شاخص های شناسایی تعاونی‎های موفق کشاورزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموختة کارشناسی ارشد توسعه روستایی، دانشگاه بوعلی سینا،

2 دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا،

3 استادیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا،

4 استادیار ترویج و آموزش کشاورزی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی

چکیده

چکیده این تحقیق با هدف شناسایی شاخص های ارزیابی عملکرد تعاونی های کشاورزی و نهایتاً ارتقای کمی و کیفی این تشکل‌ها و شناسایی تعاونی های موفق کشاورزی انجام شد. روش تحقیق با توجه به هدف و سؤالات تحقیق، کاربردی و از نوع تحقیقات کیفی می باشد که در دو مرحله انجام شده است. در مرحله اول، به صورت کتابخانه ای تحقیقات و منابع مختلف بررسی و شاخص‌های اولیه مرسوم در ارزیابی استخراج گردید و در مرحله دوم از تکنیک دلفی برای تدوین و وزن‌دهی به شاخص ها استفاده شد. نمونه‎گیری به صورت کاملاً هدفمند و از نوع گلوله برفی بوده به طوری ‌که 26 نفرکارشناس مرتبط و آشنا با تعاونی‌ها انتخاب شدند و مورد مصاحبه قرار گرفتند. نتایج این تحقیق نشان داد که مهم‎ترین شاخص‎ها برای شناسایی موفقیت تعاونی ها را می‌توان در شش بعد اقتصادی، اجتماعی، حقوقی، مدیریتی، فردی و آموزشی تقسیم بندی کرد. مهم‎ترین شاخص های شناسایی شده عبارت‎اند از: اشتغال زایی، سودآوری، سطح تحصیلات مدیران و اعضا، تخصص مدیران و اعضا، تداوم فعالیت شرکت تعاونی و میزان مشارکت و رضایت اعضا. نتایج وزن‌دهی صاحب‎نظران و کارشناسان نشان داد سودآوری با مقدار 30/89 درصد، اشتغال‎زایی 08/83 درصد، سطح تحصیلات مدیران و اعضا 20/86 درصد، میزان مشارکت اعضا 35/73 درصد و میزان رضایت اعضا با مقدار 27/78  درصد به ترتیب بیشترین ضریب اهمیت یا وزن را به خود اختصاص داده‎ند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying Successful Indicators for Agricultural Cooperatives

نویسندگان [English]

  • F. Heydari 1
  • K. NaderiMahdei 2
  • A. Yaeghoubi Farani 3
  • A. Heydari 4
1 Former Master Student, Department of Agricultural Extension and Education, Bu-Ali Sina University,
2 . Associate Professor, Department of Agricultural Extension and Education, Bu-Ali Sina University,
3 Assistant Professor, Department of Agricultural Extension and Education, Bu-Ali Sina University,
4 Assistant Professor of Agricultural Extension and Education, Mininstry of Cooperatives, Labor and Social Welfare
چکیده [English]

Abstract This study aimed to identify indicators for evaluating the performance of agricultural cooperatives and trying to promote quality and quantity of agricultural cooperatives and recognizing successful agricultural cooperatives. This study was applied research that was based on qualitative methodology. The data were collected in two phases. Reviewed literature and identifying primary indicators included the first step. The second step, for the purpose of finalizing and weighing the indicators a Delphi technique was used. Twenty-six   related experts and specialists were the respondents of Delphi phase that were selected by purposeful and snowball sampling methods. The results showed that the most important indicators for the success of cooperatives could be detected in 6 dimentions such as; economic, social, legal, managerial, educational, and individual.The most important parameters were identified such as; employment, profitability, education level of administrators and members, the expertise of managers, members, continuity of co-operative activity and participation and saticfaction of the members pointed out. Factor of importance or weight given to these experts, the indexes are: profitability 89.30, job creation 83.08, education administrators and members 86.20, participation 76.35 and consent of the members 78.27.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Agricultural cooperatives
  • Delphi Technique
  • Performance Assessment
  • Success Indicators of Cooperatives

مقدمه

تعاونی‎ها یکی از اصلی ترین جنبه‎های مادی و اقتصادی جوامع نوین هستند که با جنبه‎های فرهنگی و اجتماعی هر جامعه پیوند مستقیم دارند (هزار جریبی، 1386). براساس برخی از مطالعات صورت گرفته، بخش تعاونی می‌‌ تواند 30 درصد از محصول ناخالص داخلی کشور را هدف قرار دهد (اتاق تعاون مرکزی ایران، 1391). یکی از گرایش‎هایی که تعاونی ها در آن فعالیت می‎­کنند و می‎توانند این‎هدف را میسر سازند، تعاونی‎های کشاورزی از نوع تعاونی تولیدی می‎باشند. رحیمی و ابراهیمی (1390) در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده اند که تعاونی های تولید کشاورزی در ایران به دلایل مختلفی همجون کمبود اعتبار، بحران مالی، سرمایه گذاری ناکافی، ناآگاهی کشاورزان، فقدان متخصصان واجد شرایط، پایین بودن کیفیت ماشین آلات و ابزار آلات و عدم اطلاع رسانی، شرایط مساعد و متعادلی ندارند. تعاونی‌های تولیدی با سهمی معادل 47 درصد از کل تعاونی‌ها، نزدیک به 40 درصد از کل اشتغال ایجاد شده در بخش تعاون را به خود اختصاص داده‌اند که این امر مبین اهمیت و نقش مهم این تعاونی‌ها در ایجاد اشتغال است. در ایران، از مجموع 175 هزار اتحادیه و تعاونی‌ به ثبت رسیده 66 هزار و 616 تشکل تعاونی با فعالیت در 34 گرایش تولیدی، سهمی معادل 46/94 درصد از کل تعاونی‌های کشور را به خود اختصاص داده‌اند. تعاونی‌های تولیدی از نظر تنوع فعالیت در شش گروه اصلی و کشاورزی، صنعت، معدن، فرش دستباف، عمران و پیمانکاری و تأمین نیاز تولید‌کنندگان فعالیت می‌کنند. سهم بخش کشاورزی از این تعداد، 46 درصد می‏باشد که معادل 37 هزار و 320  اتحادیه و تعاونی است  (وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، 1391).

