امکان‌سنجی تشکیل تعاونی تولید مبتنی بر کشاورزی سبز میان زنان روستایی استان ایلام

تعاون و کشاورزی، سال نهم، شمارة 34، تابستان 1399

امکان­سنجی تشکیل تعاونی تولید مبتنی بر کشاورزی سبز میان زنان روستایی استان ایلام

فرشته صی محمدی^[1]، حسین مهدی زاده^[2]*، سمیره صی محمدی^[3]

تاریخ دریافت: 15/8/1398           تاریخ پذیرش: 18/6/1399

چکیده

تعاونی­های بخش کشاورزی یکی از مهم­ترین جلوه­های مشارکت سازمان­یافتة کشاورزان روستایی در امور اقتصادی و اجتماعی به شمار می روند که در افزایش اشتغال، تولید و ارتقای سطح درآمد و وضعیت اجتماعی روستاییان مؤثرند؛ لذا این پژوهش با هدف امکان­سنجی تشکیل تعاونی تولید مبتنی بر محصولات سبز به منظور اشتغال زنان و فقرزدایی در استان ایلام انجام ‌گرفت. ابزار جمع­آوری داده­ها پرسش­نامة محقق­ساخته بود که روایی آن را 3 نفر از صاحب­نظران و استادان گروه کارآفرینی و توسعة روستایی دانشگاه ایلام تأیید کردند و پایایی پرسش­نامه از طریق محاسبة ضریب آلفای کرونباخ (86/0) قابل قبول برآورد شد. جامعة آماری این پژوهش را زنان روستایی استان ایلام  با جمعیت 89895 نفر تشکیل دادند و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 196 نفر برآورد شد که 200 نفر به روش نمونه­گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. نتایج توصیفی و استنباطی نشان داد مناطق مورد مطالعه از نظر ابعاد آموزش و مهارت­آموزی، زنجیرة تأمین، اجتماعی، فنی، حمایت و اقتصادی، آمادگی تشکیل تعاونی تولید محصولات سبز و ارگانیک را میان زنان روستایی استان ایلام دارند؛ لذا با توجه به نتایج، پیشنهاد می­شود سازمان­های حمایتی زمینة تشکیل تعاونی تولید محصولات سبز و ارگانیک برای زنان روستایی را در استان ایلام فراهم سازند و از این راه، به حل معضل بیکاری و کاهش فقر در مناطق روستایی کمک کنند.

واژه‎های کلیدی: امکان­سنجی، تعاونی تولید، محصولات سبز، اشتغال زنان، فقرزدایی

مقدمه

فقر از خطرناک­ترین پدیده­های اجتماعی است که می­تواند حیات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی یک ملت را تهدید کند. با وجود پیشرفت­های چشمگیر اقتصادی در سراسر جهان، هنوز میلیون­ها انسان در فقر و محرومیت به سر می­برند که درصد قابل توجهی از این جمعیت در مناطق روستایی زندگی می­­کنند و اکثر آنها در بخش کشاورزی مشغول به فعالیت هستند. فقر روستایی ریشه در عواملی چون فرهنگ، اقلیم، جنسیت، ساخت­های اجتماعی، بازارها و سیاست­های عمومی دارد (اشراقی سامانی و همکاران، 1395). نیمی از جمعیت ساکن در نواحی روستایی از فقر زیاد، سوء تغذیه و سطح پایین سواد رنج می‏برند. این در حالی است که  زنان از زمره آسیب­پذیرترین گروه­ها در جوامع سنتی و از جمله در جوامع روستایی به شمار می­آیند. در واقع، خانوارهایی که تحت سرپرستی زنان اداره می‏شوند، اغلب از فقیرترین و آسیب­پذیرترین خانوارها در جوامع روستایی هستند.

یکی از راهکارهای کاهش فقر و ایجاد اشتغال در مناطق روستایی در جهت بهبود زندگی روستاییان، ایجاد شرکت تعاونی می­باشد. تعاونی­ها از جمله نهادهایی هستند که نقش بسیار مهمی در توسعه­ روستاها دارند و با کاهش فرصت­های از دست رفته کشاورزان، قادرند نقش بسیار مهمی در فرایند کاهش فقر ایفا کنند. تعاونی­های کشاورزی گونه­ای از تعاونی­ها هستند که در زمینه تولید محصولات کشاورزی (زراعی، باغی، دامپروری، زنبورداری، شیلات، جنگل­داری و مرتع­داری) فعالیت می­نمایند و هدف آنها بهبود نظام بهره­برداری، تأمین مطلوب نیازهای حرفه­ای و معیشتی کشاورزان و به دنبال آن بهبود وضعیت درآمدی و اشتغال آنها و سرانجام کاهش فقر و توسعه­ همه جانبه روستایی است. در واقع، تعاونی­های کشاورزی می­توانند در توسعه­ اقتصاد کشاورزی و روستایی نقش داشته باشند (حضرتی و همکاران، 1389). در این میان، شرکت­های تعاونی تولید کشاورزی، به عنوان نهادهای برآمده از بطن جامعه روستایی، نقش انکارناپذیری در توسعه اقتصادی مناطق روستایی دارند. این تعاونی­ها، به عنوان منبع مشارکت و تحریک بخش نیروهای انسانی، در نیل به توسعه درون­زا و فعالیت­های اقتصادی و اجتماعی اهمیت وافری دارند (جلالی و همکاران، 1393). همچنین تعاونی­ها با ایجاد اشتغال برای روستاییان، به ویژه زنان روستایی، باعث توانمند­سازی زنان و کاهش فقر می­شوند. در بیشتر کشورهای درحال توسعه، زنان تکیه­گاه اصلی نیروی کار در مزرعه، درآمد خانواده و کشاورزی معیشتی به حساب می­آیند و در بسیاری از فعالیت­های مرتبط با آماده­سازی، نگهداری و فراوری مواد غذایی و امور مربوط به نگهداری از دام ها نقش عمده و اساسی ایفا می­نمایند. زنان به دلایل متعدد از جمله بیکاری و کاهش دستمزدها، وارد کارآفرینی می­شوند؛ لذا بنا به ضرورت توسعه­ سهم زنان در اقتصاد ملی و مقابله با بحران بیکاری زنان، باید شرایط لازم برای توسعه کارآفرینی زنان فراهم گردد تا آنان با ایجاد کسب و کار و فرصت­های شغلی برای خود و دیگران بتوانند معضل کنونی جامعه را پایان بخشند. عمده‏ترین موضوعاتی که زنان کارآفرین برای کسب موفقیت در انجام فعالیت­های خوداشتغالی بدان نیاز دارند، ایجاد توانمندی در خویش است. یکی از مهم­ترین راهکارهای توانمندسازی زنان تشکل­ها و تعاونی­های زنان هستند (هدایت­پور و همکاران، 1394). از طرفی، تعاونی­ها در تولید انواع محصولات کشاورزی از جمله محصولات سبز می­توانند نقش مهمی ایفا کنند. محصول سبز محصولی است که در تولید آن از کود، سم و مواد شیمیایی کمتری استفاده می شود و سالم­تر می­باشد. همچنین آن را می­توان به عنوان محصول سنتی و کمتر دست­کاری شده تعریف کرد (دل افروز و همکاران، 1395).

