عوامل مؤثر بر موفقیت شرکت‌های تعاونی تولیدی استان کرمانشاه

تعاون و کشاورزی، سال نهم، شمارة 34، تابستان 1399

عوامل مؤثر بر موفقیت  شرکت­های تعاونی تولیدی استان کرمانشاه

جلال الفتی^[1]، حسن رنگریز^[2]*، کیومرث احمدی^[3]، بیژن رضایی^[4]

تاریخ دریافت: 27/12/1398           تاریخ پذیرش: 18/6/1399

چکیده                                                                                                 

هدف پژوهش حاضر بررسی و شناسایی عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی­های تولیدی استان کرمانشاه بود. جامعۀ آماری پژوهش را متخصصان دانشگاهی مرتبط با بخش تعاون، کارشناسان ادارة کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان کرمانشاه و تعدادی از مدیران شرکت­های تعاونی تولیدی استان تشکیل دادند. روش نمونه­گیری به صورت هدفمند و تا اشباع نظری داده‌ها صورت گرفت که تعداد 12 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از ابزار مصاحبه و به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش تحلیل مضمون (تم) استفاده شد. نتایج تحلیل مصاحبه‌ها نشان داد عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولیدی استان کرمانشاه عبارت­اند از: عوامل شخصیتی، مدیریتی، اقتصادی، فرهنگی – اجتماعی و آموزشی. برهمین­‏اساس، مدیران عامل تعاونی‌ها باید از میان افرادی با توانایی و مهارت‌های مدیریتی و فنی انتخاب شوند. با توجه به یافته‌های پژوهش و نتایج به­دست­آمده، مشخص شد کمبود منابع مالی و نقدینگی لازم و سخت­گیری بیش­ازاندازۀ بانک­ها در پرداخت اعتبارات و تسهیلات بانکی، ازجمله موانع اصلی سرمایه‌گذاری بلندمدت و مولد در تعاونی‌های تولیدی و در نتیجه، مانع گسترش و توسعۀ شرکت­های تعاونی­اند.

واژه‏های کلیدی: تعاونی­های تولیدی، موفقیت تعاونی­ها، استان کرمانشاه

مقدمه

اکثر صاحب­نظران نهضت­تعاونی را دارای وظیفه و مأموریتی می­دانند که مبتنی بر دو عنصر اجتماعی و اقتصادی است(توسلی، 1382). شرکت­های تعاونی در یک اقتصاد مردم­سالار، هم هدف هستند و هم وسیله؛ هدف از آن رو که رشد و توسعه را در سطح زندگی مردم متجلی می­سازند و وسیله از این بابت که از طریق آنها می­توان به دستاوردهای زیادی همچون امنیت و رفاه، توزیع عادلانۀ درآمد و ثروت، کاهش فقر و بیکاری و غیره دست یافت. هرچه این نهضت با کلیت نظام اقتصادی عجین­تر باشد و با زیربخش‏های اقتصادی پیوند سیستمی داشته باشد موفق­تر عمل می کند، زیرا در بازتوزیع منافع حاصل از رشد بخش اقتصادی، ایجاد اشتغال پویا و مولد، پایین­آوردن ریسک سرمایه­گذاری، کاهش هزینه­های دولتی در تولید و ... مؤثر و کارآمد است(دفتر مطالعات اقتصادی وزارت تعاون، 1384). 

تحولات اوایل هزارۀ سوم میلادی در عرصۀ اقتصاد، فرهنگ و روابط اجتماعی موجب شده است که تعاونی­ها در عصر حاضر با شرایط جدیدی روبه­رو شوند، زیرا رشد تغییرات چشم­گیر بوده است. این تغییرات در پاسخ به نیازهای روزافزون جوامع بشری است، زیرا نیازهای این جوامع، با توجه به جدید بودن و تنوع آنها، به سرعت در حال تغییر و تحول‏اند و کشورها برای همگام شدن با این تغییر و تحولات باید شرایطی فراهم کنند تا افراد روحیۀ کار جمعی و گروهی در قالب تعاونی‏ها به­دست آورند. در کشورهای صنعتی، دولت از طریق طراحی چارچوب‏هایی برای توسعۀ تعاونی­ها در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی گام­های مؤثری برداشته است؛ اما کشورهای در حال توسعه در این راه با موانعی چون ناکارآمدی قوانین موجود، عدم شفافیت سیاست­گذاری­ها، فقدان شرایط استاندارد محیطی و افزایش غیرطبیعی تعاونی­ها به  لحاظ کمی مواجه هستند (دفتر مطالعات اقتصادی وزارت تعاون، 1384). ایران نیز با مشکلات فوق مواجه است و در استان کرمانشاه، همان­گونه که جدول 1 نشان می‏دهد، تا پایان شهریور 1398، جمعاًٌ تعداد 2360 شرکت تعاونی تولیدی در بخش­های مختلف تولیدی (صنعت و معدن، فرش دستباف و کشاورزی) به ثبت رسیده که 1430 مورد از آنها فعال یا نیمه فعال و مابقی غیرفعال و یا به دلایل متفاوتی تعطیل و از چرخۀ تولید خارج شده‏اند (مدیریت تعاون کرمانشاه، 1398) و این امر نشانه­ وجود مشکل اساسی در حیات تعاونی­هاست.

