این پژوهش با هدف بررسی آثار تعاونیهای آببران بر وضعیت اقتصادی- اجتماعی کشاورزان استان خراسان شمالی انجام گرفت.جامعة آماری را بهرهبرداران استان خراسان شمالی به تعداد 20721 نفر تشکیل دادند که با استفاده از فرمول کوکران و روش نمونهگیری تصادفی چندمرحله‌ای، 102 نفر از ساکنان روستاهای دارای تعاونی آببران و 92 نفر از ساکنان روستاهای فاقد تعاونی آببران به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. روایی پرسش‌نامه با استناد به دیدگاه صاحبنظران و کارشناسان و پایایی آن از طریق محاسبة ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرهای اقتصادی (76/)0 و برای متغیرهای اجتماعی (84/0) قابل قبول برآورد شد. نتایج مقایسة میانگین‌ها نشان داد که میانگین متغیرهای استفاده از روشها و سیستمهای پیشرفتة آبیاری، دبی آب ورودی، قدرت پسانداز، میزان سرمایهگذاری برای استقرار سیستم آبیاری تحت‌فشار و ارتباط با مروجان و کارشناسان کشاورزی در روستاهای دارای تعاونی آببران به‌طور معناداری از روستاهای فاقد تعاونی بیشتر است. در مقابل، میانگین متغیرهای هزینة تأمین آب، اختلافات آب (نزاع بر سر آب) وتمایل به مهاجرت در روستاهای فاقد تعاونی بیشتر است.به طور کلی، نتایج نشان داد تعاونی آببران در استان خراسان شمالی توانسته است در بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی روستاهای تحت پوشش تعاونی در حد متوسط مؤثر باشد. با توجه به نتایج پژوهش، هرچند بهرهبرداران روستاهای دارای تعاونی آببران از مدیریت منابع آبی خود رضایت دارند، اما ازآنجاکه سطح این رضایت پایینتر از حد مناسب و ایده آل بود، به‌منظور رضایت بیشتر بهرهبرداران پیشنهاد شد که توزیع آب بدون هیچ‌گونه تبعیضی طبق برنامهای زمان‌بندی‌شده و بر اساس نیاز آبی مزرعة هر بهرهبردار صورت پذیرد.
The present study examined the Water User Associations effects on the socio- economic status of farmers in Northern Khorasan Province. The statistical population was composed of 20721 people, out of which 102 villages being members of WUAs were sampled by multi-stage random sampling and 92 villages who were not members were selected according to Cochran's formula. The questionnaires validity was confirmed by a panel of experts, and its reliability was estimated to be economic variables 0.76 and for social variables, 0.84 by Cronbach's alpha. Results of t-test and Mann-Whitney-u test found that villages who were members of WUAs had better performance than those who were not members of these cooperatives in terms of "using advanced irrigation systems", "water use", "power savings", "the amount of investment to establish a pressurized irrigation system" and "relations with promoters and agricultural experts". Also, the average variables of cost of water supply, water disputes (dispute over water) and the desire to migrate in villages with Water User Associations are significantly less than those without cooperatives. In order to provide more satisfaction to the exploiters, it is proposed that water distribution be done without any discrimination according to the needs of the farm.
کلیدواژه‌ها [English]
water user’s associations, water management, socio-economic impacts, Northern Khorasan province
مراجع
تبریزی دخت فرد، ا.، شمس، ع. و هوشمندان مقدم فرد، ز. (1395). عوامل مؤثر بر میزان رضایت بهرهبرداران از تشکلهای آببران در حوضه سد سهند هشترود. مجله پژوهش آب در کشاورزی، 30(3)، 401-405.
تقی پور، م.، عباسی، ع. و چیذری، م. (1394). شناسایی پیامدهای عضویت در تعاونی آب بران (مورد مطالعه: دشت لیشتر در شهرستان گچساران). مجله تحقیقات اقتصاد و توسعهکشاورزی ایران، 64(1)، 121-130.