در سال­های اخیر، به دنبال افزایش نگرانی­های زیست محیطی، رفتار خرید مصرف‏کنندگان به سمت محصولات سبز رفته است و آنها به دنبال خرید محصولات دوستدار محیط زیست هستند. به همین دلیل، ایجاد محصولات سبز برای بازار در حال رشد جهانی می­تواند اثرات زیست محیطی افزایش مصرف را کاهش دهد. خریداران محصولات سبز معتقدند که مصرف محصولات سبز نه تنها آسیب کمتر به بدن می رساند، بلکه سبب تغذیه مناسب سلول­های بدن هم خواهد شد؛ اما به دلیل نداشتن آگاهی و درآمد کافی، عمده­ مصرف کنندگان این محصولات اقشار پردرآمد جامعه هستند (همان، 1395).  لذا می­توان با تولید محصولات سبز از طریق تشکیل تعاونی در این بخش، به سلامت جامعه و افزایش اشتغال کمک کرد و راه حلی برای اشتغال زنان، کاهش فقر و ارتقای سلامت جامعه ایجاد نمود.

مطالعات امکان‏سنجی مجموعه­ای از فعالیت­های ارزیابی  و مطالعاتی اند که امکان تشکیل شرکت­ها یا تولید یک محصول خاص و راه­های جایگزین برای آنها را از جنبه­های فنی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی بررسی و تعیین می­کنند که امکان تشکیل شرکت تعاونی و تولید محصول خاص در مناطق مختلف از ابعاد گوناگون چقدر می­باشد؛ لذا این مطالعه به دنبال امکان‏سنجی تشکیل تعاونی تولید مبتنی بر محصولات سبز و تعیین میزان آمادگی منطقه از نظر ابعاد آموزش و مهارت­آموزی، زنجیره­ تأمین، اجتماعی، فنی، حمایت و بعد اقتصادی در استان ایلام به منظور ارائه راهکاری مناسب برای تشکیل تعاونی محصولات سبز و ایجاد اشتغال برای زنان روستایی و فقرزدایی بود. مطالعات امکان­سنجی به برنامه­ریزان توسعه روستایی کمک می­کنند تا بدانند که منطقه تا چه اندازه آمادگی تشکیل یک تعاونی را دارد. درضمن، وجود فقر در جوامع روستایی و نبود زمینه لازم برای اشتغال زنان در استان ایلام بر ضرورت تشکیل تعاونی برای زنان می­افزاید. 

درمجموع، این مطالعه با سنجش میزان آمادگی روستاییان روستاهای استان ایلام برای تشکیل تعاونی محصولات سبز می­تواند برنامه­ریزان توسعه کشاورزی و روستایی را از ظرفیت منطقه در تشکیل یک تعاونی از ابعاد مختلف آگاه سازد و به تبع، راهکاری برای ایجاد اشتغال زنان و مبارزه با فقر روستایی ارائه دهد و لذا از این نظر، قابل توجه و دارای اهمیت است.

