نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانش آموختة کارشناسی ارشد توسعه روستایی، دانشگاه بوعلی سینا،
2 دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا،
3 استادیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا،
4 استادیار ترویج و آموزش کشاورزی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Abstract This study aimed to identify indicators for evaluating the performance of agricultural cooperatives and trying to promote quality and quantity of agricultural cooperatives and recognizing successful agricultural cooperatives. This study was applied research that was based on qualitative methodology. The data were collected in two phases. Reviewed literature and identifying primary indicators included the first step. The second step, for the purpose of finalizing and weighing the indicators a Delphi technique was used. Twenty-six related experts and specialists were the respondents of Delphi phase that were selected by purposeful and snowball sampling methods. The results showed that the most important indicators for the success of cooperatives could be detected in 6 dimentions such as; economic, social, legal, managerial, educational, and individual.The most important parameters were identified such as; employment, profitability, education level of administrators and members, the expertise of managers, members, continuity of co-operative activity and participation and saticfaction of the members pointed out. Factor of importance or weight given to these experts, the indexes are: profitability 89.30, job creation 83.08, education administrators and members 86.20, participation 76.35 and consent of the members 78.27.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
تعاونیها یکی از اصلی ترین جنبههای مادی و اقتصادی جوامع نوین هستند که با جنبههای فرهنگی و اجتماعی هر جامعه پیوند مستقیم دارند (هزار جریبی، 1386). براساس برخی از مطالعات صورت گرفته، بخش تعاونی می تواند 30 درصد از محصول ناخالص داخلی کشور را هدف قرار دهد (اتاق تعاون مرکزی ایران، 1391). یکی از گرایشهایی که تعاونی ها در آن فعالیت می‌کنند و میتوانند اینهدف را میسر سازند، تعاونیهای کشاورزی از نوع تعاونی تولیدی میباشند. رحیمی و ابراهیمی (1390) در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده اند که تعاونی های تولید کشاورزی در ایران به دلایل مختلفی همجون کمبود اعتبار، بحران مالی، سرمایه گذاری ناکافی، ناآگاهی کشاورزان، فقدان متخصصان واجد شرایط، پایین بودن کیفیت ماشین آلات و ابزار آلات و عدم اطلاع رسانی، شرایط مساعد و متعادلی ندارند. تعاونیهای تولیدی با سهمی معادل 47 درصد از کل تعاونیها، نزدیک به 40 درصد از کل اشتغال ایجاد شده در بخش تعاون را به خود اختصاص داده‌اند که این امر مبین اهمیت و نقش مهم این تعاونیها در ایجاد اشتغال است. در ایران، از مجموع 175 هزار اتحادیه و تعاونی به ثبت رسیده 66 هزار و 616 تشکل تعاونی با فعالیت در 34 گرایش تولیدی، سهمی معادل 46/94 درصد از کل تعاونیهای کشور را به خود اختصاص داده‌اند. تعاونیهای تولیدی از نظر تنوع فعالیت در شش گروه اصلی و کشاورزی، صنعت، معدن، فرش دستباف، عمران و پیمانکاری و تأمین نیاز تولید‌کنندگان فعالیت می‌کنند. سهم بخش کشاورزی از این تعداد، 46 درصد میباشد که معادل 37 هزار و 320 اتحادیه و تعاونی است (وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، 1391).
محدودیتهای متنوع و متعددی در راستای توسعه و موفقیت شرکت های تعاونی کشاورزی وجود دارد، ولی این دسته از شرکت ها بایستی توانمندی های لازم را در ابعاد مختلف سازمانی تقویت نمایند تا بتوانند در اجرای نقش هایی که از آنان انتظار می رود از اثربخشی لازم برخوردار گردند. متأسفانه تجربه چند ساله تعاونیهای تولید کشاورزی حاکی از اختلاف در موفقیت نسبی آنها در نیل به اهداف تعاونی ها و موفقیت این شرکت هاست (شجری و همکاران، 1387).
گردآوری شاخص های سنجش عملکرد شرکت های تعاونی تولید کشاورزی و شناسایی نقاط ضعف، قوت و موفقیت آنها در تخصیص بهینه امکانات و مقایسه آنها با یکدیگر اهمیت ویژهای دارد و از این راه می توان با شناسایی عوامل مؤثر بر کارایی این نوع از تعاونیها، نسبت به انتقال و ترویج یافتهها از تعاونیهای موفق به دیگر واحدهای تعاونی اقدام نمود. اما سازماندهی نامعقول، عدم حمایتهای قانونی از بخش تعاونی(سعدی و همکاران، 1386) و فقدان یک سیستم نظارتی و ارزشیابی کارآمد و جامع در وزارت تعاونباعث شدهاست تسهیلات مربوط در مسیرهای غیرمولد به کار گرفته شود. همچنین توسعه تعاونیها و جذب سرمایه های دولتی به تنهایی موجب توسعهاقتصادی نمیشود بلکه این امر در گروی شناسایی و تشویق تعاونیهای موفق به تعاونیهای دیگر به منظور بازگشت به عرصه رقابت است (کرمی و آگهی، 1391).