جنگیمرنی، ع.، میردامادی، س. م. و جنگیمرنی، ا. (1392). بررسی چالشهای قانونی و نهادی مشارکت بهرهبرداران در مدیریت شبکههای آبیاری و زهکشی. اولین همایش ملی چالشهای منابع آب و کشاورزی. انجمن‌های آبیاری و زهکشی ایران. 24 بهمن. اصفهان.
خدابخشی، آ.، قاسمی، ج.، سادات اسیلان، ک. و قلی‌فر، ا. (1390). عوامل مؤثر بر نگرش کشاورزان نسبت به مشارکت در تشکلهای آببران (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان زنجان). مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره2-42(3)، 453- 466.
خوشنواز، ص. و محمودی کوهی، ح. (1396). بررسی استقرار مشارکت مردمی در مدیریت شبکههای آبیاری گتوند و عقیلی. فصلنامه مهندسی آب، 5(1)، 73-61.
زارعی دستگردی، ز.، ایروانی، ه.، شعبانعلیفمی، ح. و مختاری حصاری، آ. (1388). تحلیل عوامل تأثیرگذار بر مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه آب‌رسانی بخش جرقویه شهرستان اصفهان. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره2-40(2)، 61- 70.
سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان شمالی. (1393). گزارش‌های سالانه.
سجاسیقیداری، ح.، مهدویفر، غ. و جنبهدراز، س. (1393). اولویتبندی ایجاد تشکلهای آببران کشاورزی در مناطق روستایی (مطالعه موردی: روستاهای دهستان سلامی شهرستان خواف). فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، 1(1)، 57-69.
شاهرودی، ع. ا.، محمد چیذری، م. وپزشکی راد، غ. (1387). تأثیر تعاونی آببران بر نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت آب کشاورزی: مطالعه موردی استان خراسان رضوی. مجله اقتصاد و توسعه کشاورزی(علوم و صنایع کشاورزی)، 22(2)، 71-85.
شرکت آب منطقهای استان خراسان شمالی .(1394) گزارش‌های سالانه.
صالحی، س. (1391). عوامل تأثیرگذار بر موفقیت مطالعات اجتماعی و مشارکتی شبکههای آبیاری و زهکشی. فصلنامه مهندس مشاور، شماره 58، 137-151.
صبوری، ف.، رضایی مقدم، ک. و منتیزاده، م. ( 1393). بررسی وضعیت سرمایه اجتماعی در بین کشاورزان عضو و غیرعضو تشکلهای کشاورزی: مطالعه موردی کشاورزان شهرستان گرمسار. تعاون و کشاورزی، 3 (11)، 95-117.
عطائی، پ. و ایزدی، ن. (1393). مقایسه ویژگیهای پذیرنده و نپذیرنده تشکلهای آببران. نشریه ﭘژوهش آب در کشاورزی، 28(1)، 251-261.
غنیان، م.، برادران، م.، علیمیرزایی، غ.، سلیمانیهارونی، خ. و سردار، پ. (1392). مدیریت مشارکتی منابع آب کشاورزی و مؤلفههای مؤثر بر آن مطالعه استان خوزستان. مجله پژوهش آب در کشاورزی، 27(2)، 190-181.
کدیور، ع. ا.، بخشی، م. وصالحیسلامی، ح. (1393). ارزیابی عملکرد اقتصادی و اجتماعی تعاونیهای آببران حوزه پایاب سد دوستی شهرستان سرخس. تعاون و کشاورزی، 3(9)، 151-177.
کرمی، غ.، عزیزی، م. و آگهی، ح. (1396). ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺗﻌﺎوﻧﯽﻫﺎی آبﺑﺮان در ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آﺑﯿﺎری ﻃﺮح ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺎغﻫﺎ(ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ: ﺗﻌﺎوﻧﯽﻫﺎی ﺗﻔﯿﻦ و ﭘﺎﻟﻨﮕﺎن اﺳﺘﺎن ﮐﺮدﺳﺘﺎن). مجله مهندسی منابع آب، 10(35)، 1-16.