مبانی نظری

شرکت­های تعاونی زنان از جمله تشکل­های مردمی به حساب می­آیند که شرایط سهل و آسان برای زنان ایجاد می­کنند و حتی زنان محروم با سرمایه­های اندک خویش می‏توانند به این تعاونی­ها بپیوندند و وارد عرصه جامعه شوند و از استعداد و توانمندی­های خویش برای رشد و توسعه خود و جامعه بهره برداری کنند (منفرد، 1395)؛ لذا تشکیل تعاونی­های زنان موجب ایجاد پایگاهی برای آنها می­شود که از راه آن می­توانند مسئولان را از نیازها و مشکلات خود آگاه نمایند. از طرفی، شرکت­های تعاونی موجب استفاده­ بهتر از توانایی­های زنان روستایی و افزایش کمیت و کیفیت تولیدات شده و ضمن دادن وام­های کم بهره به زنان روستایی و کمک به رفع نیازمندی­های آنان، موجب توسعه اقتصادی روستا و در نهایت توسعه پایدار می­شوند (میرباقری، 1394). با این توضیح، بررسی و امکان‏سنجی تشکیل تعاونی­ها از جمله ضروریات است. امکان­سنجی مجموعه­ای از فعالیت­های ارزیابی و مطالعاتی است که امکان تشکیل شرکت­ها را از جنبه­های فنی، اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و نظام مالکیت مورد بررسی قرار می­دهد. به لحاظ عملیاتی، این فعالیت­ها شامل مطالعه، شناخت ظرفیت­ها و محدودیت­های منابع و عوامل تولید است و به عبارتی، هدف از مطالعات امکان­سنجی تعیین میزان امکان پذیری و اجرایی بودن یک پروژه و ثمربخشی آن می­باشد (شجاعی، 1390).

مطالعات زیادی در رابطه با نقش تعاونی­ها و عوامل مؤثر در تشکیل­ آنها انجام شده است، اما مطالعاتی که به بررسی امکان­سنجی تشکیل تعاونی­ها پرداخته باشد محدود است که در اینجا به برخی از آنها اشاره شده است.

حیدری ساربان (1391) در پژوهش خود نشان داد که عوامل ترویجی بیشترین تأثیر و سپس عوامل اجتماعی، اقتصادی و محیطی به ترتیب از عوامل تأثیر گذار در تشکیل تعاونی­های تولیدی در مناطق روستایی بوده­اند.

رهبری و همکاران (1395) در بررسی عوامل مؤثر (فردی، روان­شناختی، آموزشی، محیطی، اجتماعی و اقتصادی) بر ایجاد تعاونی­های تولید و توزیع محصولات کشاورزی در سکونتگاه­های روستایی شهرستان گناباد به این نتیجه دست یافتند که به غیر از  مؤلفه فردی، که تنها دارای تأثیر مستقیم در ایجاد تعاونی­های تولید و توزیع کشاورزی است، باقی مؤلفه­ها آثار مستقیم و غیر مستقیم و ضرایب همبستگی بالا با ایجاد تعاونی­های تولید و توزیع محصول داشتند.

بوزرجمهری و هادی­زاده بزاز (1392) در بررسی سازه­های مؤثر بر توسعه تعاونی‏های تولید روستایی، بازنگری در قوانین و مقررات و اصلاح و ارائه سیاست­های صحیح توسط دولت را زمینه­های مناسب برای رفع محدودیت­ها و استفاده مطلوب از ظرفیت­های درونی و فرصت­های بیرونی این امر می­دانند.

آرایش و طاهری (1394) موانع توسعه شرکت­های تعاونی عشایری را در استان ایلام شناسایی کردند و نتیجه گرفتند که عوامل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، آموزشی و فنی در مجموع حدود 78 درصد از واریانس کل را تبیین کردند. لذا تلاش در جهت رفع این موانع می­تواند امکان تشکیل تعاونی­ها را فراهم نماید.

 اعظمی و همکاران (1395) در بررسی نقش تعاونی­های شهرستان فامنین در کاهش فقر روستایی به این نتیجه دست یافتند که مشارکت اعضا در تعاونی­ها توانسته است در کل سبب افزایش درآمد و پس انداز خانوار روستایی، کاهش استفاده بی رویه از منابع روستایی، افزایش مسئولیت پذیری و اقتدار مردم محلی، افزایش آگاهی روستاییان، بهبود امکانات و محیط طبیعی روستا، افزایش بودجه دولتی، دسترسی به امکانات و خدمات عمومی و بهداشتی و آموزشی و در نهایت کاهش نسبی میزان فقر روستایی در منطقه مورد مطالعه شود.

منفرد (1395) در پژوهشی، به زمینه­یابی تشکیل تعاونی­های زنان و بررسی مشکلات حضور این قشر در تعاونی­ها پرداخت و به این نتیجه رسید که مسائل و مشکلات زنان در تعاونی­ها شامل مشکلات خانوادگی، فرهنگی، اجتماعی، مشکلات اداری، مشکلات مالی و اقتصادی می باشد. از دید زنان، مقررات دست و پاگیر و دیوان‏سالاری مانع مشارکت آنان در فعالیت­های تعاونی است، اما از دید مدیران، آشنا نبودن جامعه و خصوصاً زنان با فرهنگ تعاون مانع مشارکت این قشر است؛ لذا اگر این موانع برداشته شود امکان تشکیل تعاونی­ها فراهم خواهد آمد و زنان قادر خواهند بود اقدام به تشکیل تعاونی به خصوص تعاونی­های تولید محصولات سبز نمایند.

آزادی و همکاران ( Azadi et al., 2013) با بررسی متغیرهای مختلف نشان دادند تعاونی­های زنبور عسل، پرورش گاو شیری و بره در میان انواع مختلف تعاونی موفق­تر بوده­اند به طوری که در میان ویژگی­های فردی منافع، دانش فنی و درک مفهوم تعاونی؛ در میان متغیرهای اقتصادی درآمد و سرمایه گذاری جاری، و در میان عوامل خارجی دسترسی به بازار با موفقیت ارتباط معنی داری داشتند.