محدودیت‎های متنوع و متعددی در راستای توسعه و موفقیت شرکت های تعاونی کشاورزی وجود  دارد، ولی این دسته از شرکت ها بایستی توانمندی های لازم را در ابعاد مختلف سازمانی تقویت نمایند تا بتوانند در اجرای نقش هایی که از آنان انتظار می رود از اثربخشی لازم برخوردار گردند. متأسفانه تجربه چند ساله تعاونی‎های تولید کشاورزی حاکی از اختلاف در موفقیت نسبی آن‎ها در نیل به اهداف تعاونی ها و موفقیت این شرکت هاست (شجری و همکاران، 1387).

گردآوری شاخص های سنجش عملکرد شرکت های تعاونی تولید کشاورزی و شناسایی نقاط ضعف، قوت و موفقیت آن‎ها در تخصیص بهینه امکانات و مقایسه آنها با یکدیگر اهمیت ویژه­ای دارد و از این راه می توان با شناسایی عوامل مؤثر بر کارایی این نوع از تعاونی‎ها، نسبت به انتقال و ترویج یافته‎ها از تعاونی‎های موفق به دیگر واحد­های تعاونی اقدام نمود. اما سازمان‎دهی نامعقول، عدم حمایت‎های قانونی از بخش تعاونی(سعدی و همکاران، 1386) و فقدان یک سیستم نظارتی و ارزشیابی کارآمد و جامع در وزارت تعاون‎باعث شده‎است‎ تسهیلات مربوط در مسیرهای غیرمولد به کار گرفته شود. همچنین توسعه تعاونی‎ها و جذب سرمایه های دولتی به تنهایی موجب توسعه­اقتصادی‎ نمی­شود بلکه این امر در گروی شناسایی و تشویق تعاونی‎های موفق به تعاونی‎های دیگر به منظور بازگشت به عرصه رقابت است (کرمی و آگهی، 1391).

امروزه همه سازمان­های دولتی و خصوصی برای توسعه، رشد و پایداری در عرصه رقابت به نوعی سیستم ارزیابی عملکرد نیاز دارند که در قالب آن بتوانند کارایی و اثربخشی برنامه های سازمان، فرایند و منابع انسانی خود را مورد سنجش قرار دهند ولی  در حال حاضر در کشور تنها چهار شاخص کلی و مبهم اجتماعی (تکیه بر اصول تعاون و تعامل با مدیران)، اقتصادی (بهره‌گیری بهینه از سرمایه شرکت، استاندارد بودن تولیدات و دارابودن تراز اقتصادی)، حقوقی (رعایت مقررات تعاونی) و مدیریتی ( مشتری مداری و حرکت در راستای توسعه) برای ارزیابی عملکرد تعاونی ها مورد استفاده قرار می­گیرد(وزارت تعاون، 1391) که این شاخص ها برای شناسایی تعاونی های موفق کشاورزی کافی نبوده و باید شاخص های کامل تر را تدوین کرد.

شاخص­های تدوین شده باید دارای ویژگی D-SMART باشند؛ یعنی، داده‎ها و اطلاعات لازم مربوط به هر شاخص وجود داشته باشد[1].؛ مخصوص، معین و مشخص باشد[2]؛ شاخص­ها جامع و مانع، شفاف و ساده، واضح و صریح باشد به طوری که برداشت یکسان از مفاهیم ایجاد کند؛ قابل اندازه گیری باشد[3] و سنجش آن به سادگی مقدور باشد؛ در دسترس باشد[4]؛ واقع گرایانه باشد[5]، یعنی با فعالیت‎ها و مأموریت‎ها و راهبردهای واقعی سازمان و با حوزه های حساس و کلیدی عملکرد سازمان مرتبط باشد؛ و چارچوب و محور زمانی مورد ارزیابی معین داشته باشد[6].

بنابراین، ارائه روشی که بتواند رتبه بندی و در نتیجه تصمیم گیری و انتخاب را با توجه به معیارهای مختلف تسهیل نماید و از قابلیت اطمینان بالایی برخوردار باشد، حائز اهمیت است. رتبه‎بندی اجازه می­دهد تا عملکرد یک تعاونی با عملکرد تعاونی‎های دیگر مورد مقایسه و قضاوت قرار گیرد(Liebrand, 2007). وجود مسائلی‎مانند عدم شناسایی دقیق تعاونی‎های موفق کشاورزی و تمیز آن‎ها از تعاونی‎های ناموفق برای مدیریت بهتر تعاونی‎ها و نبود سیستم ارزیابی قاطع و نظام‎مند کارکردهای تعاونی‎ها به دلیل فقدان شاخص‎های جامع و همه‎جانبه نگر نشان‎دهنده اهمیت پرداختن به موضوع تحلیل شاخص های شناسایی تعاونی­های موفق کشاورزی به عنوان یکی از راه­حل های مهم این مشکلات است.

 

مبانی نظری و پیشینة تحقیق

موسایی و علی احمدی (1387) در بررسی خود در زمینة موفقیت تعاونی‎ها، نبود انسجام درونی تعاونی، ضعف مشارکت اجتماعی اعضای تعاونی، عدم همکاری سازمان های ذیربط و ضعف نگرش های تعاونی اعضا را از جمله مهم ترین عوامل برشمرده‎اند.

نکوئی نائینی و همکاران (1388) موفقیت تعاونی‎ها را در گرو سه دسته عوامل درون‎سازمانی (نیروی انسانی، مسائل مالی و مدیریت)، برون سازمانی (عواملی که در خارج از فضای درون سازمانی بر چگونگی روند فعالیت‎ها تأثیر می‎گذارند) و ساختاری (قوانین و مقررات درون‎سازمانی و برون سازمانی) می­دانند.

حضرتی و همکارانش (1389) در بررسی شناسایی عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی‎های کشاورزی، شاخص‎های وجود مشارکت و همفکری بین اعضای تعاونی، برخورداری از تسهیلات دولتی جهت گسترش تجهیزات و فعالیت‎های کشاورزی، تولید اشتراکی و کاهش هزینه های تولید، جذب و پس انداز سرمایه های اندک کشاورزان به عنوان پشتوانه مالی شرکت، برگزاری جلسات مجمع عمومی و انتخابات درون سازمانی، آموزش اعضا در زمینه ساختار و قوانین تعاونی، نگرش مثبت اعضا نسبت به نوآوری در تولید، نزدیکی به شهر و سهولت مراجعه به ادارات مربوطه، بهره­گیری از تجارب و مشاوره مدیران واحدهای مشابه را مورد سنجش قرار داده‎اند.