صاحب­نظران و جامعه­شناسان معتقدند در شرایط کنونی، که «شعار دولت کوچک­تر برای آینده بهتر» به طور جدی مطرح است، به دو دلیل باید به تقویت و توسعۀ بخش تعاون توجه بیشتری کرد: اول اینکه چون در نظام تعاونی، نظارت قوی مردمی اعمال می‏شود (نظارت دموکراتیک اعضا) و هرم قدرت از پایین به بالاست، مسئولیت و هزینه‏های نظارتی دولت کمتر است و نظارت، مفهومی دقیق‏تر و گسترده‏تر پیدا می‏کند؛ دوم اینکه بخش تعاون برای بخش خصوصی رقیبی جدی محسوب می‏شود و می‏تواند به نوبۀ خود در افزایش کیفیت محصولات و کارایی بیشتر این بخش نقش مهمی داشته باشد. با این همه، در طول سال­های گذشته، تعاونی­ها نتوانسته‏اند به نقش مؤثر خود در بُعد اقتصادی و اجتماعی عمل کنند و جایگاه واقعی خود را در اقتصاد ایران پیدا نمایند(کوهی، 1385).

جدول 1 . وضعیت  شرکت­های تعاونی تولیدی استان کرمانشاه

مأخذ: اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان کرمانشاه (1398)

با توجه به مطالب فوق، این پژوهش در راستای شناسایی عمده ترین عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی­های تولیدی در استان کرمانشاه انجام شد تا با رویکردی جامع­نگر، عوامل رفتاری، سازمانی و ساختاری تأثیرگذار را مشخص کند و در اختیار برنامه‏ریزان اقتصاد تعاونی کشور قرار دهد؛ بنابراین، پژوهش حاضر در استای پاسخگویی به این پرسش شکل گرفت: مؤلفه‏های فردی، سازمانی و ساختاری چه نقشی در موفقیت شرکت‏های تعاونی تولیدی دارند؟

پیشینۀ پژوهش

در خصوص بررسی عوامل مؤثر بر فعالیت و موفقیت شرکت­های تعاونی تولیدی، مطالعات انجام گرفتۀ داخلی و خارجی به فراخور پیشینۀ تجربی و نظری، هر یک جنبه‏هایی از ابعاد رفتاری، سازمانی و ساختاری را مدنظر قرار داده­اند که در ادامه، به اهم آنها اشاره می­شود.

بر اساس نتایج پژوهش سازمان کشاورزی استرالیا (AAC, 1988)، میزان مشارکت اعضا با موفقیت شرکت­های تعاونی رابطه مستقیم دارد اگرچه میزان مشارکت با عواملی از قبیل میزان اعتقاد به اصول تعاون، میزان فعالیت اجتماعی، تأثیرگذاری اعضا، بی­طرفی تعاونی­ها و میزان رضایت اعضا و کارکنان تعاونی در ارتباط است.

 دی دی(Didi, 2006) اعتقاد دارد همگنی اعضای تعاونی و پایداری گروه­های کوچک در موفقیت تعاونی­ها تأثیر بسزایی دارند. همچنین وی بر نقش مشارکت در بهره‏گیری از منابع و موفقیت شرکت­ها تأکید دارد.

گارنوسکا و همکاران(Garnevska et al., 2011) عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی‏های کشاورزی در چین را ثبات ­قوانین، رهبری ­متعهدانه، حمایت ­مالی و فنی­ دولت، میزان مشارکت اعضا، درک و آگاهی اعضا و حمایت سازمان­های مردم­نهاد از اعضا دانسته‏اند.

نخوما (Nkhoma, 2011) در تحقیقی در زمینۀ توسعه و موفقیت تعاونی­ها به این نتیجه رسید که مهارت­های مدیریتی و ظرفیت تجاری، محیط بازار، انگیزه‏ها، نقش حکومت، تعهد اعضا و مشارکت از عوامل تأثیر­گذار بر توسعۀ تعاونی­ها می­باشند.

برونیس و همکاران(Bruynis et al., 1997) بالا بودن هزینه­های اجرایی، ناتوانی در ایجاد توازن در علایق متفاوت اعضا، انتظارات زیاد اعضا از تعاونی و نبود مدیران مقتدر در بین اعضا را از موانع اصلی توسعۀ تعاونی­ها ذکر می­کنند. از نظر آنها، بین شیوۀ مدیریت و میزان موفقیت همبستگی معنی داری وجود دارد و شرکت­های دارای مدیران حرفه­ای و تمام­وقت موفق­تر عمل می­کنند. همچنین برقراری شرایط رسمی نیز در موفقیت تعاونی­ها تأثیر مثبت دارد. آنان به تأثیر عواملی مانند کیفیت مدیریت، رابطه با مشتریان، علاقه­مندی، میزان اعتماد و حفظ اعضا، تصدی­گری و رهبری هیئت مدیره نیز در ارتقای تعاونی­ها اعتقاد دارند.

سازمان بین‏المللی کار^[5] ویژگی­های اجتماعی نیروی انسانی شرکت تعاونی از قبیل میزان شناخت و مشارکت، آگاهی و سطح سواد اعضاء، کیفیت نیروی انسانی و آشنایی با اهداف سازمان و نقش سیاست­های دولت و غیره را در موفقیت تعاونی­ها مؤثر دانسته است (امینی و رمضانی، 1385).