عبدالملکی (Abdolmaleki, 2015) عوامل بازدارنده و مشکلات ایجاد تعاونی‏های تولید گردو در شهرستان تویسرکان را به 7 عامل زیر طبقه­بندی کرد: فقدان زیرساخت های فرهنگی، نبود دانش و دیدگاه صحیح در تولیدکنندگان و رهبران، قوانین و مقررات ناکافی، موانع زیر ساختی، منابع سرمایه و نظام اطلاع رسانی ناکافی، فقدان سود، وابستگی به دولت و بدگمانی به ساختار تعاونی­ها.

اوسیس و استروماجر (Avsec & Stromajer) معتقدند که تنها میزان سرمایه در تشکیل تعاونی­ها یا رونق گرفتن آنها مؤثر نیست، بلکه مؤلفه­های فردی بهره برداران کشاورزی و خدمات حمایتی دولتی در راستای تدوین برنامه­های مناسب، آموزش و فرهنگ سازی، توسعه زیرساخت های لازم، توانمند سازی و ایجاد ظرفیت های فردی، گروهی و سازمانی نیز بر گرایش روستاییان برای ایجاد و شرکت در فعالیت­های تعاونی تأثیر گذارند.

با توجه به مطالب بیان­شده، این پژوهش در قالب مدل مفهومی زیر به بررسی و سنجش ابعاد (آموزش و مهارت آموزی، زنجیره تأمین، اجتماعی، فنی، حمایت، اقتصادی) امکان­سنجی تشکیل تعاونی تولید محصولات سبز در استان ایلام پرداخت.

شکل 1. مدل مفهومی پژوهش

روش­شناسی تحقیق

پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی بوده زیرا در جهت توسعه دانش کاربردی در یک زمینه‌ خاص (امکان سنجی تشکیل تعاونی مبتنی بر محصولات سبز) برای استفاده در برنامه‌ریزی‌های جاری انجام گرفت و به لحاظ تجزیه و تحلیل عددی داده­ها به منظور امکان­سنجی تشکیل تعاونی، تحقیق کمی و از نظر گردآوری داده­ها از نوع تحقیقات توصیفی بوده است. این پژوهش در استان ایلام در سال 1396 انجام گرفت. استان ایلام با وسعتی بالغ بر 19045 کیلومتر مربع، در غرب کشور قرار دارد و از شمال به استان کرمانشاه، از شرق و جنوب شرقی به ترتیب با استان­های لرستان و خوزستان و از سمت غرب با کشور عراق همسایه است. این استان ۱۰ شهرستان ایلام، مهران، دهلران، ایوان، آبدانان، دره شهر، بدره، ملکشاهی، سیروان و چرداول دارد. شهرستان ایلام پرجمعیت‌ترین شهرستان استان است. این استان ۵۸۰۱۵۸ نفر جمعیت دارد که از این تعداد 184444 نفر روستایی و  89895 نفر زن روستایی می­باشند. جامعه آماری این تحقیق را زنان ساکن روستاهای استان ایلام، با تأکید بر نقشی که زنان در این زمینه دارند، تشکیل دادند؛ لذا حجم جامعه 89895 نفر بوده و حجم نمونه مورد نظر با استفاده از فرمول کوکران با سطح خطای 1 درصد 196 نفر به دست آمد که در این مطالعه 200 نفر با روش نمونه گیری تصادفی ساده به عنوان نمونه از 20 روستای شهرستان­های ایلام، سیروان، بدره، آبدانان و ملکشاهی انتخاب شدند؛ یعنی از هر روستا 10 نفر انتخاب شدند. از آنجا که در مناطق مورد مطالعه عمده­ فعالیت زنان روستایی، پرورش مرغ بومی بوده، لذا در این مطالعه علاوه بر امکان­سنجی تشکیل تعاونی محصولات سبز، بر تولید مرغ سبز تأکید بیشتری شده است. در این تحقیق، برای جمع‌آوری اطلاعات و داده­ها، از ابزار پرسش‌نامه محقق ساخته استفاده شد که با توجه به اهداف پژوهش و متغیرهای مطالعه در دو بخش تدوین شد. بخش اول ویژگی­های فردی افراد مورد مطالعه را مورد سنجش قرار می­دهد. در این بخش با طرح سؤالاتی به بررسی مشخصات فردی پاسخگویان پرداخته شد. متغیرهای این بخش از نوع متغیرهای اسمی و رتبه­ای بوده که جهت سنجش آنها از آمار توصیفی بهره گرفته شد. بخش دوم شامل ابعاد امکان­سنجی (آموزش و مهارت آموزی، زنجیره تأمین، اجتماعی، فنی، حمایت، اقتصادی) بوده که در قالب طیف پنج سطحی لیکرت طراحی و سنجیده شدند. برای سنجش اعتبار ابزار اندازه‌گیری (پرسش‌نامه) ابتدا پرسش­نامه مقدماتی تهیه شد و با مشورت و استفاده از نظر صاحب‌نظران، اعتبار صوری آن به دست آمد. برای سنجش پایایی ابزار اندازه‌گیری (پرسش‌نامه) نیز بعد از تکمیل پرسش‌نامه به عنوان پیش آزمون[4]، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد و میزان آلفای متغیرهای تحقیق  بالاتر از 8/0 به دست آمد که در حد خوب و قابل قبولی است.

جدول 1. متغیرهای پژوهش و شاخص های بررسی شده

مأخذ: یافته های پژوهش

در تحقیق حاضر از نرم افزار SPSS₁₉ برای تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شد. برای نمایش یافته‌ها نیز از دو نوع آمار توصیفی و استنباطی استفاده گردید، بدین صورت که در بخش یافته‌های توصیفی با استفاده از جداول یک بعدی، به بررسی موقعیت و نظر هر یک از پاسخگویان پرداخته و برای نمایش بهتر این نظرات از سنجه‌های گرایش به مرکز (نما، میانه و میانگین) استفاده شد. در بخش یافته‌های استنباطی از آزمون t تک نمونه­ای (مقایسه میانگین با عدد ثابت) استفاده شد.