امینی و همکاران (1387) شاخص­های میزان شناخت اعضا از اصول تعاون، میزان مشارکت اعضا در امور شرکت ها، میزان تخصص هیئت‎های مدیره و مدیران عامل و میزان برخورداری اعضا از آموزش را از مهم‎ترین مؤلفه‎های درون سازمانی در موفقیت تعاونی های مرغداران بیان کرده­اند.

در بررسی عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی‎های شیلات، مرادی و علی بیگی (1389) تأمین بچه ماهی و خوراک و داروی ماهی، بیمه کردن اعضا، اعطای تسهیلات به اعضا، مشارکت دادن اعضا در تصمیم­گیری­های شرکت، فروش و عرضه ماهی، افزایش درآمد اعضا، میزان اشتغال‎زایی، ارائه مشاوره های تخصصی و دامپزشکی به اعضا، برگزاری کلاس‎ها و جلسات، افزایش تولید، رفع نیازهای اعضا، جذب مشتری و بازاریابی را مهم‎ترین شاخص­های ارزیابی موفقیت عنوان کرده‎اند.

از مطالعات خارجی نیز می‎توان به مطالعه چیبندا و همکارانش(Chibanda et al., 2009) اشاره کرد که در تحقیق خود بر عوامل نهادی (کاهش حجم سهام، تکیه بر بودجه دولت، سطح پایین سرمایه گذاری) و نظارتی موثر بر عملکرد تعاونی های کشاورزی خرده پا تأکید داشته‎اند.

نیارو و کامو (Nyoro and Komo, 2005) مهم‎ترین شاخص های موفقیت تعاونی ها در کنیا را شاخص های نرخ پرداخت، اطلاعات به موقع و مناسب، تولید با کیفیت بالا و خروجی بالا عنوان کرده‎اند. کارر و همکارانش (Carr et al., 2009) از مهم‎ترین ویژگی‎های سازمانی تعاونی‎های موفق داشتن مدیران باتجربه، داشتن چشم انداز 1 تا 5 ساله و ثبات‎مالی را برشمرده‎اند. رودریگوز و کلج (Rodríguez, J., College, A. (2010)) مهم‎ترین عوامل موفقیت تعاونی‎های کشاورزی کلمبیا را دسترسی به زمین، دسترسی به اعتبار، دسترسی به تکنولوژی و خدمات فنی، دسترسی به بازار و قابلیت‎های مدیریتی و عمل جمعی عنوان کرده‌اند.

مارکس و لینک (Marxt & Link, 2002) عوامل موفقیت برای شرکت های تعاونی را در عوامل ساختاری (قوانین و مسئولیت‎ها، تجربه و مهارت‎های اجتماعی، کنترل مؤثر)، عوامل فرهنگی (تعهد به همکاری، اعتماد، صراحت و صداقت، اعتماد به نفس، انتقال اطلاعات از مدیریت، ایجاد اعتماد، ارتباطات، ایجاد روحیه گروهی) و عوامل ریسک‎آمیز (آمادگی برای خطر و به اشتراک گذاری اطلاعات، تجزیه و تحلیل ریسک، منافع متقابل و وابستگی متقابل) طبقه بندی کرده‎اند.

ازدمیر (Ozdemir, 2005) در بررسی تعاونی‎های کشاورزی موفق در ترکیه نتیجه گرفت که در این تعاونی ها نقش مشارکت اعضا برجسته تر بوده و روابط آن‎ها با ارگان های دولتی، آگاهی از اصول تعاون، و فراوانی بازدیدکننده بیشتر از تعاونی های کشاورزی دیگر می باشد.

گارنسگا و همکارانش (Garnevska et al., 2011) بیان کرده اند یک محیط پایدار حقوقی، مدیر و رهبر تعیین شده، حمایت های مالی و فنی دولت از تعاونی ها، درک کشاورز و مشارکت آن‎ها در فعالیت های تعاونی و حمایت خارجی مناسب از سازمان های غیر دولتی حرفه‎ای از عوامل کلیدی در موفقیت تعاونی های کشاورزان در شمال غرب چین است.

پوگی و پولنک (Poggie & Pollnac, 1988) عوامل مؤثر بر موفقیت و شکست تعاونی‎های ماهیگیران در اکوادور را پرداخت حقوق و دستمزد مدیران، سفارشات اعضا، میزان تحصیلات مدیر، دریافت کمک‎های دولتی، تعهدات اعضا، شرکت همه اعضا در جلسات، روابط خوب میان اعضا، تجربه مدیر، میزان پس انداز تعاونی، و آموزش اعضا برای کار با یکدیگر عنوان کرده­اند.

 

مشتری مداری،  ارتباط با بازار و رقبا، حمایت دولت، کاهش مقررات دست و پاگیر دولت

 

فعالیت های ترویجی، آموزش اطلاع رسانی، آموزش اعضا در زمینه ساختار وقوانین تعاونی

 

برگزاری جلسات مجمع عمومی و انتخابات درون سازمانی،  پایبندی به اصول تعاون

مشارکت اعضا، رضایت اعضا، اعتماد اعضا به یکدیگر، میزان مشارکت افراد بومی در تعاونی

 

سرمایه در گردش، دارایی جاری، درآمد تعاونی‎ومیزان‎بستانکاری، ذخایر عمومی تعاونی، میزان سود

 

سابقه عضویت، میزان تحصیلات، میزان آگاهی و مهارت‎های فردی مدیران، میزان روحیه کارآفرینی

 

شاخصهای موفقیت تعاونی

اجتماعی

اقتصادی

فردی

حقوقی

آموزشی

محیطی

با توجه به اینکه یک مدل جامع ارزیابی عملکرد در تعاونی­ها وجود ندارد، مدل مفهومی تحقیق، که حاصل تلفیق مدل های ارزیابی عملکرد کارت امتیازی متوازن و چارچوب مدوری و استیپل می‎باشد، به شرح شکل زیر است:

شکل 1. مدل مفهومی تحقیق )

روش‌شناسی تحقیق

پژوهش حاضر، کاربردی[7] و در قالب پارادیم کیفی مبتنی بر روش دلفی برای تدوین شاخص‎هاست. شاخص‌ها معیارهایی هستند که ویژگی‌های یک پدیده (که در این پژوهش عملکرد تعاونی­ها هستند) را قابل سنجش و ارزیابی می‌کنند (اسدی و نادری مهدیی، 1388)؛ به عبارت دیگر، شاخص به نوعی متغیر همسان­سازی شده و قابل قضاوت در تعاونی هاست.