 حیدری(1397) عوامل اصلی پدیدۀ ماندگاری و موفقیت شرکت­های تعاونی تولیدی مرغ­داران شهرستان روانسر را شرایط اجتماعی، انسانی، اقتصادی، عوامل آموزشی، بهداشتی، حمایتی و شایستگی مدیران در تعاونی­ها می‏داند.

حیدری ساربان و زیارتی (1396) عوامل اجتماعی و محیطی مؤثر بر عملکرد شرکت تعاونی­های تولید روستایی در شهرستان گناوه را بررسی کردند و نتیجه گرفتند که بین مؤلفه‏های اعتماد ­اجتماعی، همبستگی ­اجتماعی، مسئولیت­پذیری اجتماعی، مشارکت­ اجتماعی، مدیریت آب و خاک و استفاده از سموم شیمیایی با عملکرد تعاونی­های تولید روستایی رابطۀ مثبت و معنی­داری وجود دارد.

رنجبر و منفردی راز (1396) معتقدند که موضوع آموزش، ترویج و اشاعۀ فرهنگ تعاون باعث افزایش کارایی و بهره­وری تعاونی­ها می­شود که به آن کمتر توجه می­گردد.

هادی زاده بزاز و بوزرجمهری (1395) در بررسی و ارزیابی عوامل مؤثر بر بهبود عملکرد تعاونی­های تولید روستایی خراسان رضوی با استفاده از تکنیک آنتروپی نشان دادند مهم­ترین عوامل مؤثر بر بهبود عملکرد تعاونی­ها از دیدگاه کارشناسان و مدیران عامل تعاونی­ها به ترتیب عبارت­اند از: حمایت‏های مالی دولت در اجرای اقدامات زیربنایی، نحوه مدیریت و میزان انگیزه، و مشارکت اعضا.

حاجی و همکاران (1395) در پژوهش خود نشان دادند عامل اجتماعی، شامل میزان آگاهی اعضا از فلسفه و اصول تعاونی، میزان اعتماد بین اعضا در تعاونی، میزان اعتقاد و همکاری، مشارکت بین اعضای تعاونی و میزان رضایت از عملکرد تعاونی مهم­ترین عوامل مؤثر بر توسعۀ پایدار تعاونی‏های تولید کشاورزی محسوب می­شوند.

آجیلی(1385) نشان داد که ضعف نیروی انسانی، عدم شناخت اصول تعاونی، فعالیت مدیران تعاونی در بخش خصوصی، عضویت برخی از اعضا در چند تعاونی و عضویت افراد شاغل در تعاونی، وجود روابط سنتی در تعاونی، پایگاه نابرابر اعضا، ایجاد اختلاف در تصمیم­گیری‏های جمعی و عدم علاقۀ اعضا به عضویت در هیئت مدیره از مهم­ترین عوامل عدم موفقیت تعاونی­ها هستند.

نصرالهی و همکاران 1394) در پژوهشی، عوامل مؤثر بر عدم موفقیت تعاونی­های چایکاران در استان گیلان را بررسی کردند و نشان دادند که مشکلات مرتبط با 7 عامل آموزشی، مشارکتی، حمایتی، توسعه­ای، مدیریتی، مسئولیتی و دولتی توانسته‏اند حدود 71 درصد از عوامل موفقیت این تعاونی­ها را تبیین کنند.

امانیان بیدختی و صادقی نیا (1394) شرایط و ضوابط دست و پاگیر اعطای تسهیلات بانکی را یکی از مشکلات تعاونی­های تولیدی ذکر کرده­اند.

 حیدری و همکاران (1394) در تحقیقی، به بررسی شاخص‏های شناسایی تعاونی‏های موفق کشاورزی پرداختند. نتایج این تحقیق نشان داد که مهم­ترین شاخص­ها برای شناسایی موفقیت تعاونی­ها شامل ابعاد اقتصادی، اجتماعی، حقوقی، مدیریتی، فردی و آموزشی می‏باشد. طبق نتایج این تحقیق، مهم­ترین شاخص­های شناسایی شده عبارت­اند از: اشتغال‏زایی، سودآوری، سطح تحصیلات مدیران و اعضا، تخصص مدیران و اعضا، تداوم فعالیت تعاونی و میزان مشارکت و رضایت اعضا.

مظفری (1394) به بررسی کارایی اقتصادی تعاونی‏های کشاورزی شهرستان بوئین زهرا و اولویت­بندی مشکلات پیش­روی آنها در فرایند مدیریت و نظام بازاریابی پرداخت و نشان داد که میانگین کارایی تصادفی تعاونی­های کشاورزی شهرستان بوئین زهرا در سطح پایینی قرار دارد و واحدهای دامداری دارای کمترین میزان کارایی هستند. همچنین سیاست­های نامناسب در قیمت­گذاری و نوسانات قیمتی محصولات کشاورزی، خدمات پایین در زمینۀ بسته­بندی، فراوری محصولات، بازاریابی و توزیع محصولات و نبود برنامه‏ریزی جامع بلندمدت از سوی مدیران به ترتیب اولویت‏های اول تا سوم را در ناکارآمدی فرایند مدیریت و نظام بازاریابی تعاونی­های منطقه دارند.