نتایج و بحث

بر اساس یافته­های به دست آمده، میانگین سنی زنان مورد مطالعه 06/44 سال و جوان­ترین آنها 25 ساله و مسن­ترینشان 65 ساله بود. اکثر این افراد (5/75 درصد) متأهل و بی­سواد (5/45 درصد) بودند و تنها 15 درصد آنها تحصیلات بالای دیپلم داشتند. شغل 89 درصد زنان خانه­داری بود و خانواده­های 62 درصد آنها بیش از یک منبع درآمد داشتند. طبق نتایج، 79 درصد افراد مورد مطالعه زمین شخصی داشتند که میانگین زمین دیم برای افراد مورد مطالعه 33/4 هکتار و زمین آبی 495/0 هکتار بود. تنها  5/28 درصد افراد نمونه سرپرست خانوار بودند. 63 درصد افراد، تحت پوشش هیچ سازمانی قرار نداشتند و تنها  5/27 درصد از افراد تحت پوشش سازمان کمیته امداد بودند. نتایج نشان داد فضای حیاط 63 درصد از افراد مورد مطالعه بالاتر از 100 متر و میانگین آن 94/200 متر بود. 5/88 درصد افراد مورد مطالعه اظهار داشتند که امکان تولید محصولات سبز را در فضای حیاط منزل خود دارند. نتایج نشان داد 170 نفر (85 درصد) از افراد مورد مطالعه سابقه عضویت در تعاونی را نداشتند.

مقایسة میانگین ابعاد امکان‏سنجی تشکیل تعاونی محصولات سبز از دیدگاه زنان روستایی

با توجه به نرمال بودن توزیع متغیرها، به منظور مشخص کردن وضعیت ابعاد امکان‏سنجی تشکیل تعاونی محصولات سبز از دیدگاه زنان روستایی از آزمون مقایسة میانگین جامعه با عدد ثابت 3 استفاده شد بدین صورت که اگر میانگین هر یک از عوامل برابر 3 یا بالاتر بود، نتیجه گرفته می شد این عوامل در تشکیل تعاونی محصولات سبز تأثیر دارند و اگر میانگین هر یک از عوامل پایین­تر از 3 بود، نتیجه گرفته می شد این عوامل در تشکیل تعاونی محصولات سبز نقشی متوسط یا ضعیف دارند.

یکی از ابعاد  امکان‏سنجی تشکیل تعاونی محصولات سبز میزان آموزش­های ارائه‏شده و همچنین میزان مهارت و تمایل زنان روستایی به تولید محصولات سبز مانند پرورش مرغ بومی بود. همان­طور که از نتایج جدول 2 برمی­آید، میزان آمادگی زنان روستایی از بعد آموزش و مهارت آموزی برای تشکیل تعاونی در حوزه­ تولید محصولات سبز از سطح متوسط میانگین پنج ارزشی لیکرت یا همان عدد 3 به طور معناداری بیشتر است (میانگین= 26/3، انحراف معیار= 528/0، 979/6 = t، 000/0= sig)، لذا می­توان اظهار داشت آمادگی زنان روستایی در این زمینه بیشتر از حد متوسط می­باشد؛ البته به جز گویه­های مربوط به دانش و مهارت تشکیل تعاونی و تولید محصولات سبز و ارگانیک و گویه­های مربوط به آموزش که میانگین آنها کمتر از حد متوسط است و بیانگر کم بودن آموزش­های ارائه شده به روستاییان می­باشد.

جدول 2. میانگین و انحراف معیار برآورد وضعیت بعد آموزش و مهارت آموزی و تمایل زنان در امکان‏سنجی تشکیل تعاونی  محصولات سبز و ارگانیک

مأخذ: یافته­های پژوهش

یکی دیگر از ابعاد امکان‏سنجی تشکیل تعاونی محصولات سبز و ارگانیک بعد زنجیره تأمین (دسترسی به بازار فروش و نهاده­های تولید) بود. هما­­ن­طور که از نتایج جدول 3 برمی­آید، میزان آمادگی زنان روستایی از بعد زنجیره تأمین برای تشکیل تعاونی در حوزه تولید محصولات سبز با سطح متوسط میانگین پنج­ارزشی لیکرت اختلاف معناداری ندارد (میانگین= 033/3، انحراف معیار= 653/0، 721/0= t، 471/0= sig)؛ لذا می­توان اظهار داشت آمادگی زنان روستایی در این زمینه در حد متوسط می باشد. همان‏گونه که مشاهده می­شود، گویه­های دسترسی به بازار فروش، امکان بسته­بندی مواد غذایی و دامی، امکان توزیع و فروش محصولات سبز و امکان خرید و تهیه مواد اولیه برای تولید محصولات سبز و ارگانیک، میانگینی کمتر از حد متوسط دارند؛ لذا می­توان گفت امکان دسترسی به بازار فروش و تهیه مواد اولیه برای روستاییان کم می­باشد.