در این پژوهش نمونه­گیری به صورت غیر تصادفی و کاملاً هدفمند و از نوع گلوله برفی[8] (Flick, 2007) بوده به طوری­که 26 نفر کارشناس ادارات تعاونی، جهاد کشاورزی و بانک­های عامل اعطای تسهیلات به تعاونی‎ها، که آشنایی زیادی با فعالیت تعاونی­ها و به خصوص تعاونی های کشاورزی داشتند، انتخاب و مصاحبه شدند.                                                                                                                                                                                  

در مرحلۀ اول این مطالعه، به شکل اسنادی و کتابخانه­ای، اقدام به گردآوری و شناسایی شاخص­ها و ابعاد موفقیت شرکت­ها و تعاونی­ها در گزارش­ها، کتب، تحقیقات و مقالات مرتبط خارجی، داخلی و همچنین در قوانین و برنامه های کشور شد و فهرست اولیه متغیرها و شاخص­ها تدوین گردید. در مرحلۀ بعد، با علم بر این موضوع که در دستیابی به هدف اصلی این مطالعه کسب اطلاعات دقیق و طراحی مدل­های ریاضی و آماری معتبر با محدودیت‎های جدی مواجه خواهد بود، از روش دلفی (محاسبۀ دو شاخص اجماع و اهمیت) برای تکمیل شاخص ها و شناسایی شاخص های جدید از نظر صاحب‎نظران استفاده شد به طوری که روش دلفی مورد استفاده در این تحقیق بر اساس طبقه­بندی متداول (Woudenberg, 1991[9])، از نوع کلاسیک یا سنتی و براساس طبقه بندی اشتروس و زیگلر[10]Strauss & Zeigler, 1997) ) از نوع عددی است. مهم ترین دلیل این انتخاب را می­توان در ماهیت توافق­محور این روش و به عبارتی ایجاد اجماع و وفاق بین صاحب‎نظران و کارشناسان (شعبانعلی فمی و همکاران ،1388) در طراحی شاخص شناسایی تعاونی‎های موفق کشاورزی دانست. به طور کلی، فرایند اجرای ابزارمند (با پرسش‎نامه طراحی شده) روش دلفی در این مطالعه به شرح زیر است:

1. شرکت کنندگان در این مطالعه انتخاب گردیدند و از آنان خواسته شد در پاسخ به مجموعه‎ای از سؤالات پرسش‎نامه، که برآمده از مرحلۀ اول مطالعه (مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه باز) بوده است، شاخص­ها و پیشنهادهای خود را ارائه کنند.

2. پس از تحلیل اولیه پاسخ­ها، هر پاسخگو، بازخورد دورۀ اول جواب‎های همۀ پاسخگویان را دریافت می‎کند و دور دوم پاسخگویی جهت دستیابی به میزان اجماع و اهمیت ابعاد و خرده ابعاد شاخص ها انجام شد.

3.همچون مرحلۀ قبل، بار دیگر بازخورد نتایج برای مشخص ساختن میزان اهمیت و همچنین اولویت بندی شاخص‎ها، به شرکت کنندگان ارسال و بازتحلیل شد. سرانجام براساس نتایج این پرسش‎نامه‎ها و براساس فرایند منطقی شاخص‎سازی، به طراحی و تدوین شاخص ها پرداخته شد.

این مطالعه در جهت تحلیل و دستیابی به شاخص های شناسایی تعاونی‎های موفق کشاورزی معتبر در دو سطح (ابعاد و خرده ابعاد) با استفاده از فرایند چندمرحله ای تکنیک دلفی، به محاسبۀ دو شاخص(اجماع و اهمیت) پرداخته است.

 

نحوۀ محاسبۀ شاخص اجماع

این شاخص نشان می‎دهد که خبرگان و صاحب‎نظران این مطالعه تا چه حد نسبت به خرده‌ابعاد و معرف‎های بیان شده، اجماع نظر و توافق دارند (آزاد ارمکی و همکاران، 1391). گفتنی است که ابعاد 6 گانه شاخص‎ها  براساس نظرات و پیشنهادات پاسخگویان انتخاب شده است، اما برای به اجماع رسیدن در باب خرده ابعاد ، چهار گزینه زیر طراحی شد:

الف) کاملاً موافقم، ب) تا حدی موافقم، ج) تاحدی مخالفم، د) کاملاً مخالفم.     

پس از گردآوری داده ها در این مرحله، شاخص اجماع به شکل زیر محاسبه شد:

تعداد پاسخ‎ها به گزینه الف×(2)+تعداد پاسخ ها به گزینه ب×(1)+تعداد پاسخ ها به گزینه ج×(1-)+تعداد پاسخ ها به گزینه د×(2-)

تعداد کل پاسخ ها

هرچه شاخص اجماع به صفر نزدیک‎تر باشد نشان دهندۀ تفاوت آرای کارشناسان مورد نظر در باب خرده ابعاد انتخابی برای سنجش بعد مورد مطالعه است و هر چه مقدار شاخص اجماع از صفر دورتر باشد مبین توافق بر سر موضوع مد نظر می‎باشد (همان). در این مطالعه، مقدار شاخص اجماع بر برداری از 2 + تا 2-  نشان داده شده است تا میزان اجماع کارشناسان کاملاً مشخص شود.