حاجی و همکاران (1394) عوامل مؤثر بر توسعۀ پایدار تعاونی­های تولید کشاورزی شهرستان نقده را با فن پیمایشی انجام دادند. نتایج رگرسیون گام به گام نشان داد که از میان متغیرهای مورد مطالعه، 5 متغیر شخصیتی، مدیریتی، سن، اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی بیشترین تأثیر را در توسعۀ پایدار تعاونی­های تولید کشاورزی نقده داشته­اند.

کرمی و علی بیگی (1393) با شناسایی و اولویت بندی عوامل تأثیرگذار بر توسعه تعاونی­های تولیدی کشاورزی به این نتیجه رسیدند که 5 عامل آموزشی، فرهنگی، اجتماعی، شخصیتی، مدیریتی و اقتصادی بر توسعه و توانمندی تعاونی­های کشاورزی تأثیر گذارند.

جوانمردی (1393) تنگناها و مشکلات تعاونی­های تولید را بررسی و دو عامل محدودیت درآمد و بی تجربه بودن مدیران عامل را مشکل اصلی تعاونی­های تولید در ایران ذکر کرد.

احمدپور و همکاران (1392) در پژوهشی، نشان دادند اکثر پاسخگویان موفقیت تعاونی­ها را در تأمین نهاده­ها و امور زیربنایی و ارائه مشاوره­های تخصصی در سطح زیاد و خیلی زیاد و در ارائه خدمات آموزشی نسبتاً زیاد ارزیابی کردند.

مجردی و همکاران (1391) با استفاده از روش تحلیل عاملی، عوامل تأثیرگذار بر موفقیت تعاونی­ها را در قالب 8 عامل هماهنگی آموزشی، حرفه ای، اقتصادی، حمایتی، سازمانی، اجتماعی، ارتباطی، رسانه­ای و بازاریابی دسته­بندی کردند. این عوامل در مجموع 33/68 درصد از تغییرات واریانس متغیر موفقیت تعاونی­ها را تبیین کردند.

نکویی نائینی و محمدی(1390) در تحقیق خود نتیجه گرفتند رابطۀ بالایی بین متغیر مشارکت اعضا و متغیر موفقیت وجود دارد و تأثیر مشارکت اعضا در موفقیت تعاونی­ها کاملاً بارز است.

امینی و رمضانی (1385) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که در ایران، تعاونی‏ها عموماً عملکرد چندان موفقی نداشته‏ و نگرش اعضا نسبت به تعاون، شناخت اعضا از اصول تعاون و آگاهی، مشارکت و آموزش آنها در افزایش کارایی و بهبود عملکرد تعاونی­ها نقش مهم و مثبتی داشته­اند.

روش­شناسی پژوهش

پژوهش حاضر از نوع کیفی و جامعۀ آماری آن را کارشناسان مدیریت تعاون در اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان کرمانشاه و تعدادی از مدیران شرکت­های تعاونی تولیدی استان و نیز متخصصان دانشگاهی با تخصص مدیریت و کارآفرینی و دارای ارتباط نزدیک با بخش تعاون تشکیل دادند. بر این اساس، تعداد 12 نفر از بین جامعۀ آماری پژوهش برای مصاحبه انتخاب شدند. روش نمونه­گیری به صورت هدفمند و تا اشباع نظری داده‌ها صورت گرفت که تعداد 9 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع‏آوری اطلاعات از روش زمینه­یابی با استفاده از ابزار مصاحبه و به منظور تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از مصاحبه‌ها از روش تحلیل مضمون (تم) استفاده شد. این پژوهش بر اساس مدل گام‏های پژوهش ساندرز[6] و همکارانش در سال 2009، از مبنای فلسفی تفسیری، رویکرد استقرایی، روش انجام کیفی، استراتژی مطالعۀ موردی و ابزار مصاحبه تبعیت می‏کند. مراحل اجرایی پژوهش نیز به شرح شکل زیر می­باشد:

شکل 1. مراحل اجرایی پژوهش

در پژوهش حاضر، از روش توافقی درون موضوعی (پایایی بین دو کدگذار) برای محاسبۀ پایایی تحلیل و کدگذاری مصاحبه‌ها استفاده شد. همچنین برای محاسبه پایایی از طریق روش توافق دو کدگذار (ارزیاب)، از یک دانشجوی دکتری، که بر موضوع این تحقیق اشراف داشت، درخواست شد تا به‌ عنوان همکار پژوهش (کدگذار) در این پژوهش مشارکت کند، سپس محقق به همراه این همکار پژوهش، تعداد 3 مصاحبه را کدگذاری کرد. درصد توافق درون موضوعی، که به‌عنوان شاخص پایایی تحقیق به کار رفت، با استفاده از فرمول زیر محاسبه شد. جدول 2 محاسبۀ پایایی دو کدگذار را نشان می دهد.

14موضوعی درون توافق درصد=توافقات تعداد×2کدها  کل تعداد ×%100">

جدول 2. محاسبۀ پایایی بین دو کدگذار

          مأخذ: یافته های تحقیق

همان‌طور که جدول 2 نشان می­دهد، پایایی بین دو کدگذار 80 درصد می‌باشد و چون از 60 درصد بیشتر است قابلیت اعتماد کدگذاری تأیید می‏شود.

نتایج و بحث

فرایند انجام تحلیل داده شامل مراحل زیر است:

1. آماده‌سازی داده‌ها: در این قسمت، داده‌های حاصل از مصاحبه، تایپ و سپس به هریک از مصاحبه‌ها یک کد داده شد.