امروزه همه سازمانهای دولتی و خصوصی برای توسعه، رشد و پایداری در عرصه رقابت به نوعی سیستم ارزیابی عملکرد نیاز دارند که در قالب آن بتوانند کارایی و اثربخشی برنامه های سازمان، فرایند و منابع انسانی خود را مورد سنجش قرار دهند ولی در حال حاضر در کشور تنها چهار شاخص کلی و مبهم اجتماعی (تکیه بر اصول تعاون و تعامل با مدیران)، اقتصادی (بهرهگیری بهینه از سرمایه شرکت، استاندارد بودن تولیدات و دارابودن تراز اقتصادی)، حقوقی (رعایت مقررات تعاونی) و مدیریتی ( مشتری مداری و حرکت در راستای توسعه) برای ارزیابی عملکرد تعاونی ها مورد استفاده قرار میگیرد(وزارت تعاون، 1391) که این شاخص ها برای شناسایی تعاونی های موفق کشاورزی کافی نبوده و باید شاخص های کامل تر را تدوین کرد.
شاخصهای تدوین شده باید دارای ویژگی D-SMART باشند؛ یعنی، دادهها و اطلاعات لازم مربوط به هر شاخص وجود داشته باشد[1].؛ مخصوص، معین و مشخص باشد[2]؛ شاخصها جامع و مانع، شفاف و ساده، واضح و صریح باشد به طوری که برداشت یکسان از مفاهیم ایجاد کند؛ قابل اندازه گیری باشد[3] و سنجش آن به سادگی مقدور باشد؛ در دسترس باشد[4]؛ واقع گرایانه باشد[5]، یعنی با فعالیتها و مأموریتها و راهبردهای واقعی سازمان و با حوزه های حساس و کلیدی عملکرد سازمان مرتبط باشد؛ و چارچوب و محور زمانی مورد ارزیابی معین داشته باشد[6].
بنابراین، ارائه روشی که بتواند رتبه بندی و در نتیجه تصمیم گیری و انتخاب را با توجه به معیارهای مختلف تسهیل نماید و از قابلیت اطمینان بالایی برخوردار باشد، حائز اهمیت است. رتبهبندی اجازه میدهد تا عملکرد یک تعاونی با عملکرد تعاونیهای دیگر مورد مقایسه و قضاوت قرار گیرد(Liebrand, 2007). وجود مسائلیمانند عدم شناسایی دقیق تعاونیهای موفق کشاورزی و تمیز آنها از تعاونیهای ناموفق برای مدیریت بهتر تعاونیها و نبود سیستم ارزیابی قاطع و نظاممند کارکردهای تعاونیها به دلیل فقدان شاخصهای جامع و همهجانبه نگر نشاندهنده اهمیت پرداختن به موضوع تحلیل شاخص های شناسایی تعاونیهای موفق کشاورزی به عنوان یکی از راهحل های مهم این مشکلات است.
مبانی نظری و پیشینة تحقیق
موسایی و علی احمدی (1387) در بررسی خود در زمینة موفقیت تعاونیها، نبود انسجام درونی تعاونی، ضعف مشارکت اجتماعی اعضای تعاونی، عدم همکاری سازمان های ذیربط و ضعف نگرش های تعاونی اعضا را از جمله مهم ترین عوامل برشمردهاند.
نکوئی نائینی و همکاران (1388) موفقیت تعاونیها را در گرو سه دسته عوامل درونسازمانی (نیروی انسانی، مسائل مالی و مدیریت)، برون سازمانی (عواملی که در خارج از فضای درون سازمانی بر چگونگی روند فعالیتها تأثیر میگذارند) و ساختاری (قوانین و مقررات درونسازمانی و برون سازمانی) میدانند.
حضرتی و همکارانش (1389) در بررسی شناسایی عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونیهای کشاورزی، شاخصهای وجود مشارکت و همفکری بین اعضای تعاونی، برخورداری از تسهیلات دولتی جهت گسترش تجهیزات و فعالیتهای کشاورزی، تولید اشتراکی و کاهش هزینه های تولید، جذب و پس انداز سرمایه های اندک کشاورزان به عنوان پشتوانه مالی شرکت، برگزاری جلسات مجمع عمومی و انتخابات درون سازمانی، آموزش اعضا در زمینه ساختار و قوانین تعاونی، نگرش مثبت اعضا نسبت به نوآوری در تولید، نزدیکی به شهر و سهولت مراجعه به ادارات مربوطه، بهرهگیری از تجارب و مشاوره مدیران واحدهای مشابه را مورد سنجش قرار داده‌اند.
امینی و همکاران (1387) شاخصهای میزان شناخت اعضا از اصول تعاون، میزان مشارکت اعضا در امور شرکت ها، میزان تخصص هیئتهای مدیره و مدیران عامل و میزان برخورداری اعضا از آموزش را از مهمترین مؤلفههای درون سازمانی در موفقیت تعاونی های مرغداران بیان کردهاند.