جدول3. میانگین و انحراف معیار برآورد وضعیت بعد زنجیرة تأمین در امکان‏سنجی تشکیل تعاونی  محصولات سبز و ارگانیک

مأخذ: یافته­های پژوهش

یکی دیگر  از ابعاد امکان‏سنجی تشکیل تعاونی محصولات سبز بعد اجتماعی بود. همان­طور که از نتایج جدول 4 پیداست، میزان آمادگی زنان روستایی از بعد اجتماعی برای تشکیل تعاونی در حوزه تولید محصولات سبز از سطح متوسط میانگین پنج­ارزشی لیکرت به طور معنی­داری بیشتر می باشد (میانگین= 486/3، انحراف معیار=744/0، 29/9 = t، 000/0 = sig)؛ لذا می­توان اظهار داشت آمادگی زنان روستایی در این زمینه در حد بیشتر از متوسط­ می­باشد. همان گونه که مشاهده می­شود، تمامی گویه­ها میانگینی بالاتر از حد متوسط دارند و می­توان گفت میزان پذیرش و تمایل روستاییان برای فعالیت های جمعی به صورت مشترک بالاست.

جدول4. میانگین و انحراف معیار برآورد وضعیت بعد اجتماعی در امکان‏سنجی تشکیل تعاونی  محصولات سبز و ارگانیک

مأخذ: یافته­های پژوهش

بعد فنی یکی دیگر از ابعاد امکان‏سنجی بود (میزان دسترسی روستاییان به ماشین‏آلات و وسایل حمل و نقل، امکان تولید در منطقه و دسترسی به مواد). همان­طور که از نتایج جدول 5 پیداست، میزان آمادگی زنان روستایی از بعد فنی برای تشکیل تعاونی در حوزه­ تولید محصولات سبز از سطح متوسط میانگین پنج­ارزشی لیکرت به طور معناداری بیشتر است (میانگین=182/3، انحراف معیار=646/0، 982/3 = t، 000/0 = sig)، لذا می‏توان اظهار داشت آمادگی زنان روستایی در این زمینه در حد متوسط است؛ البته به­ جز متغیر دسترسی به ماشین جوجه کشی که میانگینی کمتر از حد متوسط دارد و نشان می­دهد میزان دسترسی روستاییان به ماشین جوجه­کشی ضعیف می­باشد.

جدول5. میانگین و انحراف معیار برآورد وضعیت بعد فنی در  امکان‏سنجی تشکیل تعاونی  محصولات سبز و ارگانیک

مأخذ: یافته­های پژوهش

بعد حمایت (میزان حمایت سازمان­های دولتی و ارائه خدمات به روستاییان برای تشکیل تعاونی و تولید محصولات سبز) یکی دیگر از ابعاد امکان‏سنجی بود. بر پایه نتایج جدول 6، میزان آمادگی زنان روستایی از بعد حمایت برای تشکیل تعاونی در حوزه­ تولید محصولات سبز از سطح میانگین پنج­ارزشی لیکرت به طور معناداری کمتر می باشد (میانگین=278/2، انحراف معیار=052/0، 851/13- = t، 000/0 = sig)؛ لذا می­توان اظهار داشت آمادگی زنان روستایی در این زمینه در حد کمتر از متوسط می­باشد. همان­گونه که مشاهده می­شود، میزان حمایت و ارائه خدمات سازمان­های دولتی به روستاییان برای تولید محصولات سبز و پرورش مرغ بومی ضعیف می باشد.

جدول 6. میانگین و انحراف معیار برآورد وضعیت بعد حمایت در  امکان‏سنجی تشکیل تعاونی  محصولات سبز و ارگانیک از دیدگاه زنان روستایی

مأخذ: یافته­های پژوهش

بعد اقتصادی یکی از مهم­ترین ابعاد در مطالعات امکان‏سنجی می باشد که میزان سودآوری، سرمایه در دسترس، حمایت های دولتی و میزان مفید بودن طرح را مشخص می­کند. بر پایه نتایج جدول7، میزان آمادگی زنان روستایی از بعد اقتصادی برای تشکیل تعاونی در حوزه­ تولید محصولات سبز از سطح میانگین پنج­ارزشی لیکرت به طور معناداری بیشتر می باشد (میانگین=83/3، انحراف معیار=042/0،   43/13= t، 000/0 = sig)؛ لذا می­توان اظهار داشت آمادگی زنان روستایی در این زمینه در حد خوب می باشد. البته همان­گونه که مشاهده می­شود، گویه­های مربوط به نقدینگی و سرمایه در دسترس و حمایت دولت میانگینی کمتر از حد متوسط دارند؛ لذا می توان گفت که حمایت دولت کم و میزان دسترسی روستاییان به سرمایه و منابع مالی ضعیف می باشد.

جدول7. میانگین و انحراف معیار برآورد وضعیت بعد اقتصادی در  امکان‏سنجی تشکیل تعاونی  محصولات سبز و ارگانیک از دیدگاه زنان روستایی

مأخذ: یافته­های پژوهش

نتیجه­گیری و پیشنهادها

در این پژوهش، به امکان­سنجی تشکیل تعاونی مبتنی بر کشاورزی سبز از شش بعد (آموزش و مهارت آموزی، فراهم بودن زنجیره تأمین، اجتماعی، فنی، حمایت، اقتصادی) با استفاده از آزمون مقایسه میانگین با عدد ثابت 3 پرداخته شد. نتایج نشان داد که میانگین مجموع گویه­های بعد آموزش و مهارت آموزی بالاتر از 3 است. به جز گویه­های مربوط به دانش و مهارت تشکیل تعاونی و تولید محصولات سبز و ارگانیک و گویه­های مربوط به آموزش که میانگینی کمتر از 3 دارند و نشان دهنده کم بودن آموزش­های ارائه شده در زمینه تعاونی و تولید محصولات سبز و ارگانیک می­باشند، بقیه گویه­های دانش و مهارت آمادگی زنان روستایی را برای تشکیل تعاونی محصولات سبز و ارگانیک تأیید می نمایند. این نتایج با یافته های مطالعه حیدری ساربان (1391)، رهبری و همکاران (1395) و آرایش و طاهری (1394) مطابقت دارد.