2. آشنا شدن با داده‌ها: در این مرحله، مصاحبه‌ها بارها خوانده شد و مطالب مرتبط و مورد علاقۀ محقق، که در حقیقت پاسخ به سؤال اصلی پژوهش بود، مشخص گردید. در طول مصاحبه، برای جمع‌آوری داده‌ها به علل مختلفی ممکن بود مطالبی بیان شود که در تحلیل نهایی کمکی نکند یا لازم نباشد؛ مثلاً ذکر مطالب پراکنده و بدون ارتباط با موضوع پژوهش.  به همین دلیل، در بازنگری اولیۀ متن‌های پیاده­شده، مطالب زائد حذف گردید و جملات مرتبط با اصل موضوع تحت عنوان «جملات کلیدی» مشخص شد.

3. کدگذاری: کدگذاری در تکنیک شبکۀ مضامین شامل دو بخشِ مضامین پایه و مضامین اصلی بود.

3. 1. مضامین پایه: همان‌طور که بیان شد، مضمون پایه نزدیک‌ترین مضمون به داده‌ها بوده و به همین دلیل کمترین سطح انتزاع را دارد. مضامین پایۀ پژوهش حاضر به شرح جدول 3 می‌باشد.

جدول 3.  بخشی از مضامین پایه پژوهش

مأخذ: یافته های تحقیق

3. 2. مضامین اصلی: در گام بعدی پژوهش، برای طی کردن مسیر استقراییِ تکنیک تحلیل مضمون و دست یافتن به فهم بهتری از 38 مضمونِ پایه­ به دست آمده، نیاز بود این مضامین در دسته‏های کلی­تر و قابل فهم‏تری تقسیم بندی شوند. همان­گونه که جدول 4 نشان می دهد، پس از بررسی مجدد تمامی مضامین پایه، مشخص شد که می‌توان مضامین را به پنج دستۀ عمده تقسیم بندی کرد: عوامل شخصیتی، عوامل مدیریتی، عوامل اقتصادی، عوامل فرهنگی – اجتماعی و عوامل آموزشی. 

جدول 4. مضامین اصلی پژوهش

مأخذ: یافته های تحقیق

با توجه به جداول مصاحبه‌ها و کدگذاری‌های انجام شده در زمینۀ شناسایی عوامل مؤثر بر موفقیت‌ تعاونی‌های تولیدی، مدل نهایی پژوهش در قالب شکل زیر است:

شکل 2. مدل نهایی پژوهش

نتیجه­گیری و پیشنهادها

هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولیدی در سطح استان کرمانشاه بود. نتایج تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از مصاحبه‌ها نشان داد پنج عامل آموزشی، اقتصادی، شخصیتی، فرهنگی – اجتماعی و مدیریتی به‌ عنوان عوامل مؤثر بر موفقیت شرکت­های تعاونی تولیدی استان کرمانشاه هستند.

در حوزۀ آموزشی، مدیران تعاونی‌ها با حضور در کارگاه‌های تخصصی و سمینارهای آموزشی می‌توانند از دانش روز بهره گرفته و به موفقیت تعاونی کمک کنند. این نتایج با  یافته‌های مطالعات زیر همخوانی دارد:

 صمد آقایی(۱۳۷۸) مبنی بر تأثیر آموزش‌های لازم در کارآفرینی برای کارکنان؛ مرادنژادی و همکاران (۱۳۸۷) مبنی بر تأثیر اطلاعات بازارهای داخلی و جهانی و ارائه خدمات مشاوره‌ای در امور تولید محصولات؛ امینی و همکاران (1385) مبنی بر تأثیر آموزش بر مشارکت اعضا در افزایش میزان سرمایه و بالا بردن تخصص هیئت مدیره و مدیران عامل؛ سیلواراجو (1386) مبنی بر تأثیر مثبت آموزش بر افزایش انگیزه و علاقه؛  نارایان (۱۹۹۵) مبنی بر افزایش مهارت‌ها و آگاهی‌های گروه‌ها در رابطه با مشارکت آنها در مدیریت.

در خصوص عوامل اقتصادی، نتایج نشان داد شرایط و عوامل اقتصادی جامعه بر موفقیت تعاونی‌های تولیدی کاملاً مؤثر می‌باشد. با توجه به مشکلات موجود جامعه می‌توان چنین بیان کرد تعاونی­ای موفق‌تر است که بتواند شرایط موجود را بهتر درک کند و با مدیریت صحیح و علمی و شناسایی به موقع فرصت­ها و مدیریت تهدیدها، بر اساس شرایط موجود اقتصادی گام بردارد که این نتیجه با یافته‌های مطالعه امینی و رضایی (1385)، شعبانعلى فمی و همکاران (۱۳۸۵)، نیورو و کومو (۲۰۰۵)، گابریل (۲۰۰۲)، چاندراسیکیرا (1994) و هورندای و بانکر (۱۹۷۰) مطابقت دارد.