 

نحوۀ محاسبۀ شاخص اهمیت

این شاخص نشان دهندۀ میزان اهمیتی است که کارشناسان برای هریک از خرده ابعاد شاخص های مورد نظر قائل بوده اند. در این مرحله، از میزان اهمیت خرده ابعاد برآمده از آن با پنج گزینه «خیلی زیاد، زیاد، تاحدودی، کم و خیلی کم» نظرخواهی شد که هریک از پاسخگویان می­توانستند یکی از گزینه ها را انتخاب کنند. شاخص اهمیت نیز به صورت زیر محاسبه شد:

تعداد پاسخ ها به گزینه خیلی زیاد×100+ تعداد پاسخ ها به گزینه زیاد×80+ تعداد پاسخ ها به گزینه تا حدودی×60+ تعداد پاسخ ها به گزینه کم×40+ تعداد پاسخ ها به گزینه خیلی کم×20

تعداد کل پاسخ ها

در همین راستا، هرچه «شاخص اهمیت » هریک از خرده ابعاد به 100 نزدیک تر باشد مبین اهمیت بیشتر این موضوعات و هرچه نمرۀ شاخص گرایش به صفر داشته باشد نشان‎دهندة اهمیت کمتر موضوعات مورد نظر نزد کارشناسان است.

 

نحوۀ محاسبۀ وزن یا ضریب اهمیت

این شاخص برای اولویت‎بندی هرکدام از سطوح شاخص های در نظر گرفته شده در سومین مرحله استفاده شد. در این مرحله پس از تجزیه و تحلیل مراحل پیشین، از کارشناسان شرکت کننده در این مطالعه دربارۀ میزان اهمیت مفاهیم مورد اجماع و دارای اهمیت نظرخواهی شد و آن‎ها پاسخ های خود را با انتخاب یک عدد از 0 تا 100 بیان کردند. بعد از جمع آوری داده ها، میانگین هر یک از وزن های داده شده به خرده ابعاد با استفاده از نرم افزار spss مشخص و به عنوان وزن آن شاخص عنوان شد. هرچه «ضریب اهمیت یا وزن» هریک از خرده ابعاد به 100 نزدیک‌تر باشد مبین اولویت بیشتر این خرده‎بعد و هرچه نمرۀ شاخص به صفر گرایش داشته باشد نشان‎دهندة اولویت کمتر خرده‎بعد مورد نظر نزد کارشناسان است.

 

بحث و تحلیل

در این بخش با توجه به فراوانی تعداد پاسخ ها در تمامی 3 مرحله دلفی و الزام اختصار، فقط به ارائه نتایج مرحله پایانی بسنده می شود. در فرایند شاخص سازی برای شناسایی و معرفی تعاونی های موفق کشاورزی با تأکید بر روش دلفی و استفاده از نظرات کارشناسان، ابعاد مختلف این مفهوم در قالب شش بعد اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی، حقوقی، فردی و آموزشی ارائه شده است. این بخش با استفاده از تحلیل و محاسبه شاخص­های اجماع و اهمیت و اولویت، به نتایج به دست آمده از این پژوهش اختصاص دارد. نکته قابل توجه در نتایج محاسبات شاخص­های مورد مطالعه، دستیابی به اجماع و توافق بر سر ابعاد در نظر گرفته شده بوده است؛ هرچند در محاسبه شاخص اجماع، نتایج نسبی تقریباً یکسان و برابری به دست آمد ولی بعد اجتماعی با اختلاف ناچیزی به نسبت دیگر ابعاد، در اولویت بندی شاخص های مذکور رتبۀ اول را به خود اختصاص داد.

جدول 1. شاخص اجماع و ضریب اهمیت ابعاد مختلف شناسایی تعاونی های موفق کشاورزی 

نوع ابعاد

شاخص اجماع

شاخص اهمیت

اقتصادی

4/1

99/71

اجتماعی

6/1

54/70

مدیریتی

5/1

48/67

حقوقی

5/1

33/67

آموزشی

5/1

90/69

فردی

3/1

51/63

            منبع: یافته های تحقیق

در ادامه، به تحلیل و تبیین هرکدام از ابعاد 6 گانه شاخص ها به انضمام تفکیک های برآمده از اطلاعات پرسش‎نامه می پردازیم.

 

بعد اقتصادی

یکی از مهم‎ترین ابعاد ارزیابی تعاونی های موفق کشاورزی، شاخص های اقتصادی می‎باشد که موفقیت بیشتر شرکت‎ها به این شاخص بستگی نسبی زیادی دارد. طبق جدول 2، مهم‎ترین  شاخص‎های اقتصاد عبارت‎اند از: میزان سود شرکت، میزان اشتغال‎زایی، میزان سرمایه کنونی شرکت و میزان آورده اعضا در بدو تأسیس (میزان سرمایه گذاری اولیه). نتایج به دست آمده با نتایج مطالعات امینی و همکاران (1387)، چیبندا (2009) و کار و همکاران (2007) مطابقت دارد. همچنین مشاهده می­شود که شاخص های میزان وام دریافتی و میزان ذخیره پولی تعاونی‎ها در رتبه‎های پایینی قرار گرفته اند. این نتیجه با نتایج حاصل از پژوهش نکوئی نائینی و همکاران(1388)، رودریگوئز و کلج (2011) و پوگی و پولنک (1988) مغایرت دارد چون آن‎ها این موارد را از مهم‎ترین شاخص های موفقیت تعاونی ها برشمرده‎اند.