مسلمی، ع. (1394). نقش تشکلهای آببران در مدیریت مشارکتی آبیاری بازیابی شده از http://www.agri-jahad.ir.
مسلمی، ع.، فضلی، ه. و ادیب، م. (1390). مطالعه زمینههای اجتماعی- اقتصادی ایجاد تعاونیهای آببران زیرزمینی و تلفیقی در دشت خوی. تعاون و روستا (فصلنامه آموزشی، پژوهشی، خبری و تحلیلی کشاورزی)، 2(4و5)، 121-149.
میرزایی، آ.، میردامادی، س. م.، حسینی، س. م. وسجادی، ا. (1390). تأثیر ابزارهای ترویجی و منابع اطلاعاتی بر مشارکت کشاورزان استان گلستان در تعاونیهای آب بران. تعاون و کشاورزی، 6(22)، 127-145.
یادآور، ح.، کوهستانی، ح. و خرازی، ش. (1396). ﻣﻌﺮﻓﯽ راﻫﮑﺎرﻫﺎی ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮای ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﺸﺎورزان در اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آﺑﯿﺎری (ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺒﮑﻪ آﺑﯿﺎری و زﻫﮑﺸﯽ ﻗﻠﻌﻪ ﭼﺎی). ﻣﺠﻠﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﻗﺘﺼﺎد و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮐﺸﺎورزی اﯾﺮان، 48(2)، 345-358.
Asadi, A., Mohammadi, Y., & Shaaban Ali Fami, H. (2009). Investigation of the agricultural water management mechanisms in Zarindasht county, Fars province, Iran. American Journal of Agricultural and Biological Sciences, 4 (2), 110-117.
Aydogdu, M., Karli, B., Yenigun, K., & Aydogdu, M. (2015). The farmers’ views and expectations to the water users associations; GAP-Harran plain sampling, Turkey. Global Advanced Research, Journal of Agricultural Science, 4(1), 33-41.
El Chami, D., & Karaa, K. (2012). New legislation for Water User Associations (WUA): Increasing sustainability in irrigation project implementation in Lebanon. Water Utility Journal, 4, 33-38.
Gunchinmaa, T., & Yakubov, M. (2010). Institutions and transition: does a better institutional environment make water users association more effective in central Asian? Water Policy, 12(2), 165-185.
Hassabou, A.M., & El-Gafy, K. (2007). Assessment Indicators for Water Users’ Associations in Egypt. E-Water, Official Publication of the European Water Association (EWA).
Kazbekov, J., Abdullaev, I., Manthrithilake, H., Qureshi, A., & Jumaboev, K. (2009). Evaluating planning and delivery performance of water user associations (WUAs) in osh Province, Kyrgyzstan. Agricultural Water Management, 96, 1259- 1267.
Ozlem, K. U., & Atis, E. (2010). Assessing the performance of participatory irrigation management over time: a case study from Turkey. Agricultural Water Management, 97, 1017–1025.
Pant, N. (2008). Key issues in Participatory irrigation management. In MD Kumar (Ed.) Managing water in the face of growing scarcity, inequality and declining returns: exploring fresh approaches. Proceedings of the 7 the annual Partner Meet, IWMI TATA Water Policy Research Program, ICRISAT, 2-4 April 2008 Patancheru, Hyderabad, India, Vol. 2, 541- 557.
Qiao, G., Zhao, L., & Klein, K. K. (2009). Water user associations in inner mongolia: factors that influence farmers to Join. Agricultural Water Management, 9(5), 822-830.
Yakubov, M. (2011). Assessing irrigation Performance from the farmer’s perspective: a qualitative study. Irrigation and Drainage (published online). DoI: 10.1002/ird. 649
ابتدای صفحه