در بررسی عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونیهای شیلات، مرادی و علی بیگی (1389) تأمین بچه ماهی و خوراک و داروی ماهی، بیمه کردن اعضا، اعطای تسهیلات به اعضا، مشارکت دادن اعضا در تصمیمگیریهای شرکت، فروش و عرضه ماهی، افزایش درآمد اعضا، میزان اشتغالزایی، ارائه مشاوره های تخصصی و دامپزشکی به اعضا، برگزاری کلاسها و جلسات، افزایش تولید، رفع نیازهای اعضا، جذب مشتری و بازاریابی را مهمترین شاخصهای ارزیابی موفقیت عنوان کردهاند.
از مطالعات خارجی نیز میتوان به مطالعه چیبندا و همکارانش(Chibanda et al., 2009) اشاره کرد که در تحقیق خود بر عوامل نهادی (کاهش حجم سهام، تکیه بر بودجه دولت، سطح پایین سرمایه گذاری) و نظارتی موثر بر عملکرد تعاونی های کشاورزی خرده پا تأکید داشتهاند.
نیارو و کامو (Nyoro and Komo, 2005) مهمترین شاخص های موفقیت تعاونی ها در کنیا را شاخص های نرخ پرداخت، اطلاعات به موقع و مناسب، تولید با کیفیت بالا و خروجی بالا عنوان کردهاند. کارر و همکارانش (Carr et al., 2009) از مهمترین ویژگی‌های سازمانی تعاونیهای موفق داشتن مدیران باتجربه، داشتن چشم انداز 1 تا 5 ساله و ثباتمالی را برشمردهاند. رودریگوز و کلج (Rodríguez, J., College, A. (2010)) مهمترین عوامل موفقیت تعاونیهای کشاورزی کلمبیا را دسترسی به زمین، دسترسی به اعتبار، دسترسی به تکنولوژی و خدمات فنی، دسترسی به بازار و قابلیتهای مدیریتی و عمل جمعی عنوان کردهاند.
مارکس و لینک (Marxt & Link, 2002) عوامل موفقیت برای شرکت های تعاونی را در عوامل ساختاری (قوانین و مسئولیتها، تجربه و مهارتهای اجتماعی، کنترل مؤثر)، عوامل فرهنگی (تعهد به همکاری، اعتماد، صراحت و صداقت، اعتماد به نفس، انتقال اطلاعات از مدیریت، ایجاد اعتماد، ارتباطات، ایجاد روحیه گروهی) و عوامل ریسکآمیز (آمادگی برای خطر و به اشتراک گذاری اطلاعات، تجزیه و تحلیل ریسک، منافع متقابل و وابستگی متقابل) طبقه بندی کردهاند.
ازدمیر (Ozdemir, 2005) در بررسی تعاونیهای کشاورزی موفق در ترکیه نتیجه گرفت که در این تعاونی ها نقش مشارکت اعضا برجسته تر بوده و روابط آنها با ارگان های دولتی، آگاهی از اصول تعاون، و فراوانی بازدیدکننده بیشتر از تعاونی های کشاورزی دیگر می باشد.
گارنسگا و همکارانش (Garnevska et al., 2011) بیان کرده اند یک محیط پایدار حقوقی، مدیر و رهبر تعیین شده، حمایت های مالی و فنی دولت از تعاونی ها، درک کشاورز و مشارکت آنها در فعالیت های تعاونی و حمایت خارجی مناسب از سازمان های غیر دولتی حرفهای از عوامل کلیدی در موفقیت تعاونی های کشاورزان در شمال غرب چین است.
پوگی و پولنک (Poggie & Pollnac, 1988) عوامل مؤثر بر موفقیت و شکست تعاونیهای ماهیگیران در اکوادور را پرداخت حقوق و دستمزد مدیران، سفارشات اعضا، میزان تحصیلات مدیر، دریافت کمکهای دولتی، تعهدات اعضا، شرکت همه اعضا در جلسات، روابط خوب میان اعضا، تجربه مدیر، میزان پس انداز تعاونی، و آموزش اعضا برای کار با یکدیگر عنوان کردهاند.
|
مشتری مداری، ارتباط با بازار و رقبا، حمایت دولت، کاهش مقررات دست و پاگیر دولت
|
|
فعالیت های ترویجی، آموزش اطلاع رسانی، آموزش اعضا در زمینه ساختار وقوانین تعاونی
|
|
برگزاری جلسات مجمع عمومی و انتخابات درون سازمانی، پایبندی به اصول تعاون |
|
مشارکت اعضا، رضایت اعضا، اعتماد اعضا به یکدیگر، میزان مشارکت افراد بومی در تعاونی
|
|
سرمایه در گردش، دارایی جاری، درآمد تعاونیومیزانبستانکاری، ذخایر عمومی تعاونی، میزان سود
|
|
سابقه عضویت، میزان تحصیلات، میزان آگاهی و مهارتهای فردی مدیران، میزان روحیه کارآفرینی
|
|
شاخصهای موفقیت تعاونی |
|
اجتماعی |
|
اقتصادی |
|
فردی |
|
حقوقی |
|
آموزشی |
|
محیطی |
با توجه به اینکه یک مدل جامع ارزیابی عملکرد در تعاونیها وجود ندارد، مدل مفهومی تحقیق، که حاصل تلفیق مدل های ارزیابی عملکرد کارت امتیازی متوازن و چارچوب مدوری و استیپل میباشد، به شرح شکل زیر است:
شکل 1. مدل مفهومی تحقیق )
روش‌شناسی تحقیق
پژوهش حاضر، کاربردی[7] و در قالب پارادیم کیفی مبتنی بر روش دلفی برای تدوین شاخصهاست. شاخصها معیارهایی هستند که ویژگی‌های یک پدیده (که در این پژوهش عملکرد تعاونیها هستند) را قابل سنجش و ارزیابی می‌کنند (اسدی و نادری مهدیی، 1388)؛ به عبارت دیگر، شاخص به نوعی متغیر همسانسازی شده و قابل قضاوت در تعاونی هاست.