در خصوص عوامل شخصیتی در تعاونی‌ها باید گفت تمایل به ارتقا و توسعۀ منابع انسانی، توجه به نیازهای جامعه، پاسخگویی به موقع مدیر به اعضا، مدیریت فرصت‌ها و تهدیدها و روحیه کار گروهی و داشتن انگیزه کافی سبب افزایش موفقیت تعاونی می‌گردند. این نتایج با  یافته‌های مطالعه مرادنژادی و همکاران (1387)، شعبانعلى فمی و همکاران (۱۳۸۵) و واتسون و همکاران (۱۹۹۸) مبنی بر تأثیر ویژگی‌های کارآفرینانه و سازه‌های روان‌شناختی کارآفرینان؛ مرادنژادی و همکاران (1387) و برونیس و همکاران (۲۰۰۱) مبنی بر تأثیر علاقه به کار؛ شعبانعلى فمی و همکاران (۱۳۸۵) و بیور (۲۰۰۲) مبنی بر تأثیر انگیزه و عوامل انگیزشی؛ لامپکین و دیس(۱۹۹۶)، هورنزبی و همکاران (۱۹۹۳) و سولمون و همکاران (۱۹۸۷) مبنی بر تأثیر خلاقیت و نوآوری و پیشگام بودن در کارها و ابتکار و نوگرایی بر موفقیت تعاونی­ها همسوست.

عامل چهارمِ مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های تولیدی عوامل فرهنگی - اجتماعی بودند که این یافته با مطالعات امینی و همکاران (1385)، دیدی (۲۰۰۶)، بیور (۲۰۰۲)، گابریل (۲۰۰۲) همسوست. ارتقای عوامل فرهنگی - اجتماعی در تعاونی‌ها سبب ارتقای توانایی‌ها و مهارت‌های انعطاف‌پذیری و ریسک‌پذیری و افزایش علاقه و انگیزه به کار تولیدی و در نتیجه، افزایش تمایل اعضا نسبت به مشارکت اقتصادی بیشتر، تمایل به سرمایه‌گذاری بلندمدت و کمک به بازاریابی مناسب محصولات می گردد و در نهایت، بر موفقیت تعاونی مؤثر واقع می‌شود. نتایج تحقیقات اتحادیه کشاورزی استرالیا^[7] (۱۹۹۸) ارتباط بین میزان مشارکت اعضا با میزان اعتقاد به اصول تعاون و تأثیرگذاری میزان فعالیت اجتماعی اعضا بر موفقیت تعاونی را مورد تأیید قرار داده است.

عوامل مدیریتی نیز به‌عنوان یکی از متغیرهای مهم در موفقیت تعاونی‌های تولیدی شناسایی شدند. نتایج این بخش با یافته­های مطالعه بریم نژاد و شم آبادی (۱۳۸۹) همسوست.

با توجه به یافته‌های پژوهش حاضر و مشخص شدن نقش عوامل مدیریتی پیشنهاد می‌شود مدیرعامل تعاونی‌ها از میان افراد توانمند و دارای مهارت‌های مدیریتی انتخاب شود. در خصوص نقش عوامل اقتصادی، از آنجا که کمبود منابع مالی و سخت گیری بیش از اندازه در پرداخت اعتبارات و تسهیلات بانکی، از موانع گسترش و توسعۀ تعاونی‌ها است، پیشنهاد می‌شود آیین­نامه­ها و دستورالعمل­های دست و پاگیر بانکی اصلاح گردد تا با دسترسی آسان‌تر به اعتبارات و تسهیلات بانکی ارزان قیمت، زمینۀ گسترش و توسعه تعاونی‌ها و در نتیجه پیشرفت و موفقیت بیشتر آنها حاصل گردد. همچنین توصیه می‌شود افزایش اعتقاد و باور اعضا به فلسفه تعاون به‌منظور ایجاد روحیۀ همکاری بیشتر و افزایش مشارکت اعضا، با برگزاری کارگاه­ها و کلاس‌های آموزشی عمومی و تخصصی مورد نیاز و معرفی تعاونی‌های موفق به‌عنوان نمونه‌های عینی و استفاده از تجربیات و دانش آنها، مورد توجه قرار گیرد. درنهایت، پیشنهاد می شود به منظور تبادل دانش و تجربیات مفید و در راستای افزایش توانایی، ابتکار و افزایش مهارت‌های خلاقیت و نوآوری برای ارتقای کیفیت محصولات و توسعۀ تعاونی­های تولیدی، زمینه افزایش ارتباط تعاونی‌ها با یکدیگر فراهم شود.

منابع

آجیلی، ع. (1385). بررسی مسائل و مشکلات تعاونی­های زنان و ارائه راههای ارتقاء کمی و کیفی آنها. وزارت تعاون، اداره کل تعاون استان خوزستان. 19-28.

احمدپور، ا.، مختاری، و. و پورسعید، ع. (1392). سنجش میزان موفقیت تعاونی‌های تولید کشاورزی در استان ایلام. فصلنامه تعاون و کشاورزی، 2 (8)، 27- 44.

اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان کرمانشاه (1398). مدیریت تعاون، واحد آمار و اطلاعات.

امانیان­بیدختی، پ. و صادقی­نیا، س. (1394). نقش تعاونی­های تولیدی فرش­دستباف روستایی در میزان درآمدزایی و افزایش سرمایه گذاری خراسان رضوی. مجله پژوهش و برنامه ریزی روستایی، 4 (3) ، 102-105.

امینی ، ا. و رمضانی، م. (1385). ارزیابی عوامل مؤثر در موفقیت شرکت های تعاونی مرغداران گوشتی استان تهران. فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، 14 (55)، 69-89 .