نتایج نشان داد که میانگین مجموع گویه­های بعد زنجیره تأمین در حد متوسط و تأییدکننده امکان تشکیل تعاونی است. از طرفی، روستاییان اظهار داشتند که امکان دسترسی به بازار فروش برای آنها ضعیف می­باشد. این نتایج با یافته های مطالعه آزادی و همکاران (2011) مطابقت دارد.

نتایج مبین این بود همه گویه های بعد اجتماعی  و مجموع­ آنها میانگینی بالاتر از 3 دارند و به این ترتیب، امکان تشکیل تعاونی محصولات سبز و ارگانیک را تأیید می­نمایند؛ به عبارتی، زنان روستایی آمادگی پذیرش تعاونی و تولید محصول را به صورت دسته‏جمعی دارند و از حمایت خانواده در حد خوب برخوردارند. این نتایج با یافته های مطالعه رهبری و همکاران(1395)، آرایش و طاهری (1394) و حیدری ساربان (1391) مطابقت دارد.

نتایج نشان داد که در بعد فنی، به جز دسترسی به ماشین جوجه کشی، گویه­ها میانگینی بالاتر از 3 دارند و امکان تشکیل تعاونی محصولات سبز و ارگانیک را تأیید می‏نمایند؛ لذا امکان دسترسی به ماشین جوجه­ کشی برای تولید مرغ بومی برای روستاییان کم اما امکان دسترسی به وسایل حمل و نقل و تهیه نهاده برای آنها در حد خوب می باشد. این نتایج با یافته های مطالعه رهبری و همکاران (1395)، آرایش و طاهری (1394) و گندم زاده و ثمری (1388) مطابقت دارد. 

نتایج نمایان ساخت همه­ گویه­های بعد حمایت و مجموع آنها میانگینی پایین تر از 3 دارند و امکان تشکیل تعاونی محصولات سبز و ارگانیک را در حد کم تأیید می نمایند. در این راستا، میزان حمایت سازمان­های دولتی از تولید محصولات سبز و پرورش مرغ بومی و همچنین ارائه خدماتی مانند واکسیناسیون و مشاوره تغذیه برای روستاییان ضعیف ارزیابی شد. این درحالی است که مطابق نتایج مطالعات سالاری و همکاران (1393)، خدمات پشتیبانی و حمایتی بیشترین تأثیر را بر امکان­ تشکیل تعاونی دارند.

نتایج نشان داد که مجموع گویه­های اقتصادی میانگینی بالاتر از 3 دارند و امکان تشکیل تعاونی را تأیید می­نمایند؛ اما گویه­های نقدینگی برای تولید محصولات سبز، دسترسی به منابع مالی و میزان حمایت دولت از تولید این محصولات میانگینی کمتر از 3 دارند و امکان تشکیل تعاونی محصولات سبز و ارگانیک را در حد ضعیف تأیید می­نمایند. این نتایج با یافته­های مطالعه رهبری و همکاران(1395)، آرایش و طاهری (1394)، حیدری ساربان (1391) و آزادی و همکاران (2011) مطابقت دارد.

با توجه به نتایج این پژوهش، ایجاد یک تعاونی در زمینه­ محصولات سبز به برنامه‏ریزان توسعه روستایی توصیه می شود؛ اما برای بالابردن احتمال موفقیت آن، با توجه به نتایج، موارد زیر پیشنهاد می شود:

- میزان آموزش­های ارائه شده در زمینه تعاونی و تولید محصولات سبز در مناطق روستایی به خصوص برای زنان روستایی افزایش یابد تا میزان سطح آگاهی آنها از فواید و روش­های تولید محصولات سبز  بالا رود.

- سازمان های دولتی میزان حمایت­ها و ارائه خدماتی مانند واکسیناسیون، مشاوره تولید و تغذیه، مشاوره و آموزش مبارزه با بیماری­های مسری را به روستاییان افزایش دهند.

- دولت با سرمایه گذاری و یا ارائه وام­های کم بهره در مقوله­ تولید محصولات سبز، به ایجاد اشتغال برای زنان روستایی و توانمندی آنها در مناطق روستایی کمک کند.

- دولت با قرار دادن ماشین­آلات و نهاده­ها در اختیار روستاییان و فراهم نمودن بازار فروش و یا خرید مستقیم محصول از روستاییان، زمینه­ تولید محصولات سبز و ارگانیک را برای آنها فراهم نماید.

-  برنامه­ریزان توسعه روستایی و سازمان­های دولتی  با کمک به تشکیل تعاونی محصولات سبز و ارگانیک برای زنان روستایی، در حل معضل بیکاری و کاهش فقر در مناطق روستایی مؤثر واقع شوند. 

منابع

آرایش، م. و طاهری، م.ر. (1394). شناسایی موانع توسعه شرکت های تعاونی عشایری استان ایلام از دیدگاه اعضای تعاونی­ها. فصلنامه روستا و توسعه، 18(4)،57-74.

اشراقی سامانی، ر.، فتاحی، ث. و حامدچهارسوقی، ا. (1395). نقش شرکت­های تعاونی کشاورزی در کاهش فقر روستایی در استان ایلام. فصلنامه تعاون و کشاورزی، 6(21)، 87-106.