در این پژوهش نمونهگیری به صورت غیر تصادفی و کاملاً هدفمند و از نوع گلوله برفی[8] (Flick, 2007) بوده به طوریکه 26 نفر کارشناس ادارات تعاونی، جهاد کشاورزی و بانکهای عامل اعطای تسهیلات به تعاونیها، که آشنایی زیادی با فعالیت تعاونیها و به خصوص تعاونی های کشاورزی داشتند، انتخاب و مصاحبه شدند.
در مرحلۀ اول این مطالعه، به شکل اسنادی و کتابخانهای، اقدام به گردآوری و شناسایی شاخصها و ابعاد موفقیت شرکتها و تعاونیها در گزارشها، کتب، تحقیقات و مقالات مرتبط خارجی، داخلی و همچنین در قوانین و برنامه های کشور شد و فهرست اولیه متغیرها و شاخصها تدوین گردید. در مرحلۀ بعد، با علم بر این موضوع که در دستیابی به هدف اصلی این مطالعه کسب اطلاعات دقیق و طراحی مدلهای ریاضی و آماری معتبر با محدودیتهای جدی مواجه خواهد بود، از روش دلفی (محاسبۀ دو شاخص اجماع و اهمیت) برای تکمیل شاخص ها و شناسایی شاخص های جدید از نظر صاحبنظران استفاده شد به طوری که روش دلفی مورد استفاده در این تحقیق بر اساس طبقهبندی متداول (Woudenberg, 1991[9])، از نوع کلاسیک یا سنتی و براساس طبقه بندی اشتروس و زیگلر[10]Strauss & Zeigler, 1997) ) از نوع عددی است. مهم ترین دلیل این انتخاب را میتوان در ماهیت توافقمحور این روش و به عبارتی ایجاد اجماع و وفاق بین صاحبنظران و کارشناسان (شعبانعلی فمی و همکاران ،1388) در طراحی شاخص شناسایی تعاونیهای موفق کشاورزی دانست. به طور کلی، فرایند اجرای ابزارمند (با پرسشنامه طراحی شده) روش دلفی در این مطالعه به شرح زیر است:
1. شرکت کنندگان در این مطالعه انتخاب گردیدند و از آنان خواسته شد در پاسخ به مجموعهای از سؤالات پرسشنامه، که برآمده از مرحلۀ اول مطالعه (مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه باز) بوده است، شاخصها و پیشنهادهای خود را ارائه کنند.
2. پس از تحلیل اولیه پاسخها، هر پاسخگو، بازخورد دورۀ اول جوابهای همۀ پاسخگویان را دریافت میکند و دور دوم پاسخگویی جهت دستیابی به میزان اجماع و اهمیت ابعاد و خرده ابعاد شاخص ها انجام شد.
3.همچون مرحلۀ قبل، بار دیگر بازخورد نتایج برای مشخص ساختن میزان اهمیت و همچنین اولویت بندی شاخصها، به شرکت کنندگان ارسال و بازتحلیل شد. سرانجام براساس نتایج این پرسشنامهها و براساس فرایند منطقی شاخصسازی، به طراحی و تدوین شاخص ها پرداخته شد.
این مطالعه در جهت تحلیل و دستیابی به شاخص های شناسایی تعاونیهای موفق کشاورزی معتبر در دو سطح (ابعاد و خرده ابعاد) با استفاده از فرایند چندمرحله ای تکنیک دلفی، به محاسبۀ دو شاخص(اجماع و اهمیت) پرداخته است.
نحوۀ محاسبۀ شاخص اجماع
این شاخص نشان میدهد که خبرگان و صاحبنظران این مطالعه تا چه حد نسبت به خرده‌ابعاد و معرفهای بیان شده، اجماع نظر و توافق دارند (آزاد ارمکی و همکاران، 1391). گفتنی است که ابعاد 6 گانه شاخصها براساس نظرات و پیشنهادات پاسخگویان انتخاب شده است، اما برای به اجماع رسیدن در باب خرده ابعاد ، چهار گزینه زیر طراحی شد:
الف) کاملاً موافقم، ب) تا حدی موافقم، ج) تاحدی مخالفم، د) کاملاً مخالفم.