جدول2. شاخصهای اجماع و اهمیت و وزن بعد اقتصادی شناسایی تعاونیهای موفق کشاورزی

 شاخص های اقتصادی

شاخص اجماع

شاخص اهمیت

وزن یا ضریب اهمیت

میزان سود شرکت در یک­سال

7/1

46/87

30/89

تعداد اشتغال مستقیم ایجاد شده توسط شرکت تعاونی

8/1

15/86

08/83

میزان سرمایه کنونی(دارایی ها) شرکت تعاونی

6/1

53/71

05/77

میزان آورده اعضا در بدو تأسیس

5/1

69/77

46/76

میزان بودجه سالانه پیش بینی شده

7/1

69/77

60/75

میزان سرمایه اولیه شرکت تعاونی

4/1

20/73

92/71

میزان تسهیلات دریافتی از بانک در بدو تأسیس

5/1

76/70

38/65

میزان متوسط اعطای تسهیلات به اعضا در سال

2/1

07/53

12/64

متوسط حقوق مدیرعامل طی 4 سال اخیر

2/1

61/54

11/62

تعداد سهام خریداری شده توسط اعضا در بدو تأسیس

3/1

07/63

42/60

مقدار تسهیلات (وام دریافت شده) استفاده شده در 4سال اخیر

4/1

76/50

39/57

میزان بستانکاری شرکت یا ذخیره پولی

5/1

23/69

76/54

منبع: یافته های تحقیق

بعد اجتماعی

طبق جدول 3، از مهم‎ترین شاخص‎های اجتماعی ارزیابی تعاونی‎های کشاورزی می‎توان به ارتباط شرکت‎های تعاونی با یکدیگر و ارتباط آن‎ها با سازمان های اجرایی و اداری طی 3 سال اخیر اشاره کرد. هر چه ارتباط بین تعاونی ها با یکدیگر بیشتر باشد، آن‎ها می‌توانند از تجربیات هم بهره مناسب‎تری ببرند و در راه قدم مناسبی بردارند. این نتایج یافته‎های مطالعات حضرتی و همکارانش (1389)، ازدمیر (2005) و موسایی و احمدی (1387)، که مهم‎ترین عامل موفقیت تعاونی ها را ارتباط با ارگان ها و سازمان های ذیربط و مدیران واحدهای مشابه بیان نموده‎اند تأیید می‎نماید.

جدول 3. شاخص های اجماع و اهمیت و وزن بعد اجتماعی شناسایی تعاونی های موفق کشاورزی

شاخص های اجتماعی

شاخص اجماع

شاخص اهمیت

وزن یا ضریب اهمیت

تعداد ارتباط سالانه شرکت تعاونی با تعاونی های دیگر

8/1

30/72

83/70

تعداد ارتباط سالانه شرکت تعاونی با سازمان های اداری و اجرایی

6/1

07/73

60/68

تعداد ارتباط سالانه شرکت تعاونی با اتحادیه مربوط

6/1

30/72

40/68

تعداد کارکنان تحت پوشش بیمه شرکت تعاونی

4/1

61/64

33/67

منبع: یافته های تحقیق

بعد مدیریتی

با توجه به جدول 4، مهم‎ترین شاخص های مدیریتی مورد ارزیابی عبارت‎اند از: تعداد متخصصان مرتبط با کشاورزی در شرکت تعاونی، میزان رضایتمندی اعضا و تداوم فعالیت شرکت­ها. متخصصان کشاورزی در شرکت می­توانند مسائل و مشکلات تخصصی را بهتر رفع نمایند و موفقیت شرکت را تضمین کنند. میزان رضایتمندی اعضا نیز با تعداد شکایاتی که از شرکت تعاونی شده است قابل ارزیابی می باشد. نتایج به دست آمده از این بخش با نتایج پژوهش‎ نکویی نائینی و همکاران (1388) و رودریگوئز و کلج (2011) مطابقت دارد.

 

 

جدول4. شاخصهای اجماع و اهمیت و وزن بعد مدیریتی شناسایی تعاونی های موفق کشاورزی

شاخص های مدیریتی

شاخص اجماع

شاخص اهمیت

وزن یا ضریب اهمیت

تعداد متخصصان مرتبط با نوع فعالیت در شرکت تعاونی

6/1

84/73

77/79

تعداد سالانه شکایت های اعضا از  شرکت تعاونی

8/1

30/82

27/78

تعدادسالانه اختلافات و مشکلات‎حل‎شده اعضا توسط‎شرکت

6/1

15/76

54/14

تداوم فعالیت شرکت تعاونی

7/1

84/73

23/69

تعداد سالانه خدمات ارائه شده شرکت تعاونی به اعضا

7/1

39/64

30/66

تعداد محصولات عرضه شده شرکت با نام تعاونی

5/1

76/60

91/60

تعداد برگه سهام صادر شده برای اعضای شرکت تعاونی

4/1

07/53

65/62

داشتن تابلو مناسب با عنوان شرکت تعاونی

5/1

92/50

71/56

تعداد سالانه تشویق(پاداش) انجام شده در شرکت

5/1

46/68

52/49

منبع: یافته های تحقیق

بعد حقوقی

طبق جدول 5، مهم‎ترین شاخص حقوقی ارزیابی تعاونی های کشاورزی تعداد اعضای حاضر در مجمع عمومی می باشد. هر چه تعداد بیشتری از اعضا در این مجامع شرکت کنند، نشان از مشارکت بیشتر آنان در تصمیم گیری های شرکت تعاونی است. این نتیجه نتایج حاصل از مطالعات موسایی و احمدی (1387)، حضرتی و همکاران (1389) و امینی و همکاران (1387) را تأیید می‎کند. همچنین شاخص های تعداد جلسات برگزار شده و بازدید کارشناسان از تعاونی رتبه‎های بعدی را به خود اختصاص داده‎اند.

 

 

جدول 5. شاخصهای اجماع و اهمیت و وزن بعد حقوقی شناسایی تعاونی های موفق کشاورزی

شاخص‎های حقوقی

شاخص اجماع

شاخص اهمیت

وزن یا ضریب اهمیت

متوسط اعضای حاضر در مجمع عمومی عادی یا سالانه

8/1

25/80

35/76

تعداد جلسات مشترک برگزارشده با اداره تعاون شهرستان یا استان(درسال)

4/1

69/57

20/68

تعداد بازدید متخصصان و کارشناسان اداره کل تعاونی(درسال)

6/1

38/65

52/66

تعداد نظارت کارشناسان اداره کل از حسابرسی تعاونی(درسال)

6/1

61/74

18/63

تعداد جلسات تشکیل شده هیئت مدیره (درسال)

5/1

39/68

64/58

تعداد جلسات تشکیل شده مجمع عمومی در موقع مقرر (در طی 4 سال)

4/1

19/66

04/58

متوسط تعداد اعضای هیئت مدیره

2/1

86/58

98/53

منبع: یافته های تحقیق

بعد آموزشی

از مهم‎ترین شاخص­های آموزشی مورد ارزیابی، شرکت در دوره های آموزشی می باشد که برای مدیران و اعضای شرکت تعاونی برگزار می شود (جدول 6). هر چه مدیران یا اعضا در این دوره ها شرکت مؤثر و فعالانه ای داشته باشند بهتر می توانند شرکت تعاونی را در مسیر رسیدن به اهدافش پیش ببرند. نتیجه حاصل با نتایج حاصل از مطالعات حضرتی و همکاران (1389)، امینی و همکاران (1387) و پوگی و پولنک (1988) مطابقت دارد.