اعظمی، م.، سپه پناه، م. و بهادری قزلجه، م. (1395). نقش تعاونی­های شهرستان فامین در کاهش فقر روستایی. فصلنامه تعاون و کشاورزی، 5(17)،53 -74.

بوزرجمهری، خ. و هادی­زاده بزاز، م. (1392). واکاوی و بررسی سازه­های مؤثر در توسعه تعاونی‌های تولید روستایی استان خراسان رضوی از نظر کارشناسان، جغرافیا و آمایش شهری، 8، 85-100.

جلالی، ن.، طالشی، م. و فیروزنیا، ق. (1393). نقش شرکت های تعاونی تولید روستایی در توسعه پایدار روستایی نمونه موردی: شرکت تعاونی تولید روستایی محمدیه . پایان‏نامه کارشناسی ارشد رشته­ جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی مرکز پیام نور تهران .

حضرتی، م.، مجیدی، ب. و رحمانی، ب. (1389). شناسایی عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی‏های کشاورزی در توسعه اقتصاد روستایی بخش مرکزی شهرستان خدابنده. فصلنامه تعاون، 21(3)،89-109.

حیدری ساربان، و. (1391). بررسی عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی­های تولید روستایی (شهرستان پارس آباد). مجله­ نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 2، 103-118.

دل­افروز، ن.، طالقانی، م. و نوری، ب. (1395). اثر ابزارهای بازاریابی سبز بر روی رفتار خرید مصرف کننده. اولین همایش علمی پژوهشی یافته های نوین علوم مدیریت، کارآفرینی و آموزش ایران، بانک مقالات بازاریابی ایران، ص 2.

رهبری، م.، شفیعی ثابت، ن. و طاهری، ن. (1395). بررسی عوامل مؤثر بر ایجاد تعاونی های تولید و توزیع محصولات کشاورزی در سکونتگاه های روستایی شهرستان گناباد. فصلنامه تعاون و کشاورزی، 5(20)،141-170.

سالاری، ن.، محبوبی، م.، شریف زاده، م.ش. و عبدالله زاده، غ. (1393). امکان‏سنجی مدیریت مشارکتی آبیاری در تعاونی های تولید روستایی شهرستان تایباد. فصلنامه تعاون و کشاورزی، 3(12)، 113-131.

گندم زاده، ر. و ثمری، د. (1388). عوامل مؤثر برگرایش کشاورزان به عضویت در تعاونی‏های تولید شهرستان طبس. فصلنامه تعاون،  212، 91-104.

منفرد، ن. (1395). زمینه یابی تشکیل تعاونی های زنان و بررسی مشکلات حضور زنان در تعاونی ها . نشریه کارآفرینی در کشاورزی، 3(1)،17-34.

میرباقری، آ. (1394). بررسی پتانسیل های شکل گیری تعاونی زنان روستایی در منطقه چهل چشمه شهرستان دیواندره استان کردستان . سومین همایش ملی انجمن علمی دانشجویی رشته های کشاورزی و منابع طبیعی. پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران. 16و17 اردیبهشت 1394.

هدایت پور اطاقسر، ع.، کنجه مرادی، م. و کلهر، ا. (1394). نقش زنان کارآفرینی در اقتصاد خانواده پیک مهارت. بازیابی شده ازhttp://www.peykemaharat.ir/home/vcon/1305  

Abdolmaleki, M. (2015). Preventive factors to found walnut production cooperatives in Tuyserkan Township, Iran.  International Journal of Agricultural Management and Development, 5(1), 9-17.

Avsec, F., & Stromajer, J. (2015). Development and socioeconomic environment of cooperatives in Slovenia. Journal of Co- operative Organization and Management, 3(1), 40-48.

Azadi, H., Hosseininia, G., Zarafshani, K., Heydari, A., & Witlox, F. (2011). Factors influencing the success of animal husbandry cooperatives: a case study in southwest Iran. Journal of Agriculture and Rural Development in the Tropics and Subtropics (JARTS), 111(2), 89-99.

Feasibility of the Formation Production Cooperative based on Green Agricultural among Rural Womenof Ilam Province

F. Saymohammadi[5], H. Mehdizadeh[6]^*, S. Saymohammadi[7]

Received: 06 Nov, 2019              Accepted: 08 Sep, 2020

Abstract

Agricultural cooperatives , as one of the most important representatives of the organized participation of rural farmers in economic and social affairs, are effective  in increasing employment, Production and promotion of  income level and social status of villagers, this research investigating the dimensions of education and training skills, supply chain, technical and economic services, social, support aspects, aims at the feasibility of forming a green and organic based production cooperative in order to create  jobs for women and poverty alleviation in Ilam province. Data were collected using a researcher-made questionnaire whose validity was approved by experts from the Department of  Entrepreneurship and Rural Development at Ilam University and its reliability confirmed as acceptable through Cronbach's alpha coefficient (0.86). The statistical population of this study was the villagers of Ilam province with 89895 people. The sample size using Cochran's formula were 200 people. Data were analyzed using descriptive statistics through t-test. The results showed that rural areas in Ilam, in terms of education and training skills, supply chain, technical and economic services, social, technical and support aspects, have the potential to enable the women in the related areas to form green and organic based production cooperatives. Therefore, it is proposed that Supportive organizations could provide the grounds for establishing green and organic based production cooperatives in Ilam province.

Keywords: Feasibility, Co-operative, Green Products, Organic Products, Women's Employment, Poverty Eradication