پس از گردآوری داده ها در این مرحله، شاخص اجماع به شکل زیر محاسبه شد:
تعداد پاسخها به گزینه الف×(2)+تعداد پاسخ ها به گزینه ب×(1)+تعداد پاسخ ها به گزینه ج×(1-)+تعداد پاسخ ها به گزینه د×(2-)
تعداد کل پاسخ ها
هرچه شاخص اجماع به صفر نزدیک‌تر باشد نشان دهندۀ تفاوت آرای کارشناسان مورد نظر در باب خرده ابعاد انتخابی برای سنجش بعد مورد مطالعه است و هر چه مقدار شاخص اجماع از صفر دورتر باشد مبین توافق بر سر موضوع مد نظر میباشد (همان). در این مطالعه، مقدار شاخص اجماع بر برداری از 2 + تا 2- نشان داده شده است تا میزان اجماع کارشناسان کاملاً مشخص شود.
نحوۀ محاسبۀ شاخص اهمیت
این شاخص نشان دهندۀ میزان اهمیتی است که کارشناسان برای هریک از خرده ابعاد شاخص های مورد نظر قائل بوده اند. در این مرحله، از میزان اهمیت خرده ابعاد برآمده از آن با پنج گزینه «خیلی زیاد، زیاد، تاحدودی، کم و خیلی کم» نظرخواهی شد که هریک از پاسخگویان میتوانستند یکی از گزینه ها را انتخاب کنند. شاخص اهمیت نیز به صورت زیر محاسبه شد:
تعداد پاسخ ها به گزینه خیلی زیاد×100+ تعداد پاسخ ها به گزینه زیاد×80+ تعداد پاسخ ها به گزینه تا حدودی×60+ تعداد پاسخ ها به گزینه کم×40+ تعداد پاسخ ها به گزینه خیلی کم×20
تعداد کل پاسخ ها
در همین راستا، هرچه «شاخص اهمیت » هریک از خرده ابعاد به 100 نزدیک تر باشد مبین اهمیت بیشتر این موضوعات و هرچه نمرۀ شاخص گرایش به صفر داشته باشد نشاندهندة اهمیت کمتر موضوعات مورد نظر نزد کارشناسان است.
نحوۀ محاسبۀ وزن یا ضریب اهمیت
این شاخص برای اولویتبندی هرکدام از سطوح شاخص های در نظر گرفته شده در سومین مرحله استفاده شد. در این مرحله پس از تجزیه و تحلیل مراحل پیشین، از کارشناسان شرکت کننده در این مطالعه دربارۀ میزان اهمیت مفاهیم مورد اجماع و دارای اهمیت نظرخواهی شد و آنها پاسخ های خود را با انتخاب یک عدد از 0 تا 100 بیان کردند. بعد از جمع آوری داده ها، میانگین هر یک از وزن های داده شده به خرده ابعاد با استفاده از نرم افزار spss مشخص و به عنوان وزن آن شاخص عنوان شد. هرچه «ضریب اهمیت یا وزن» هریک از خرده ابعاد به 100 نزدیک‌تر باشد مبین اولویت بیشتر این خردهبعد و هرچه نمرۀ شاخص به صفر گرایش داشته باشد نشاندهندة اولویت کمتر خردهبعد مورد نظر نزد کارشناسان است.
بحث و تحلیل
در این بخش با توجه به فراوانی تعداد پاسخ ها در تمامی 3 مرحله دلفی و الزام اختصار، فقط به ارائه نتایج مرحله پایانی بسنده می شود. در فرایند شاخص سازی برای شناسایی و معرفی تعاونی های موفق کشاورزی با تأکید بر روش دلفی و استفاده از نظرات کارشناسان، ابعاد مختلف این مفهوم در قالب شش بعد اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی، حقوقی، فردی و آموزشی ارائه شده است. این بخش با استفاده از تحلیل و محاسبه شاخصهای اجماع و اهمیت و اولویت، به نتایج به دست آمده از این پژوهش اختصاص دارد. نکته قابل توجه در نتایج محاسبات شاخصهای مورد مطالعه، دستیابی به اجماع و توافق بر سر ابعاد در نظر گرفته شده بوده است؛ هرچند در محاسبه شاخص اجماع، نتایج نسبی تقریباً یکسان و برابری به دست آمد ولی بعد اجتماعی با اختلاف ناچیزی به نسبت دیگر ابعاد، در اولویت بندی شاخص های مذکور رتبۀ اول را به خود اختصاص داد.
جدول 1. شاخص اجماع و ضریب اهمیت ابعاد مختلف شناسایی تعاونی های موفق کشاورزی
|
نوع ابعاد |
شاخص اجماع |
شاخص اهمیت |
|
اقتصادی |
4/1 |
99/71 |
|
اجتماعی |
6/1 |
54/70 |
|
مدیریتی |
5/1 |
48/67 |
|
حقوقی |
5/1 |
33/67 |
|
آموزشی |
5/1 |
90/69 |
|
فردی |
3/1 |
51/63 |
منبع: یافته های تحقیق
در ادامه، به تحلیل و تبیین هرکدام از ابعاد 6 گانه شاخص ها به انضمام تفکیک های برآمده از اطلاعات پرسشنامه می پردازیم.
