو با نتایج مطالعه میرزایی و همکاران (1390) می­باشد.

با توجه به نتایج، پیشنهادهای زیر ارائه می­گردد:

- تشکل­ها از طریق بیان اهمیت فعالیت­ها و اقدامات دسته­جمعی در قالب تعاونی­ها و منافع مشترک حاصل از این فعالیت­ها از طریق برنامه­های رادیویی و تلویزیونی و بازدید از تشکل­های موفق، سرمایه­های اجتماعی در روستاها را ایجاد و تقویت نمایند.

- ازآنجاکه مدیریت مناسب توزیع آب در روستاهای تحت پوشش تشکل­های محلی آب توانسته است منجر به کاهش نزاع بین بهره­برداران در زمینه­ توزیع آب شود، پیشنهاد می­شود به منظور مدیریت بهتر منابع و کاهش اختلاف در زمینه توزیع آب، در روستاهای بیشتری اقدام به ایجاد تشکل­های محلی آب شود.

- با توجه به عدم تمایل جوانان به شغل کشاورزی و بالابودن نرخ مهاجرت در مناطق مورد مطالعه، دولت باید زمینه­ها و زیرساخت­های لازم  را برای ایجاد مشاغل کوچک و زودبازده وابسته به کشاورزی از طریق اعطای تسهیلات ویژه اشتغال­زایی و حمایتی فراهم نماید تا جوانان به شغل کشاورزی و ماندن در روستا تشویق شوند.