جدول 6. شاخص های اجماع و اهمیت و وزن بعد آموزشی شناسایی تعاونی های موفق کشاورزی

شاخص های آموزشی

شاخص اجماع

شاخص اهمیت

وزن یا ضریب اهمیت

میزان دوره آموزشی گذرانده شده مدیران به ساعت

7/1

56/76

5/75

نوع دوره گذرانده شده توسط مدیر عامل(مرتبط بودن)

6/1

33/72

11/71

متوسط تعداد اعضای شرکت کننده در دوره های آموزشی

6/1

15/66

56/64

متوسط دوره آموزشی گذرانده شده توسط اعضا

4/1

60/64

34/92

منبع: یافته های تحقیق

بعد فردی و پرسنلی

طبق نظر کارشناسان شرکت کننده در این تحقیق، میزان تحصیلات مدیران و اعضا مهم‎ترین شاخص سنجش موفقیت تعاونی­های کشاورزی می‎باشند که تأثیر بسزایی در رسیدن شرکت به اهداف دارند (جدول 7). نتایج به دست آمده از این بخش، یافته‎های حاصل از تحقیقات کار و همکاران (2007) و پوگی و پولنک (1988) را تأیید می نماید.

جدول 7. شاخص های اجماع و اهمیت و وزن بعد فردی شناسایی تعاونی های موفق کشاورزی

شاخص های فردی

شاخص اجماع

شاخص اهمیت

وزن یا ضریب اهمیت

متوسط تحصیلات مدیران

8/1

20/87

20/86

متوسط تحصیلات اعضا

7/1

09/84

60/81

سن مدیر عامل

5/1

98/75

40/75

سن رئیس هیئت مدیره

5/1

39/71

52/69

متوسط سابقه عضویت اعضا

6/1

20/67

71/62

تعداد اعضا

3/1

13/62

20/61

متوسط سن اعضا

4/1

11/60

63/59

منبع: یافته های تحقیق

نتیجهگیری و پیشنهادها

 نتایج این تحقیق نشان داد که مهم‎ترین شاخص­ها برای شناسایی موفقیت تعاونی‎ها را می‎توان در شش  بعد اقتصادی، اجتماعی، حقوقی، مدیریتی، فردی و آموزشی تقسیم بندی کرد. به طور کلی در اهمیت و اجماع، براساس مطالعات انجام شده، شاخص‎های اقتصادی حائز اهمیت بیشتری‎اند و لذا در ارزیابی تعاونی ها بایستی به این مقوله وزن بیشتری داد. نظر به اینکه تعاونی یک سازمان اقتصادی و اجتماعی است به نظر می رسد مانند سایر بنگاه های اقتصادی امکان فعالیت تعاونی بدون داشتن ویژگی های اقتصادیِ مثبت ممکن نخواهد بود. به همین دلیل، نتایج این پژوهش نشان داد که میزان سود و اشتغال‎زایی، که جزء انتظارات بحق از هر تعاونی‎اند، در اولویت‎های اول اجماع، اهمیت و وزن می‎باشند. لذا در این راستا پیشنهاد می شود که سیاست‎گذاران و سازمان های مسئول در بخش تعاونی در شناسایی تعاونی های موفق کشاورزی این موارد را در نظر داشته باشند. در بحث شاخص اجماع در مؤلفه‎های مورد مطالعه تاحدودی روی مؤلفه‎های مورد مطالعه مستخرج از مدل­های ارزیابی عملکرد اجماع نظر وجود داشته است که واریانس کم این شاخص مؤید این مسئله می­باشد.

از مهم‎ترین شاخص‎های بعد اجتماعی ارتباط تعاونی ها با مدیران واحدهای مشابه و ارتباط آن‎ها با ارگان های دولتی و سازمان هستند که پیشنهاد می‎شود با تشویق تعاونی‎ها به این امور، مقدمات مراجعه مدیران به سازمان های دولتی و دیگر تعاونی ها فراهم شود، چون افزایش ارتباط تعاونی‎ها موجب بهره­گیری تعاونی‎ها از تجارب واحدهای مشابه خواهد شد.

همان‎طور که پیش بینی می‎شد، در مؤلفه‎های مدیریتی مهم‎ترین شاخص‎ها، داشتن متخصص در شرکت تعاونی و رضایتمندی اعضا می‎باشند. مدیران تعاونی ها باید این موارد را مدنظر قرار دهند تا تعاونی را با کمک همکاران متخصص و ایجاد همدلی بین اعضایشان در مسیر درست پیش ببرند. در غالب بنگاه ها در تحلیل عملکرد، سیستم پاداش در رتبه اول قرار دارد ولی تحقیق حاضر نشان داد که سیستم پاداش و تنبیه در تعاونی ها امکان عملیاتی بودن را ندارد و به همین دلیل، در رتبه آخر اجماع، اهمیت و وزن در مؤلفه‎های مدیریتی قرار گرفته است.

از مؤلفه‎های حقوقی شاخص در این مطالعه میزان مشارکت اعضا در تصمیم‎گیری‎ها و تعداد جلسات برگزار شده می‎باشند. در این راستا، پیشنهاد می شود مدیریت تعاونی با تشویق و کسب آگاهی از منافع اعضای تعاونی و رفع نیازهایشان، شرایط حضور مستمر آنان در تمامی جلسات و مشارکت در تصمیم گیری های امور مربوط به تعاونی را فراهم کند.

در مؤلفه‎های آموزشی و فردی نیز از مهم‎ترین شاخص‎ها می‎توان به دوره های آموزشی برگزار شده برای مدیران و اعضا و میزان تحصیلات و تجربه مدیران اشاره کرد. در این باره نیز پیشنهاد می‎شود که سازمان‎ها و دست‎اندرکاران بخش تعاونی آموزش مدیران و  اعضای تعاونی‎ها را به عنوان یک اصل مهم مدنظر قرار دهند تا هم‎زمان با پیشبرد سایر اهداف تعاونی، کیفیت و نحوه عملکرد کارکنان نیز افزایش یابد. همچنین باید شرایطی فراهم شود که کلیه اعضای تعاونی، به ویژه مدیران، بتوانند از حیث تحصیلات و تجربه، خود را ارتقا دهند.