بعد اقتصادی
یکی از مهمترین ابعاد ارزیابی تعاونی های موفق کشاورزی، شاخص های اقتصادی میباشد که موفقیت بیشتر شرکتها به این شاخص بستگی نسبی زیادی دارد. طبق جدول 2، مهمترین شاخصهای اقتصاد عبارتاند از: میزان سود شرکت، میزان اشتغالزایی، میزان سرمایه کنونی شرکت و میزان آورده اعضا در بدو تأسیس (میزان سرمایه گذاری اولیه). نتایج به دست آمده با نتایج مطالعات امینی و همکاران (1387)، چیبندا (2009) و کار و همکاران (2007) مطابقت دارد. همچنین مشاهده میشود که شاخص های میزان وام دریافتی و میزان ذخیره پولی تعاونیها در رتبههای پایینی قرار گرفته اند. این نتیجه با نتایج حاصل از پژوهش نکوئی نائینی و همکاران(1388)، رودریگوئز و کلج (2011) و پوگی و پولنک (1988) مغایرت دارد چون آنها این موارد را از مهمترین شاخص های موفقیت تعاونی ها برشمردهاند.
جدول2. شاخصهای اجماع و اهمیت و وزن بعد اقتصادی شناسایی تعاونیهای موفق کشاورزی
|
شاخص های اقتصادی |
شاخص اجماع |
شاخص اهمیت |
وزن یا ضریب اهمیت |
|
میزان سود شرکت در یکسال |
7/1 |
46/87 |
30/89 |
|
تعداد اشتغال مستقیم ایجاد شده توسط شرکت تعاونی |
8/1 |
15/86 |
08/83 |
|
میزان سرمایه کنونی(دارایی ها) شرکت تعاونی |
6/1 |
53/71 |
05/77 |
|
میزان آورده اعضا در بدو تأسیس |
5/1 |
69/77 |
46/76 |
|
میزان بودجه سالانه پیش بینی شده |
7/1 |
69/77 |
60/75 |
|
میزان سرمایه اولیه شرکت تعاونی |
4/1 |
20/73 |
92/71 |
|
میزان تسهیلات دریافتی از بانک در بدو تأسیس |
5/1 |
76/70 |
38/65 |
|
میزان متوسط اعطای تسهیلات به اعضا در سال |
2/1 |
07/53 |
12/64 |
|
متوسط حقوق مدیرعامل طی 4 سال اخیر |
2/1 |
61/54 |
11/62 |
|
تعداد سهام خریداری شده توسط اعضا در بدو تأسیس |
3/1 |
07/63 |
42/60 |
|
مقدار تسهیلات (وام دریافت شده) استفاده شده در 4سال اخیر |
4/1 |
76/50 |
39/57 |
|
میزان بستانکاری شرکت یا ذخیره پولی |
5/1 |
23/69 |
76/54 |
منبع: یافته های تحقیق
بعد اجتماعی
طبق جدول 3، از مهمترین شاخصهای اجتماعی ارزیابی تعاونیهای کشاورزی میتوان به ارتباط شرکتهای تعاونی با یکدیگر و ارتباط آنها با سازمان های اجرایی و اداری طی 3 سال اخیر اشاره کرد. هر چه ارتباط بین تعاونی ها با یکدیگر بیشتر باشد، آنها میتوانند از تجربیات هم بهره مناسبتری ببرند و در راه قدم مناسبی بردارند. این نتایج یافتههای مطالعات حضرتی و همکارانش (1389)، ازدمیر (2005) و موسایی و احمدی (1387)، که مهمترین عامل موفقیت تعاونی ها را ارتباط با ارگان ها و سازمان های ذیربط و مدیران واحدهای مشابه بیان نمودهاند تأیید مینماید.
جدول 3. شاخص های اجماع و اهمیت و وزن بعد اجتماعی شناسایی تعاونی های موفق کشاورزی
|
شاخص های اجتماعی |
شاخص اجماع |
شاخص اهمیت |
وزن یا ضریب اهمیت |
|
تعداد ارتباط سالانه شرکت تعاونی با تعاونی های دیگر |
8/1 |
30/72 |
83/70 |
|
تعداد ارتباط سالانه شرکت تعاونی با سازمان های اداری و اجرایی |
6/1 |
07/73 |
60/68 |
|
تعداد ارتباط سالانه شرکت تعاونی با اتحادیه مربوط |
6/1 |
30/72 |
40/68 |
|
تعداد کارکنان تحت پوشش بیمه شرکت تعاونی |
4/1 |
61/64 |
33/67 |
منبع: یافته های تحقیق
بعد مدیریتی
با توجه به جدول 4، مهمترین شاخص های مدیریتی مورد ارزیابی عبارتاند از: تعداد متخصصان مرتبط با کشاورزی در شرکت تعاونی، میزان رضایتمندی اعضا و تداوم فعالیت شرکتها. متخصصان کشاورزی در شرکت میتوانند مسائل و مشکلات تخصصی را بهتر رفع نمایند و موفقیت شرکت را تضمین کنند. میزان رضایتمندی اعضا نیز با تعداد شکایاتی که از شرکت تعاونی شده است قابل ارزیابی می باشد. نتایج به دست آمده از این بخش با نتایج پژوهش نکویی نائینی و همکاران (1388) و رودریگوئز و کلج (2011) مطابقت دارد.