امینی، ا. و رضایی، م. (1385). بررسی عوامل مؤثر در موفقیت شرکت‌های تعاونی کشاورزان مرغداران گوشتی اصفهان. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. 10 (1)، 121-136.

بابازاده، ع. (1386). بررسی امکان تشکیل و توسعه شرکت­های تعاونی بازاریابی محصولات کشاورزی در استان آذربایجان شرقی. ماهنامه تعاون، 189، 7-18.

بریم نژاد، و. و شم­آبادی، م. (1389). بازاریابی محصولات کشاوری با تأکید بر نقش تعاونی‌ها. تهران: انتشارات آذربرین.

توسلی، غ. (1382). مشارکت اجتماعی در شرایط آنومیک. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

حاجی، ل.، چیذری، م. وچوبچیان، ش. (1394). عوامل تأثیرگذار بر توسعة پایدار تعاونی‏های تولید کشاورزی شهرستان نقده از دیدگاه اعضای تعاونی‏ها، تعاون و کشاورزی، دوره 4، شماره 15، صفحه 94-103.

حیدری ساربان، و، و زیارتی، م. (1396)، عوامل اجتماعی و محیطی مؤثر بر عملکرد تعاونی‌های تولید روستایی شهرستان گناوه. فصلنامه تعاون و کشاورزی، 6 (22)، 107-112.

حیدری، ف.، مهدی، ک.، نادری، ا. و حیدری، ع. (1394). شـاخص­هـای شناسایی تعاونی­های موفق کشاورزی. فصلنامه تعاون و کشاورزی، 4(14)، 39-60.

حیدری، م. (1397). بررسی موفقیت و ماندگاری شرکت­های تعاونی مرغداران شهرستان روانسر. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی. دانشگاه رازی کرمانشاه.

رنجبر، س. و منفردی راز، ب. (1386). بررسی روش­های آموزشی و ترویجی بخش تعاون وارائه راهکارها. ماهنامه تعاون، شماره 190، 110-119.

سیلوارجو، ر. (1386). بی تفاوتی اعضا و عوامل مؤثر بر عدم مشارکت آن‌ها در فعالیت تعاونی. ماهنامه تعاون، شماره 173، 11-16.

شعبانعلی فمی، ح.، چوبچیان، ش.، رحیم زاده، م. و رسولی، ف. (1385). شناخت و تحلیل سازه­های موفقیت شرکت­های تعاونی زنان در ایران. نشریه مطالعات زنان، 4(2)، 89 - 109 .

کرمی، ش. و علی بیگی، ا. (1393). شناسایی و اولویت بندی عوامل تأثیر­گذار بر توسعه تعاونی­های تولیدی کشاورزی. فصلنامه تعاون و کشاورزی، 10 (3)، 113-117.

کوهی، ک. (1385). بررسی آسیب­شناسی توسعه تعاونی­ها در آذربایجان شرقی. وزارت تعاون، ادارة کل تعاون استان آذربایجان شرقی.

مجردی، غ.، شاهقلیان، ز. و یعقوبی، ج. (1391). بررسی عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی‌های دامپروری در شهرستان خدابنده. فصلنامه تعاون و کشاورزی، 2 (5)، 103- 124.

مرادنژادی، ه.، ایروانی، ه.، شعبانعلی فمی، ح.، حسینی، س. و کافی، ح. (1386). تحلیل سازه‌های مؤثر بر توسعه کارآفرینی در واحدهای تولیدی گلخانه‌ای در ایران. مجله علوم کشاورزی ایران، 2 (2)، 219-226.

مظفری، م. (1394). بررسی کارایی اقتصادی تعاونی­های کشاورزی شهرستان بوئین زهرا و اولویت بندی مشکلات پیش روی آنها در فرآیند مدیریت و نظام بازاریابی. نشریه راهبردهای توسعه روستایی، 2 (4)، 367-371.

نصرالهی، م.، الهیاری، م.، صداقت حور، ش. و نورحسینی، س. (1394). عوامل مؤثر بر عدم موفقیت تعاونی‌های چایکاران در استان گیلان. فصلنامه تعاون و کشاورزی، 4 (14)، 111-126.

نکویی نائینی، س.ع. و محمدی، ا. (1390). بررسی میزان مشارکت اعضا و تأثیر آن در موفقیت تعاونی‌های روستایی شهرستان اصفهان. فصلنامه تعاون و کشاورزی، 22 (دوره جدید شماره 8)، 38- 53.

وحید­زاده، ع. (1383). آسیب­شناسی مدیریت در تعاونی­های تولیدی صنعتی. ماهنامة تعاون، شماره 159، 63 - 65 .

وزارت تعاون (1383). معاونت تحقیقات، آموزش و ترویج، پیشرفت و توسعه تعاونی­ها. تهران: انتشارات پایگان.

وزارت تعاون (1384).  تعاونی­ها در ایران و عوامل مؤثر بر توسعه و عملکرد آنها. دفتر مطالعات اقتصادی.

وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی(1396).گزارش های معاونت امور تعاون، دفتر تعاونیهای تولیدی.

هادی­زاده­بزاز، م. و بوزرجمهری، خ. (1395). بررسی نقش تعاونی­های تولید روستایی در افزایش توانمندی فنی واقتصادی کشاورزان مناطق روستایی شهرستان نیشابور. راهبردهای توسعه روستایی، شماره 4، 444-446 .