[1] . Data Base

[2] . Specific

[3] . Measurable

[4] . Achievable

[5] . Realestic

[6] . Time Frame

1. Applied Research

1. Snow-Ball Sampleing

[9] .انواع دلفی از نظر وی عبارت است از: کلاسیک، سیاسی و تصمیم‎گیری

3. نواع دلفی از نظر آن‎ها عبارت است از: عددی، سیاست‎گذاری، تاریخی

منابع  
1. آزاد ارمکی، ت.، مبارکی، م. و شهبازی، ز. (1391). بررسی و شناسایی شاخص های کاربردی توسعه اجتماعی. فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی، 1(1)، 7-30.
2. اتاق تعاون مرکزی ایران. (1391). بازیاب یشده در 15 مهر ماه 1391 از http://icccoop.ir
3. اسدی، ع. و نادری مهدیی، ک.( 1388). کشاورزی پایدار. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
4. امینی، الف، زینل همدانی، ع. و رمضانی، م. (1387). ارزیابی مهمترین مولفه های درون سازمانی در موفقیت شرکت های تعاونی مرغداران تهران. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 12(43)،  285-295.
5. حضرتی، م.، مجیدی، ب. و رحمانی، ب. (1389). شناسایی عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی های کشاورزی در توسعه اقتصاد روستایی بخش مرکزی شهرستان خدابنده. تعاون، 21(3)، 89-109.
6. رحیمی، س. و ابراهیمی، ف. (1390). بررسینقشویژگیهایکارآفرینیکارکناندرموفقیتشرکتهایتعاونی. مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین المللی ظرفیت های بخش تعاون در توسعه ی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی. جزیره کیش.
7. سعدی، ح.، اعظمی، م. و کریمی، س. (1386). آسیب شناسی تعاونی های تولید کشاورزی در ایران (بررسیموانعتوسعهتعاونی­هایتولیددراقتصادکشاورزیایران،مطالعهموردیاستانهمدان،شهرستانکبودرآهنگ). ارائه شده در ششمین کنفرانس اقتصاد کشاورزی ایران.
8. شجری، ش.، باریکانی، الف. و امجدی، الف. (1387).  تعیین کارایی اقتصادی تعاونی های تولید کشاورزی و عوامل موثر برکارایی اقتصادی آنها در استان فارس. اقتصاد کشاورزی، 2(4)، 141-155.
9. شعبانعلی فمی، ح.، علی­بیگی،ا. و شریفزاده، ا.(1388). رهیافتها و فنون مشارکت در ترویج کشاورزی و توسعه روستائی. تهران: مؤسسه توسعه روستایی.
10. کرمی، ش. و آگهی، ح. (1391). نقش متغیرهای آموزشی بر موفقیت تعاونی های تولیدی کشاورزی گلخانه‎ای. فصلنامه پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی، شماره 22،3- 19.
11. کریمی، غ. (1385). ارزیابی عملکرد و بهبود مستمر سازمان. ماهنامه تدبیر. سال هفدهم. شماره 173.
12. مرادی، ح.، و علی بیگی، الف. (1389). بررسی عوامل موثر بر موفقیت تعاونی های شیلات استان کرمانشاه. تعاون، 21(3)، 1-26.
13. موسایی، م.، و علی احمدی، الف. (1387). بررسی عوامل اجتماعی اثرگذار بر موفقیت تعاونی‎های مسکن در ایران. نامه علوم اجتماعی، 34، 99-115.
14. نکوئی نائینی، ع.، علی بیگی، ا. و زرافشانی، ک. (1388). واکاوی عوامل موثر بر موفقیت تعاونی‎های روستایی شهرستان کرمانشاه. فصلنامه روستا و توسعه، 12(3)، 1-22.
15. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی. (1392). بازیابی شده در 15 مرداد ماه 1391 از http://mcls.gov.ir
16. هزار جریبی، ج. (1386). بررسی و شناسایی عوامل موثر بر موفقیت تعاونی ها (مطالعه موردی تعاونی های استان قم). برنامهریزی رفاه و توسعه اجتماعی، صص22-81.
 
17. Carr, A., Kariyawasam, A., & Casile, M. (2005). A study of the Organizational Characteristics of Successful Cooperatives. Retrieved from http:// ohiogreenhouse. com/ publications/car.
18. Chibanda, M., Ortmann, G.F. & Lyne, M.C. (2009). Institutional and governance factors influencing the performance of selected smallholder agricultural cooperatives in KwaZulu-Natal. Agrekon, Vol 48, No 3 .
19. Flick, O. (2007). An introduction to qulitative research. Published by  Sage Publication.
20. Garnevska, E.,  Guozhong Liu, G.,  & Shadbolt, M. N. (2011). Factors for successful development of farmer cooperatives in northwest China. International Food and Agribusiness Management Review, 14(4), 69- 84.
21. Liebrand, C. (2007). Measuring the performance of agricultural cooperatives. Rural Business and Cooperative Programs Research Report 213.
22. Marxt, Ch., & Link, P. (2002). Success factors for cooperative ventures in innovation and production systems. Int. J. Production Economics, 77, 219–229.
23. Nyoro, J., & Komo, I. (2005). Qualitative analysis of cooperatives performance factors in Kiambu District, Kenya. Retrieved from http://saga.cornell.edu/saga/keny0205/tegemeo.ppt‎  
24. Ozdemir, G. (2005). Cooperative–shareholder relations in agricultural cooperatives in Turkey. Journal of Asian Economics, 16, 315–325.
25. Poggie,  J. JR., & Pollnac, R. B. (1988). Factors influencing the success of fishermen's cooperatives in Ecuador. Marine Resource Economics, 5, 231-242.
26. Rodríguez, J., & College, A. (2010). Smallholders’ agricultural cooperatives and rural development in Colombia. Becario Colfuturo. pp 1- 62.
27. Strauss, H.J., & Zeigler, L.H. (1997).  The Delphi technique and its uses in social science research. Calgary: University of Calgary, Department of Psychology. Retrieved from  http://lacc.fiu.edu/events_outreach/ AWC_ 06/Collier_Gamarra_Handout_02.pdf (Archived by WebCite® at http://www.webcitation.org/5UYPW19PB)]
28. Woudenberg, F. (1991). An evaluation of Delphi. Technological Forecasting and Social Change, 40(2), 131-150.