جدول4. شاخصهای اجماع و اهمیت و وزن بعد مدیریتی شناسایی تعاونی های موفق کشاورزی
|
شاخص های مدیریتی |
شاخص اجماع |
شاخص اهمیت |
وزن یا ضریب اهمیت |
|
تعداد متخصصان مرتبط با نوع فعالیت در شرکت تعاونی |
6/1 |
84/73 |
77/79 |
|
تعداد سالانه شکایت های اعضا از شرکت تعاونی |
8/1 |
30/82 |
27/78 |
|
تعدادسالانه اختلافات و مشکلاتحلشده اعضا توسطشرکت |
6/1 |
15/76 |
54/14 |
|
تداوم فعالیت شرکت تعاونی |
7/1 |
84/73 |
23/69 |
|
تعداد سالانه خدمات ارائه شده شرکت تعاونی به اعضا |
7/1 |
39/64 |
30/66 |
|
تعداد محصولات عرضه شده شرکت با نام تعاونی |
5/1 |
76/60 |
91/60 |
|
تعداد برگه سهام صادر شده برای اعضای شرکت تعاونی |
4/1 |
07/53 |
65/62 |
|
داشتن تابلو مناسب با عنوان شرکت تعاونی |
5/1 |
92/50 |
71/56 |
|
تعداد سالانه تشویق(پاداش) انجام شده در شرکت |
5/1 |
46/68 |
52/49 |
منبع: یافته های تحقیق
بعد حقوقی
طبق جدول 5، مهمترین شاخص حقوقی ارزیابی تعاونی های کشاورزی تعداد اعضای حاضر در مجمع عمومی می باشد. هر چه تعداد بیشتری از اعضا در این مجامع شرکت کنند، نشان از مشارکت بیشتر آنان در تصمیم گیری های شرکت تعاونی است. این نتیجه نتایج حاصل از مطالعات موسایی و احمدی (1387)، حضرتی و همکاران (1389) و امینی و همکاران (1387) را تأیید میکند. همچنین شاخص های تعداد جلسات برگزار شده و بازدید کارشناسان از تعاونی رتبههای بعدی را به خود اختصاص داده‌اند.
جدول 5. شاخصهای اجماع و اهمیت و وزن بعد حقوقی شناسایی تعاونی های موفق کشاورزی
|
شاخصهای حقوقی |
شاخص اجماع |
شاخص اهمیت |
وزن یا ضریب اهمیت |
|
متوسط اعضای حاضر در مجمع عمومی عادی یا سالانه |
8/1 |
25/80 |
35/76 |
|
تعداد جلسات مشترک برگزارشده با اداره تعاون شهرستان یا استان(درسال) |
4/1 |
69/57 |
20/68 |
|
تعداد بازدید متخصصان و کارشناسان اداره کل تعاونی(درسال) |
6/1 |
38/65 |
52/66 |
|
تعداد نظارت کارشناسان اداره کل از حسابرسی تعاونی(درسال) |
6/1 |
61/74 |
18/63 |
|
تعداد جلسات تشکیل شده هیئت مدیره (درسال) |
5/1 |
39/68 |
64/58 |
|
تعداد جلسات تشکیل شده مجمع عمومی در موقع مقرر (در طی 4 سال) |
4/1 |
19/66 |
04/58 |
|
متوسط تعداد اعضای هیئت مدیره |
2/1 |
86/58 |
98/53 |
منبع: یافته های تحقیق
بعد آموزشی
از مهمترین شاخصهای آموزشی مورد ارزیابی، شرکت در دوره های آموزشی می باشد که برای مدیران و اعضای شرکت تعاونی برگزار می شود (جدول 6). هر چه مدیران یا اعضا در این دوره ها شرکت مؤثر و فعالانه ای داشته باشند بهتر می توانند شرکت تعاونی را در مسیر رسیدن به اهدافش پیش ببرند. نتیجه حاصل با نتایج حاصل از مطالعات حضرتی و همکاران (1389)، امینی و همکاران (1387) و پوگی و پولنک (1988) مطابقت دارد.
جدول 6. شاخص های اجماع و اهمیت و وزن بعد آموزشی شناسایی تعاونی های موفق کشاورزی
|
شاخص های آموزشی |
شاخص اجماع |
شاخص اهمیت |
وزن یا ضریب اهمیت |
|
میزان دوره آموزشی گذرانده شده مدیران به ساعت |
7/1 |
56/76 |
5/75 |
|
نوع دوره گذرانده شده توسط مدیر عامل(مرتبط بودن) |
6/1 |
33/72 |
11/71 |
|
متوسط تعداد اعضای شرکت کننده در دوره های آموزشی |
6/1 |
15/66 |
56/64 |
|
متوسط دوره آموزشی گذرانده شده توسط اعضا |
4/1 |
60/64 |
34/92 |
منبع: یافته های تحقیق
بعد فردی و پرسنلی
طبق نظر کارشناسان شرکت کننده در این تحقیق، میزان تحصیلات مدیران و اعضا مهمترین شاخص سنجش موفقیت تعاونیهای کشاورزی میباشند که تأثیر بسزایی در رسیدن شرکت به اهداف دارند (جدول 7). نتایج به دست آمده از این بخش، یافتههای حاصل از تحقیقات کار و همکاران (2007) و پوگی و پولنک (1988) را تأیید می نماید.