Adrian Jr, J.L., & Green, T.W. (2001). Agricultural cooperative managers and the business environment. Journal of Agribusiness, 19(345-2016-15197), 17-33.

Australian Agricultural Council (AAC) (1988). Working play on Agricultural Co-operative. Agricultural Co-operative in Australia. SCA Technical Report Series, Canberra

Beaver, G. (2002). Small business, entrepreneurship and enterprise development Published in 2002 in Harlow by Pearson education.

Bhuyan, S. (2000). Grower and manager issues in fruit and vegetable cooperatives. Paper presented at NCR-194 Annual Meeting, December 13, 2000, Las Vegas, Nevada.

Bhuyan, S., & Olson, F.E. (1998). Potential role of non-agricultural cooperatives in rural development: A report on focus group studies conducted in rural North Dakota (No. 1189-2016-94250).

Bruynis, C.L., Goldsmith, P.D., Hahn, D.E., & Taylor, W.J. (2000). Key success factors for emerging agricultural marketing cooperatives. Journal of Cooperatives, 16(1142-2016-92757), 14-24.

Bruynis, C., Hahn, D.E., & Taylor, W.J. (1997). Critical success factors for emerging agricultural marketing cooperatives. American Cooperation, 50-54. An annual publication of the National Council of Farmer Cooperatives (NCFC)

Chandrasekera, C.H.M.T. (1994). Fishery cooperatives in Asian countries.Cooperatives:Spanish evidence. Agricultural Economics Society, 88th Annual Conference, April 9-11, Agro Paris Tech, Paris, France.

Didi, B. (2004). Short communication fishing cooperatives participation in managing near shore resources: the case in Capiz. Central Philippians. Fisheries Research, 67(1), 81-91.

Didi, B. (2006). Short communication fishing cooperatives participation in managing near shore resources: The case in Capiz centralPhilippines, Iloilo City. Fisheries Research, 67, 81-91.

Gabriel, S.J. (2002). Belize rural woman’s association revolving loan fund and women’s cooperatives. United Nations Development program report. New York, NY, USA: United Nations.

Garnevska, E., Liu, G., & Shad bolt, N.M. (2011). Factors for successful development of farmer cooperatives in Northwest China. International Food and Agribusiness Management Review, 14(4), 69-84

Hornaday, J.A., & Bunker, C.S. (1970). The nature of the entrepreneur. Personnel Psychology, 23(1), 47-54.

Hornsby, J.S., Naffziger, D.W., Kuratko, D.F., & Montagno, R.V. (1993). An interactive model of the corporate entrepreneurship process. Entrepreneurship Theory and Practice, 17(2), 29-37.

Lumpkin, G.T., & Dess, G.G. (1996). Clarifying the entrepreneurial orientation construct and linking it to performance. Academy of Management Review, 21(1), 135-172.

Narayan, D. (1995). The contribution of people's participation: evidence from 121 rural water supply project. The World Bank, Washington, DC.

Nkhoma, A.T. (2011). Factors affecting sustainability of agricultural cooperatives: lessons from Malawi. A thesis presented in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Agree Commerce at Massey University. New Zealand, March, 2011

Nyoro, J.K., & Komo, I. (2005). An analysis of success, failure and demand factors of agricultural cooperatives in Kenya. Policy Brief paper, Strategies and analysis for growth and access (SAGA)Project Policy Brief, Cornell and Clark Atlanta.

Russo, C., Weather spoon, D., Peterson, C., & Sabatini, M. (2000). Effects of managers’ power on capital structure: a study of Italian agricultural cooperatives. The International Food and Agribusiness Management Review, 3(1), 27-39.

Solomon, G.T., & Fernald Jr, L.W. (1991). Trends in small business management and entrepreneurship education in the United States. Entrepreneurship Theory and Practice, 15(3), 25-40.

Shaver, K.G., & Scott, L.R. (1992). Person, process, choice: the psychology of new venture creation. Entrepreneurship Theory and Practice, 16(2), 23-46.

Watson, K., Hogarth-Scott, S., & Wilson, N. (1998). Small business start-ups: success factors and support implications. International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, 4(3), 217-238.

The Effective Factors on the Success of Productive Cooperatives Companies in Kermanshah Province

J. Olfati[8], H. Rangriz[9]^*,  K. Ahmadi[10],  B. Rezaei[11]

Received: 27 Mar, 2020              Accepted: 08 Sep, 2020

Abstract

The purpose of this research is to study and identify the factors influencing the success of productive cooperatives companies in Kermanshah province. This research follows a qualitative methodology and the subjects of the study are university specialists who have a close relationship with cooperatives sector, as well as specialists in cooperatives, labor and social welfare office along with some of the managers of cooperatives companies in Kermanshah. The sampling was purposeful and 12 people were selected as the population of the study. To collect data, interview was used and to analyze it theme analysis was carried out. The results of the analysis revealed that the effective factors on the success of productive cooperative companies in Kermanshah were personal, managerial, economic, social-cultural and educational. The researcher suggests that the managing directors of the companies should be chosen from among people with managing abilities and technical skills and experience. According to the results of the research and the obtained results, it was found that the lack of financial resources and liquidity required and also the tightening of banks in payment of credit and banking facilities, including the main obstacles of long term and productive investment in production cooperatives and consequently prevent the expansion and development of cooperative companies.

Keywords: Productive Cooperatives, Cooperatives Success, Kermanshah Province