جدول 7. شاخص های اجماع و اهمیت و وزن بعد فردی شناسایی تعاونی های موفق کشاورزی
|
شاخص های فردی |
شاخص اجماع |
شاخص اهمیت |
وزن یا ضریب اهمیت |
|
متوسط تحصیلات مدیران |
8/1 |
20/87 |
20/86 |
|
متوسط تحصیلات اعضا |
7/1 |
09/84 |
60/81 |
|
سن مدیر عامل |
5/1 |
98/75 |
40/75 |
|
سن رئیس هیئت مدیره |
5/1 |
39/71 |
52/69 |
|
متوسط سابقه عضویت اعضا |
6/1 |
20/67 |
71/62 |
|
تعداد اعضا |
3/1 |
13/62 |
20/61 |
|
متوسط سن اعضا |
4/1 |
11/60 |
63/59 |
منبع: یافته های تحقیق
نتیجهگیری و پیشنهادها
نتایج این تحقیق نشان داد که مهمترین شاخصها برای شناسایی موفقیت تعاونیها را میتوان در شش بعد اقتصادی، اجتماعی، حقوقی، مدیریتی، فردی و آموزشی تقسیم بندی کرد. به طور کلی در اهمیت و اجماع، براساس مطالعات انجام شده، شاخصهای اقتصادی حائز اهمیت بیشتریاند و لذا در ارزیابی تعاونی ها بایستی به این مقوله وزن بیشتری داد. نظر به اینکه تعاونی یک سازمان اقتصادی و اجتماعی است به نظر می رسد مانند سایر بنگاه های اقتصادی امکان فعالیت تعاونی بدون داشتن ویژگی های اقتصادیِ مثبت ممکن نخواهد بود. به همین دلیل، نتایج این پژوهش نشان داد که میزان سود و اشتغالزایی، که جزء انتظارات بحق از هر تعاونیاند، در اولویتهای اول اجماع، اهمیت و وزن میباشند. لذا در این راستا پیشنهاد می شود که سیاستگذاران و سازمان های مسئول در بخش تعاونی در شناسایی تعاونی های موفق کشاورزی این موارد را در نظر داشته باشند. در بحث شاخص اجماع در مؤلفههای مورد مطالعه تاحدودی روی مؤلفههای مورد مطالعه مستخرج از مدلهای ارزیابی عملکرد اجماع نظر وجود داشته است که واریانس کم این شاخص مؤید این مسئله میباشد.
از مهمترین شاخصهای بعد اجتماعی ارتباط تعاونی ها با مدیران واحدهای مشابه و ارتباط آنها با ارگان های دولتی و سازمان هستند که پیشنهاد میشود با تشویق تعاونیها به این امور، مقدمات مراجعه مدیران به سازمان های دولتی و دیگر تعاونی ها فراهم شود، چون افزایش ارتباط تعاونیها موجب بهرهگیری تعاونیها از تجارب واحدهای مشابه خواهد شد.
همانطور که پیش بینی میشد، در مؤلفههای مدیریتی مهمترین شاخصها، داشتن متخصص در شرکت تعاونی و رضایتمندی اعضا میباشند. مدیران تعاونی ها باید این موارد را مدنظر قرار دهند تا تعاونی را با کمک همکاران متخصص و ایجاد همدلی بین اعضایشان در مسیر درست پیش ببرند. در غالب بنگاه ها در تحلیل عملکرد، سیستم پاداش در رتبه اول قرار دارد ولی تحقیق حاضر نشان داد که سیستم پاداش و تنبیه در تعاونی ها امکان عملیاتی بودن را ندارد و به همین دلیل، در رتبه آخر اجماع، اهمیت و وزن در مؤلفههای مدیریتی قرار گرفته است.
از مؤلفههای حقوقی شاخص در این مطالعه میزان مشارکت اعضا در تصمیمگیریها و تعداد جلسات برگزار شده میباشند. در این راستا، پیشنهاد می شود مدیریت تعاونی با تشویق و کسب آگاهی از منافع اعضای تعاونی و رفع نیازهایشان، شرایط حضور مستمر آنان در تمامی جلسات و مشارکت در تصمیم گیری های امور مربوط به تعاونی را فراهم کند.
در مؤلفههای آموزشی و فردی نیز از مهمترین شاخصها میتوان به دوره های آموزشی برگزار شده برای مدیران و اعضا و میزان تحصیلات و تجربه مدیران اشاره کرد. در این باره نیز پیشنهاد میشود که سازمانها و دستاندرکاران بخش تعاونی آموزش مدیران و اعضای تعاونیها را به عنوان یک اصل مهم مدنظر قرار دهند تا همزمان با پیشبرد سایر اهداف تعاونی، کیفیت و نحوه عملکرد کارکنان نیز افزایش یابد. همچنین باید شرایطی فراهم شود که کلیه اعضای تعاونی، به ویژه مدیران، بتوانند از حیث تحصیلات و تجربه، خود را ارتقا دهند.
)